Met een knal, zo brak een jaar geleden rond deze tijd het cultuurprotrest tegen de regering-Jambon 1 los. Om dat te herdenken, brengen de cultuurvakbonden nu een boek uit. Een tableau vivant van het verzet, zeg maar. Ine Hermans (ACV Puls) en Robrecht Vanderbeeken (ABVV-ACOD Cultuur), die samen de rol van redacteur op zich namen, lichten toe. Want ook vandaag gaat de cultuurstrijd verder: hoewel het Vlaamse Intersectoraal akkoord (VIA) voor de kunsten in januari 2021 van start moet gaan – een hoogdringende tegemoetkoming voor de noodlijdende cultuurwerkers! – schoof de cultuurminister dit overleg met de sociale partners steeds voor zich uit.

‘Vlaanderen. Verbeelding werkt.’ Met deze slogan voerde de Vlaamse regering begin 2014 een nieuwe huisstijl in om het merk Vlaanderen modern in de markt te zetten. De huisstijl was voorzien voor de periode 2014-2020. De heraldische leeuw, die volgens marktonderzoek van het ingehuurde reclamebureau agressief overkomt, kreeg een cutting edge-update: de rechterhelft van de kop is in het nieuwe leeuwenlogo weggelaten.

Deze nieuwe stijl wil een open en aaibaar charisma communiceren. Maar met het aantreden van de regering-Jambon, waarbij de wals tussen N-VA en Vlaams Belang openlijk werd ingezet, kwam de ware aard van het beestje weer boven.

Het brede en solidaire protest dat vorig jaar rond deze tijd op gang kwam als reactie op de cultuurstrijd van cultuurminister Jambon, koos inzake beeldvorming ook voor een grafische update van de Vlaamse huisstijl: de onderste helft van foto’s, afbeeldingen en affiches werd uit protest met censuurgeel bedekt.

Het is de beeldtaal van een aanklacht van onderuit. Tegen een regering die over onze hoofden heen wil beslissen en daarom een bespaar- en censuurbeleid wil doen neerdalen. Tegen een ideologie die kunst en cultuur wil kapen voor de promotie van een conservatief Vlaanderen. Tegen een hard beleid dat ons allemaal viseert en dat vooral wie aan de onderkant van onze samenleving terechtkwam, nog verder naar beneden duwt. Ten voordele van een Vlaamse elite aan de top, die financieel wil excelleren.

Actie loont!

De tegenbeweging zwol aan en hield stand, het Vlaams-nationalistische cultuuroffensief trok zich in de loopgraven terug. De aangekondigde besparingen op de projectsubsidies – de achilleshiel van het creatieve talent – zijn intussen integraal teruggedraaid. Actie loont!

Bij wijze van terugblik op deze historische gebeurtenis in de sociale strijd binnen onze Vlaamse regio, brengen de cultuurvakbonden nu samen een boek uit. Daarin verzamelden ze de stemmen van de gele protestgolf, samen met enkele duidende analyses die het verzet in een breder kader plaatsen en zo de nodige horizon meegeven.

Het is als terugblik een kroniek, een geheugensteuntje voor een soms vergeetachtige cultuurminister, om het unieke karakter van dit collectief verzet in herinnering te brengen. Want in tegenstelling tot wat velen denken, is ‘de kunstensector’ helemaal geen welomschreven en samenhangende club.

Het gaat om heel uiteenlopende disciplines waarin mensen werkzaam zijn die zich in heel andere werelden begeven. Met andere bezigheden, statuten, functies en dikwijls ook met jobs om den brode in andere sectoren, zoals het onderwijs. Een kunstenveld bovendien, met intern heel wat tegenstellingen en een levendig democratisch debat onderling.

Dat al deze mensen elkaar vonden in een zwerm van creatief en collectief protest, solidair bovendien met de precariteit in andere sectoren, illustreert hoe betrokken een groeiende groep mensen is. Ze laten zich niet ontmoedigen door cynisme of fatalisme. Wars tegen het doemdenken en egoïsme in, nemen ze zelf samen ons lot in handen. Zo geven ze elkaar en ons allemaal nieuwe hoop. Want ook solidariteit is een kunst.

De cultuurstrijd loopt voort

Die solidariteit moeten we verder cultiveren, want de analyses in het boek bieden tegelijkertijd ook een vooruitblik. De coronacrisis dwong de Vlaamse regering vanaf de lente van 2020 om het noodprogramma van de federale overheid te volgen. Maar twijfel er niet aan dat deze Vlaamse regering haar ideologische koers zal verderzetten en haar ambities voor de kunstwereld, de media en het middenveld alsnog wil waarmaken. Wat brengt 2024? In aanloop daarvan mogen we ons aan een stevige cultuurstrijd verwachten.

Kijk bijvoorbeeld hoe de openbare omroep aangepakt wordt. De VRT moet aan de ketting, als een leeuw in een kooi? Het beleid van Jambon wil dat Vlaanderen cultureel excelleert maar er was wel protest op het scherp van de snee nodig om de projectsubsidies status quo te houden. Wat met de structurele subsidieronde voor de organisaties volgend jaar?

Vlak voor de nieuwe lockdown op cultuur lanceerde de cultuurminister een relanceplan. Waarom zet dat voluit in op infrastructuur hoewel we nu zoveel nood hebben aan een ondersteuning van de precaire cultuurwerkers? En vooral: een structureel tewerkstellingsplan voor de toekomst? ‘Voor Vlaanderen, voor vooruitgang’?

Er loopt ook een mediagenieke discussie over de Vlaamse canon – die dient om de Vlaamse identiteit politiek te promoten – tegelijk worden de artistieke vakken afgeknepen. Hoe rijm je dat? Het Minderhedenforum met haar jarenlange expertise verloor zijn erkenning en moet plaats maken voor een papieren tijger ‘Join.Vlaanderen’ genaamd. Waarmee meteen gezegd is dat wie hier leeft, werkt en woont maar een andere achtergrond heeft, voor de overheid nog steeds een buitenstaander is. Een ideologisch statement dat kan tellen.

De communautaire logica heeft wel een weerszijde van de medaille. Nu de federale regering investeert in de menselijke kant van het land en aangeeft haar beleid in overleg met de sociale partners uit te willen werken – vanaf 2021 wordt er bijvoorbeeld jaarlijks een werkgelegenheidsconferentie met de sociale partners georganiseerd – kan de Vlaamse regering niet achterblijven.

De flandrien heeft een gat dicht te rijden. Dat resulteerde vorige week in unieke beelden: minister-president Jambon die een miljard euro in de zorg investeert en op een persvoorstelling live in het VRT journaal de sociale partners (vakbonden en werkgeversfederaties) bedankt voor hun constructieve samenwerking. Daarmee is het Vlaams Intersectoraal Akkoord (VIA) voor de zorg een feit.

Hoog tijd om aan het VIA van de Kunsten te beginnen. Uitstel mag geen afstel worden. Hopelijk moeten we met deze regering niet opnieuw eerst op straat onderhandelen en massaal de commissies Cultuur in het parlement gaan opvolgen. Dat Jambon het cultuurprotest doet excelleren, weten we al. Laten we eerder werk maken van een veerkrachtig tewerkstellingsbeleid. Want cultural healing, we hebben het écht nodig in deze coronacrisistijd.

Ine Hermans, ACV Puls

Robrecht Vanderbeeken, ABVV-ACOD Cultuur