Als er actueel één woord veel wordt gebruikt, dan is het wel “balans”: er is hoge nood aan véél méér balans op vele vlakken. Het financieel kapitaal daarentegen beschikt al eeuwenlang over drie denkbeeldige instrumenten, als het ware een eigen “model”, waarin een balans centraal staat én waarmee het zijn eigen zaken mooi “in balans” heeft. We zetten hierna uiteen dat we dit heersende niet-duurzame ‘model’ van het financieel kapitaal kunnen ombuigen naar een duurzaam universeel model voor de héle realiteit. De instrumenten van het financieel kapitaal als ‘opstap’ dus naar een nieuw duurzaam, universeel maatschappelijk model. Hiermee kan immens veel terug “in balans” gebracht worden (democratie, belastingen, onszelf als mens,…) en is duurzame orde in de chaos mogelijk. Ook is (veel) meer balans mogelijk tussen mens natuur en kapitaal, de moderne bronnen van ons bestaan. Het model is universeel en we kunnen het al meteen “inzetten” in de Belgische politiek. Dit leggen we uit in fine van dit artikel (V).
I. Het denkbeeldige “triumviraat van het kapitaal”
Da Vinci zei ooit: “Sapere Videre” of “Weten hoé te kijken” en Einstein zei hierna : “de realiteit rondom ons heeft geen betekenis zonder intelligente observator”. Het financieel kapitaal beschikt al eeuwenlang over drie sterke instrumenten die (te) weinig gekend zijn. Met dit “werktuig” kijkt het op intelligente wijze naar het bedrijfsgebeuren, ordent het de bedrijfsverrichtingen en heeft het hiermee een sterke greep hierop. Het gaat vooreerst om de financiële T-balans (een modernere naam voor het dubbel boekhouden; de “T” staat hierbij voor een balans met twee zijden). Later kwamen hierbij het concept vennootschap en het recht. Deze instrumenten gaven door de eeuwen heen de wereld vorm; hiermee krijgt het financieel kapitaal steeds meer greep op heel veel domeinen van de maatschappij. De drie instrumenten zijn alle drie onlosmakelijk met elkaar verbonden. Men kan daarom spreken van het “denkbeeldige triumviraat van het kapitaal”. Een triumviraat is een bestuursvorm waarbij de macht door drie personen wordt gedeeld.
II. Het triumviraat van het kapitaal is overal aanwezig, maar is maatschappelijk niet houdbaar
Hierna gaan we wat dieper in op het denkbeeldige “triumviraat van het kapitaal”. Het heeft een eigen specifieke logica en taal die we hierna kort toelichten: mono-kapitaal-logica en -taal. We leggen deze taal hierna kort uit, staan eerst stil bij de negatieve aspecten ervan en dan bij de duurzame ombuiging ervan, waarna we komen tot een duurzame logica en taal (III).
“Vennootschap”, de 1ste component van het triumviraat, is een creatie van de menselijke geest en ontstaat doordat er meerdere personen of bedrijven geld (of iets dat in geld waardeerbaar is) samenbrengen met als doel winst te maken; de vennootschap wordt eigenaar van dit geld en stelt dan de handelingen om winst te maken. Wie geld beschikbaar stelt aan de vennootschap, wordt hierna “aandeelhouder” van deze vennootschap genoemd. Door de eeuwen heen kwamen er meerdere types van vennootschappen, waarachter men zich kan verstoppen; de wereld is sindsdien onzichtbaar bezaaid met dergelijke vennootschappen. Een hele ongunstige evolutie.
De 2de component is het financiële T-model (of het dubbel boekhouden).Het werd destijds in 1498 op schrift gezet door de franciscaan Luca Pacioli, tevens vriend en leermeester wiskunde van L. Da Vinci. Een dubbele boekhouding registreert alle bedrijfsverrichtingen van de vennootschap en ordent deze vervolgens op ingenieuze wijze. Het geld dat aan de vennootschap wordt beschikbaar gesteld wordt hierin vermeld als ‘kapitaal’. Kapitaal is iets abstract, maar wordt hier in de dubbele boekhouding zichtbaar. Er geldt in deze boekhouding een bijzondere logica en taal, zoals hierna blijkt. Aan de rechtse kant van de voormelde balans (” T”) wordt het kapitaal als naam vermeld met een bedrag hiernaast; en aan de linkse kant van de T staat dan beschreven wat er met dit geld (of kapitaal) wordt gedaan in het bedrijf. Het kapitaal is vanuit deze optiek bekeken een “bron”: het geld stroomt namelijk van rechts naar links in de T-balans – men spreekt in de taal ook van een “geldstroom”. Bijzonder is verder dat de balans “gelezen” wordt van rechts naar links, en dit heeft een historische reden. Deze dubbele boekhouding heeft een hele intelligente structuur en ordening die toelaat om orde te brengen in de chaos van de verrichtingen van de vennootschap. De boekhouding maakt het tenslotte mogelijk om te weten of het aan de vennootschap beschikbaar gestelde kapitaal aangroeit of niet. Er gelden ook meerdere duurzame boekhoudkundige beginselen die nodig zijn in het kader van de instandhouding van het bedrijf. Boekhoudingen zijn moeilijk te doorgronden en kunnen daarom misbruikt dan wel vervalst worden. Dit kan zelfs grote maatschappelijke gevolgen hebben – er zijn daar meerdere voorbeelden van. Een ander belangrijk maatschappelijk gevolg is het volgende. Alles moet in een boekhouding in geld uitgedrukt worden, wat in het voordeel is van het financieel kapitaal: er moet immers géén rekening gehouden worden met de impact van het handel drijven op de levende bronnen van mens en natuur, de impact op deze levende bronnen kan immers niet in geld uitgedrukt worden, terwijl anderzijds onmiskenbaar de levende bronnen de gevolgen ondergaan van de bedrijfsvoering. We zien nu de impact hiervan: de levende bronnen van mens en natuur geraken steeds meer uitgeput. De socioloog Max Weber drukte het kernachtig als volgt uit: “Alle bomen zullen gekapt zijn, maar de boekhouding zal kloppen”.
De 3de component is het recht. Het concept “vennootschap”, de 1ste component, en het dubbel boekhouden, de 2de component, liggen subtiel verankerd in een laat ons zeggen “mono-kapitaal-rechtsorde”.
Zoals gezegd palmt het financieel kapitaal steeds verder de maatschappij in, zelfs op de taal krijgt het ook steeds meer greep. Heel wat begrippen uit het boekhouden en de economie sijpelen in het dagelijkse taalgebruik in: iemand is “afgeschreven”, men maakt de “inventaris” van de problemen, iets is van kapitaal belang, we hebben een aandeel in iets, we maken ‘vorderingen’, data worden aanzien als “grondstoffen”, …
Anderzijds, er is hoop, als we naar de realiteit kijken vanuit de bril van het denkbeeldige “triumviraat van het kapitaal”. De voormelde grote duurzame principes die het dubbel boekhouden beheersen en belangrijk zijn voor de instandhouding van het bedrijf sijpelen langzaam in de maatschappelijke organisatie in: het gaat dan om duurzaamheid, transparantie, true and fair view en voorzichtigheid. Zij kunnen allen gelinkt worden aan dit dubbel boekhouden in een geest van ruim begrip. Zij moeten gewoon nageleefd worden in het belang van het voortbestaan van het bedrijf. Deze sluimerende evolutie kan als volgt verklaard worden: het financieel kapitaal wil van de maatschappij één groot bedrijf maken; een groot bedrijf wordt duurzaam geordend door een dubbele boekhouding, maar de duurzame principes van dit boekhouden lapt het financieel kapitaal aan zijn laars in de wind: cherry picking”. De maatschappij dringt deze dan langzaam maar zeker op, en “langs de achterdeur”.
Verder zien we ook de volgende evolutie: het dubbel boekhouden wordt door de politiek steeds meer ingezet als “maatschappelijk instrument”. Zo wordt het ingezet om (meer) greep te krijgen op rusthuizen en als controle-instrument van de dienstenchequebedrijven; meerdere andere terreinen liggen open, maar worden (nog) niet benut). En verder wordt het misbruik van vennootschappen ook steeds meer aangepakt, ook op internationaal vlak. Maar er zit in heel de aanpak niet echt een globale, onderbouwde en gestructureerde aanpak, een echte overkoepelende organisatie is er niet. We stellen daarom het volgende voor: een nieuw, overkoepelend, duurzaam instrument of werktuig voor: een eigen denkbeeldig en zichtbaar triumviraat van en voor de voor de realiteit, dan bóven het huidige heersende kapitalistische triumviraat komt. Dit duurzame triumviraat noemen we het universele T-model en belichten we hierna onder punt III.
III. Vanuit het heersende “triumviraat van het kapitaal” naar een duurzaam “triumviraat voor de hele realiteit”.
Ons voorstel is dus om, aansluitend op de voormelde langzame, maar duurzame evoluties, het denkbeeldige kapitalistische “triumviraat van het kapitaal” duurzaam om te buigen en hierna te komen tot een universeel denkbeeldig duurzaam triumviraat voor de héle realiteit. En het niet-duurzame kapitalistische triumviraat is hieraan dan ondergeschikt. Voor de hele realiteit dus een eigen omvattende en duurzame “vorm” dus. Een denkbeeldige duurzame vorm of structuur die neutraal is en voor de lange termijn. We belichten eerst kort de drie componenten van dit duurzame triumviraat en gaan dan in op de mogelijkheden ervan (dit gaat onder punt IV).
Eerst de 1ste component van dit duurzame triumviraat. We benaderen vooreerst alles als een grote duurzame sociale en coöperatieve vennootschap met denkbeeldige aandeelhouders die echter geen geld moeten betalen voor hun aandeel dat ze in deze vennootschap bekomen; het gaat immers om vennootschap als sociaal contract. We noemen deze vennootschap de “C.V. multi-bronnen”, omdat deze vennootschap als doel heeft de bronnen van mens en natuur te beschermen tegen de bron van het financieel kapitaal.
De 2de component van dit duurzame triumviraat is een duurzame boekhouding (en daarom “bronhouding” genoemd). De duurzame vennootschap wordt duurzaam geordend met een duurzame balans; zij buigt de huidige financiële T-balans, hiervoor beschreven, duurzaam om. De duurzame T-balans van deze bronhouding wordt hieronder weergegeven:
We lichten deze duurzame T-balans hierna toe. In deze balans staan rechts van de “T” naast kapitaal, ook de levende bronnen van mens en natuur; zij krijgen hierdoor impact, ze tellen hierdoor mee als tegengewicht voor de (machts)”bron” van het kapitaal; zij worden niet in geld uitgedrukt maar gewoon vermeld. De andere, linkse zijde van de balans (“T”) vullen we ook in op een universele en duurzame wijze: het gaat om álles wat uit deze bronnen voortkomt.
Deze duurzame T-balans moet wel gelezen worden van rechts naar links; er is daar een historische reden voor, en gaat ver terug in de geschiedenis. Hiermee wordt er op tweevoudige wijze naar de hele realiteit gekeken: aan de ene, rechtse kant, rechts van de “T”, ál de moderne bronnen van ons bestaan en aan de linkse kant, links van de “T”, álles wat daar uit komt, de ‘bestemming’ van deze bronnen, hoé deze drie bronnen zich al of niet in materie manifesteren aan de buitenwereld. In deze balans die de hele realiteit op tweevoudige wijze omvat gelden verder zoals gezegd de voormelde duurzame beginselen.
Een ogenschijnlijk eenvoudig, maar wel heel krachtig denkkader. Theoretisch is er “balans” tussen de bronnen van ons bestaan én wat daar uit komt. Maar deze universele “balans” van de realiteit is in de realiteit wel ‘onrustig’, want zit vol tegenstellingen: rechts is er een voortdurende strijd tussen mens natuur en kapitaal. Zij werken anderzijds ook samen en wat daar uit komt staat links van de “T”. Maar wat daar uit komt kan ook de bronnen bedreigen, iets wat nu volop gebeurt (bijvoorbeeld: A.I, oorlog overal ter wereld, schadelijke producten,..). Het denkkader van de balans en de duurzame beginselen die dit beheersen laten anderzijds wel toe om tot (meer) balans te komen en deze tegenstellingen te overbruggen. Hierbij staan we heel summier stil onder punt IV.
De 3de component van het denkbeeldige duurzame triumviraat tenslotte zijn duurzame juridische statuten voor de duurzame, sociale en coöperatieve vennootschap. Het recht als sluitstuk dus.
IV. De herbronning van immens veel is mogelijk vanuit de dubbele blik van de duurzame T-balans
Om (veel) meer balans in de realiteit te bereiken en de tegenstellingen te overstijgen is vooral de duurzame T-balans nuttig: we kunnen vanuit deze balans immens veel herbronnen. Deze duurzame balans van de realiteit is verder tevens een bron van inzichten en staat voor het volledige plaatje.
Belastingen kunnen herbrond worden als bijdragen in de lasten van het samenleven. Deze lasten dienen gedragen te worden door de drie bronnen, naar draagkracht en hierbij kan het kapitaal zich (veel) minder wegsteken achter vennootschappen allerhande. Belastingen kunnen vanuit deze optiek op politiek vlak (veel) minder “vermarkt” worden (dan nu het geval is). De rol van de overheid kan herbrond worden: in de eerste plaats zorgen voor balans tussen mens, natuur en kapitaal. Het heffen van belastingen kan op een originele wijze, vanuit een tweevoudig, boekhoudkundig geïnspireerd denkkader, benaderd worden, en dit vertrekkend van het gegeven dat data als ‘grondstoffen’ worden aanzien en dit kan allemaal ingepast worden in een boekhoudkundige structuur. Democratie die links zit kan vanuit ditzelfde denkkader herbrond worden: voor de democratie gelden dan de voormelde beginselen duurzaamheid, true and fair view, voorzichtigheid en transparantie. Verder kunnen deze beginselen aangevuld worden met de volgende beginselen: ervaring en redelijkheid, deze zijn dan een weerspiegeling van de bron van de mens. Het naar voor schuiven van deze beginselen is niet anders dan de bevestiging van een evolutie: redelijkheid en ervaring komen steeds meer op de voorgrond. Het thans zuiver cijfermatige dubbele boekhouden kan zélf ook duurzaam herbrond worden vanuit de duurzame T-blik. De mens kan vanuit deze duurzame T-balans beter zijn plaats kennen in het grotere geheel dat gericht is op de lange termijn. Politiek “links” en “rechts” zitten ook in de duurzame T-balans: politiek “rechts” staat voor een sterke macht van het kapitaal, welnu ‘kapitaal’ zit rechts in de T-balans, en het wil steeds verder aangroeien; politiek “links” wil meer herverdeling van uit de bronnen komt en dit zit links in het duurzame T-model. We gaan hier verder niet in op de duurzame mogelijkheden van het gebruik van vennootschap als nieuw “sociaal contract”; ook deze component van het duurzame triumviraat reikt meerdere mogelijkheden van transitie aan. Hiermee kunnen dan misbruiken van vennootschappen systemisch aangepakt worden.
V. De mogelijke relevantie van de duurzame T-balans voor de actuele Belgische politieke situatie.
De duurzame T-balans op zich kan o.i. reeds relevant zijn voor de huidige politiek. Momenteel ligt de politiek in België op apegapen en wordt hij toch wel gedomineerd door ego’s. In de duurzame T-balans is dit systemisch (veel) minder mogelijk, want gelden de voormelde duurzame beginselen. Deze beginselen vormen dan tevens een houvast voor politici. Het model staat ook voor het volledige plaatje: er wordt geld gezocht bij wie niet rendabel is maar op geen enkele wijze wordt gekeken naar wat nu allemaal uitgedeeld wordt aan wie rendabel is, en kan bijdragen. Daar kan toch ook eens naar gekeken worden? Dit in het kader van het beginsel dat er door iederéén moet bijgedragen worden, er dient ‘balans’ te zijn inzake wie moet offers brengen om de financiën recht te trekken. De duurzame T-balans staat tenslotte voor het steeds gelden van algemene principes waardoor ook voor wie niet gaat kiezen deze beginselen steeds overeind blijven. Het bron-denken blijft immers met de duurzame T-balans stééds aan de macht, wat nu hoognodig is in deze tijden: de bronnen moeten ten allen tijde beschermd worden en het model staat hiervoor garant. De vraag is alleen: in welke mate gaat de burger zich (willen) laten leiden door een systeem, ook al is dit duurzaam. Uiteindelijk denken velen aan het eigenbelang. Niettemin, velen willen anderzijds nu (vooral) rust en via de duurzame T-balans is er balans mogelijk op vele vlakken. Tweevoudig kijken zoals het kapitaal thans doet, maar dan breder én duurzamer, lijkt een mogelijke (uit)weg. Maar dan gaan we wel moeten (aan)leren om tweevoudig naar alles te kijken. Een wereld van verschil maar wel een duurzame wereld met immense perspectieven.
“Het gaat er niet om dat we de werkelijkheid aan een idee moeten aanpassen, maar wel dat we dankzij ideeën anders naar de mogelijkheden in de werkelijkheid moeten kijken” (“Terug naar Utopia”, Dirk Tieleman en Geert Heymans, Davidsfonds, 2016, p. 108).
Hans Vanhaesebroeck, jurist (U Gent, 1987) en speciaal lic. Fiscaliteit en Boekhouden (Vlerick, (1991) en is ervaringsdeskundige inzake de drie voormelde denkbeeldige pijlers van het kapitaal, die een immense onontgonnen denkkracht hebben. Het concept is het resultaat van vele gesprekken met vele mee-denkers, en dit na 10 jaar denkwerk en overleg. Het idee wordt ook ondersteund door een bierkaartje dat tevens het logo vormt. Het idee kreeg destijds een uitgebreid forum in “De Verklaring van 30 november 2019” , die momenteel reeds ondertekend door 730 personen. Voor aanvullende info over het idee: hans.vanhaesebroeck1@gmail.com
