De gebeurtenissen in Japan hebben de wereld geschokt, en door de gebeurtenissen in de kerncentrale van  Fukushima stellen vele landen opnieuw het gebruik van kernenergie in vraag. Tegenstanders wijzen op de grote risicos die verbonden zijn aan kernenergie, voorstanders van kernenergie (althans in België) beweren dat een ramp als in Japan  bij ons niet kan gebeuren, en waarschuwen dat deze ramp niet mag “misbruikt” worden door de groene lobbyisten.

Een ding heb ik nog niemand horen zeggen. Een waarheid waar we nochtans dringend bij stil moeten staan.

De kernramp in Japan is geen kwestie van brute pech. Het is geen gecompliceerd verhaal, geen hele keten van ongelukkige en onwaarschijnlijke toevallen die tot deze ramp hebben geleid. Het was bij nader inzien “an accident waiting to happen”, een kroniek van een aangekondigde ramp. Dat wordt ook ten overvloede duidelijk door het feit dat 4 van de 11 reactoren in Japan in zware problemen verkeren. De ramp is niet het gevolg van een technisch mankement aan één installatie, ze is inherent aan het design van deze reactoren.
Bouw een kernreactor in een gebied gevoelig voor aardbevingen en een ramp als deze zal vroeg of laat gebeuren. Een gebeurtenis  zoals een zware aardbeving die op korte termijn onwaarschijnlijk is wordt hoe langer hoe zekerder naarmate de tijd verstrijkt. Wat op 1 jaar onwaarschijnlijk is, wordt quasi zeker na enkele tientallen jaren. Japan heeft met andere woorden een tijdbom gebouwd. Wat heeft die mensen bezield ? Hoe in ’s hemelsnaam is de risico-inschatting eigenlijk gebeurd ?

De kerncentrales in Japan zijn gebouwd om een aardbeving van 7 Mw op de schaal van Richter te weerstaan[1]. In een seismisch hyperactief gebied zoals Japan is dit onvoldoende. Aardbevingen hebben in het verleden regelmatig nucleaire incidenten veroorzaakt in Japan. De Chuetsu aardbeving in 2007 had slechts een kracht van 6,6 op de schaal van Richter, maar veroorzaakte wel een radioactief lek en een transformatorbrand in de kerncentrale van Kashiwazaki-Kariwa. Ik heb op het internet geen statistieken gevonden, maar wat Googelen levert op dat er sinds de inbedrijfstelling van de nucleaire reactors in Fukushima (1970-1979) de volgende aardbevingen hebben plaatsgevonden in Japan, boven of rond deze maximale grens van 7 Mw: Hokkaido 1993 (7,3 Mw), Sanriku-Harukaoki 1994 (7,7 Mw), Hyogo 1995 (6,9 Mw), Kobe 1995 (6,8 Mw), Hokkaido 2003 (8,3 Mw), Chuetsu 2004 (6,9 Mw), Noto 2007 (6,9 Mw), Iwate-Miyagi 2008 (7,2), Honshu 2009 (7,1) (n.b. dit is geen volledige lijst, enkel illustratief)
Dit zijn in feite alle aardbevingen die problemen kunnen veroorzaken als het epicentrum dicht bij een kerncentrale ligt. Als men het achteraf bekijkt moet men toch toegeven dat er een serieuze kans was dat er vroeg of laat iets mis zou gaan.

Dus ik kom terug op de vraag: wat heeft de Japanse overheid bezield om de bouw van nucleaire installaties goed te keuren ? Waren ze op de hoogte van de risicos die eraan verbonden waren ? Ik betwijfel het sterk. De enige mogelijke conclusie is dat er vooraf over de risicos niet openlijk en volledig gecommuniceerd is.
De kernenergiesector heeft een traditie van informatie achterhouden, incidenten verzwijgen, de bevolking en de overheid onvolledige informatie verschaffen. Met name in Japan was er in 2002 nog een groot schandaal, waarbij aan het licht kwam dat TEPCO meer dan 20 jaar lang vervalste technische gegevens naar de overheid stuurde, waarbij nucleaire incidenten systematisch werden verzwegen. Door dit schandaal werden de centrales zelfs tijdelijk gesloten. Tegen einde 2005 werden de centrales weer opgestart. [2]

Vanwaar die geheimzinnigdoenerij ? Deels natuurlijk omdat de nucleaire sector een commerciële sector is en dus winst wil maken. Het bekend maken van problemen met nucleaire installaties is niet gunstig voor het bedrijf, en de noodzaak om zware investeringen te doen om risicos te minimaliseren is ook al niet goed voor de winst. De nucleaire sector meent het recht te hebben om in de plaats van de bevolking en de overheid te beslissen welke risicos aanvaardbaar zijn, om geen volledige en correcte informatie naar de overheid en de bevolking te verstrekken, waarschijnlijk vanuit het idee dat zij het beter weten. Dat getuigt eigenlijk van een grenzeloze arrogantie. Wij moeten niet de ijdele hoop koesteren dat de nucleaire sector in België of Europa hierin zou verschillen van die van Japan.

Dus als het debat over kernenergie terug wordt opgestart, dan wil ik het niet in de eerste plaats over voordelen en risicos van kernenergie hebben, maar wel over de vraag: waar halen we juiste en objectieve informatie vandaan over de bestaande risicos ? Wie vertrouwt de kernenergiesector nog ? De ramp in Japan is, zoals men ons keer op keer verzekert, heel verschillend van bijvoorbeeld Tsjernobyl, omdat het daar ging om een ongecontroleerde kettingreactie in een reactor die nog in bedrijf was. In minstens één opzicht lijkt de kernramp in Japan echter wel op Tsjernobyl, Three Mile Island, en andere nucleaire rampen in het verleden:  er wordt systematisch informatie achtergehouden, er is niets aan de hand, de risicos worden gebagatelliseerd, tot op het moment dat men niet meer kan ontkennen dat er iets serieus aan de hand is.

Wat ook duidelijk wordt uit de ramp in Japan : Je moet nooit beweren “Dit kan niet gebeuren”. Het probleem met dingen die “niet kunnen gebeuren” is dat als ze dan toch gebeuren niemand weet wat hij moet doen. Want niemand heeft erover nagedacht wat te doen in zo’n situatie, er is geen plan. Dit ziet men nu in Japan gebeuren: iedereen loopt rond als een kip zonder kop, de ingenieurs laten radioactieve stoom ontsnappen uit de reactoren om verdere oververhitting te voorkomen – kiezen tussen de cholera en de pest is dat, want het “reddingsplan” bestaat eigenlijk uit het radioactief besmetten van de omgeving om een nog grotere besmetting te voorkomen. Dat veroorzaakt dan weer een ontploffing, dan probeert men weer zeewater in de installaties te pompen, dan heb je de brand in reactor 4, veroorzaakt door de eerdere ontploffingen waardoor de ingenieurs door de hoge radioactiviteit zelfs niet meer in de buurt van de reactor kunnen komen. Dan beslist men om zeewater met behulp van helicopters in de reactor te gieten.  Wordt ongetwijfeld vervolgd. Ook dit staaltje van paniekvoetbal doet merkwaardig sterk denken aan het wanhopige improviseren in 1986 in Tsjernobyl. De oorzaak is dezelfde: er is iets gebeurd dat “niet kon gebeuren” en bijgevolg is er geen plan beschikbaar.
 

Conclusie: “Dit kan niet gebeuren” is geen aanvaardbaar antwoord van de kernenergiesector. Als wij kernenergie willen behouden in dit België, dan moet er voor elke eventualiteit, voor elk risico hoe klein ook, een plan bestaan. En ja, dan ga je over angstaanjagende zaken moeten spreken: de evacuatie van iedereen in een straal van 20 kilometer rond de centrales van Doel en Tihange, voedsel en waterbedeling, voorkomen van radioactieve besmetting. Maar wat ik nog angstaanjagender vind is dat men glashard ontkent dat er enig risico is tot het onmogelijke toch een keer gebeurt. En dat men dan moet beginnen improviseren.

Eindconclusie: Zoals u wel gemerkt hebt, in dit stuk pleit ik niet voor of tegen kernenergie (hoewel ik er wel degelijk een uitgesproken mening over heb). Ik heb u de noodzakelijke voorwaarden geschetst om het debat zelfs maar aan te vatten.
– De garantie dat we over juiste en volledige informatie beschikken betreffende de risicos van kernenergie in ons land, en in Europa. De kernenergiesector bezit wat mij betreft onvoldoende geloofwaardigheid om deze gegevens te verstrekken.
– De beschikbaarheid van een aanvaardbaar rampenplan voor alle eventualiteiten, ook voor degene die momenteel “onmogelijk” worden geacht. De geschiedenis van de kernenergie vertoont namelijk het ene “onmogelijke” incident na het andere.

[1] http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/wikileaks/8384059/Japan-earthquake-Japan-warned-over-nuclear-plants-WikiLeaks-cables-show.html
[2] http://en.wikipedia.org/wiki/Tokyo_Electric_Power_Company#Scandal