“Inburgering begint niet bij gelijke vragen, maar bij gelijke kansen (en verandering van twee kanten)” schrijft Sandra Sara Raes Oklobdzija in De Standaard. Nieuwkomers worden benaderd als een homogene groep, wat het zelfbeeld van mensen schendt. De kritiek op hoe inburgering wordt aangepakt is niet mals.

In navolging van een kritische analyse in De Standaard over de diverse modules in de inburgeringscursus, waarbij normen en waarden overbrengen de rode draad vormt, stelt Ruben Mooijman in een opiniërende bijdrage terecht de vraag of de inburgeringscursus een middel is om in te burgeren of om af te schrikken? Denken dat mensen zomaar de waarden en normen overnemen, zegt weinig over het echte gedrag in de praktijk. En al zeker niet als je moet inburgeren vanop afstand.

Inburgering gaat in die zin altijd evenveel over die Ander als over (de met javel opgepoetse versie van) onszelf

Inburgering bevat altijd identitaire elementen: je komt er als “Vlaming” vaak veel te weten over “wie we zijn” -toch in imaginaire zin. Inburgering gaat in die zin altijd evenveel over die Ander als over (de met javel opgepoetse versie van) onszelf. Hoe dan ook, de terechte kritieken blijven ook beperkend, omdat het identitaire aspect nogal alleen staat.

De cursus bevat ook heel wat elementen om als nieuwkomer te navigeren in de samenleving: de sociale kaart lijkt me een belangrijke kwestie om je in het doolhof van de verzorgingsstaat een weg te banen en antwoorden op alledaagse vragen over rechten te krijgen. Trouwens, ook veel Vlamingen en Belgen zouden hier een hefboom in kunnen vinden. Beleidsmakers benadrukken graag identitaire elementen als antwoord op de druk van extreemrechts, die ze hiermee (helaas) ook tegemoetkomen.

(Des)integratie

Er zijn andere zaken aan de hand in het brede integratiebeleid die duiden op “een politiek van (des)integratie”, een concept van Sophie Hinger en Reinhard Schweitzer in een gelijknamig boek. Hun werk onderzoekt kritisch hoe het hedendaagse integratiebeleid vaak niet alleen gericht is op het betrekken van migranten en minderheden, maar ook bewuste pogingen kan inhouden om hun inclusie of participatie te ondermijnen.

Het boek benadrukt dat integratie en desintegratie geen tegenpolen zijn, maar eerder onderling verbonden en gelaagde processen. Beleid kan bijvoorbeeld van migranten eisen dat ze culturele assimilatie of economische zelfredzaamheid voor toegangsrechten aantonen, of ze kunnen de toegang tot sociale zekerheid beperken, migranten omleiden naar onzeker werk of hen zelfs helemaal uitsluiten van sociale rechten.

De lens van migratiecontrole

En daar wringt onder andere het schoentje in Vlaanderen, en België bij uitbreiding. De plannen van de Vlaamse regering om te onderzoeken hoe toegang tot alle sociale rechten binnen hun bevoegdheid kan beperkt worden in de eerste vijf jaar (in de  fase van tijdelijk verblijf), spreekt boekdelen, maar evengoed het gebruiken van “lokale binding” als voorrangscriterium bij de toegang tot een sociale woning en toenemende taalvereisten binnen dat domein.

Integratiebeleid wordt toenemend gevoerd met een migratiewerende agenda

Binnen de vorige Vlaamse regering werden het groeipakket en de studiefinanciering gekortwiekt omdat die een aanzuigeffect hebben op Niet Begeleide Minderjarige Vreemdelingen. Wordt elke recht nu door de lens van migratiecontrole bekeken? Deze voorbeelden sluiten aan bij het recent BELSPO-onderzoek ‘RefuFam’ naar de integratiepaden van vluchtelingengezinnen, met tientallen aanbevelingen om de alledaagse drempels die er zijn te addresseren met het oog op inclusie.

Maar het gaat verder: integratiebeleid wordt toenemend gevoerd met een migratiewerende agenda. Het is een publiek geheim dat wat nu nog vrijwillige inburgeringscursussen op afstand heet, door de federale regering op het spoor van verplichting gezet wordt en dus wordt gekoppeld aan een visum. Sowieso botst de federale regering daar ongetwijfeld tegen juridische grenzen. De vraag is echter praktisch: gaat men echt de single permit procedure voor arbeidsmigranten nog complexer maken, tegen het advies van de OESO in?

En gaat men gezinshereniging nog meer afremmen, met alle integratieschade vandien, zoals ik aantoon in mijn onderzoek en boek “Gezinshereniging onder druk”? De schaduwkosten ervan betaalt de hele samenleving.

Welvaartsbegrenzing voor nieuwkomers

Ook stuurt de Vlaamse regering, via de Arizona-regering, aan om de melding bij De Dienst Vreemdelingenzaken op te drijven en afdwingbaar te maken bij onvoldoende “integratie”. Het lijkt er steeds sterker op dat een integratieproject dat doorheen de laatste decennia alsmaar meer voorwaarden en drempels inbouwde, eindigt in een project van welvaartstaatbegrenzing: een ontmoedigingsbeleid door de toegang tot sociale rechten af te remmen en integratie te koppelen aan migratiebeleid op het vlak van verblijfsrecht.

In dat politiek project van “de Integratienatie”, zoals onderzoeker Adrian Favell die noemt, is er normatieve macht aan het werk, niet om in te sluiten in de superdiverse samenleving waarin we beter samen “integreren” in twee richtingen, maar om nieuwkomers op hun plaats te houden. En dat gebeurt geenszins door enkel in te zetten op identitaire elementen. Dit is geen integratiebeleid dat gevoerd wordt maar “een politiek van desintegratie”.

Pascal Debruyne is doctor in de politieke en sociale wetenschappen, docent en onderzoeker bij het Kenniscentrum Gezinswetenschappen van de Odisee Hogeschool.