Deze tekst is geen aanzet tot een polemologische analyse van oorlogsvoering. De onderzoekers van instellingen als het International Institute for Strategic Studies of enkele Leuvense sociologen hier te lande zijn daar beter in beslagen.

Voor mij als sociale wetenschapper en ecologist is de fenomenologie van de nucleaire wapenwedloop zo grotesk dat het te veel rode lijnen oproept voor mijn morele bevattingsvermogen. De lijst van absurditeiten is te lang en te diep om er nog maar aan te beginnen. Het is een intellectuele Grand Canyon waar ik niet over geraak omdat het mijn menszijn opzijzet.

“Als de uiterlijke verschijningen en de essentie van de dingen samenvallen, is alle wetenschap overbodig “(Karl Marx)

Hoe kan men een doodleuke plaatsbeschrijving geven van de Yucca-vulkaankrater in de woestijn van Nevada met een equivalent van 2 miljoen opgeslagen kernexplosies?[1]  De vrijgekomen energie van die explosies was genoeg om de gehele mensheid 350 keer te vernietigen.

Hoe moet een beschrijving er uit zien van de collectieve verassing van alle omwonenden rond de luchtmachtbasis van Kleine Brogel of het NAVO-hoofdkwartier in Evere in een flits van nanoseconden, bij een temperatuur van 100 miljoen graden Celsius of 8 keer de kracht van de kernfusies in het hart van de zon, zonder dat het menselijk verstand verlamd achterblijft?

De directe slachtoffers van een kernbom zijn de ‘stervende gelukkigen’[2]?! Hoever gaat mijn sociale verbeelding bij drukgolven van 500 km per uur die lijf en leden uit elkaar scheuren of bij straling die een mens levend verbranden aan de buitenkant en uit elkaar rijten aan de binnenkant?

Te veel in deze afgrond blijven kijken leidt tot doemdenken. Doemdenken verlamt de geest.

Voor één keer zegt de huidige oorlogstaal iets wat op een halve waarheid lijkt. Dit is MAD (mad = ‘krankzinnig’, Mutual Adjusted Destruction). Het is een halve waarheid omdat geen enkele kernaanval ‘adjusted ‘ (aangepast) kan zijn of een ‘flexible response’.

Een kernaanval is in de eerste plaats een onmiddellijke en onstuitbare kettingreactie wereldwijd van 24 minuten. Dit is van een dergelijk astronomische wreedheid dat ik me soms afvraag of dit de studie van oorlog (de polemologie) niet irrelevant maakt?

Er is in een kernoorlog geen Eureka-moment in het vooruitzicht . “Niets des mensen is mij vreemd” zei Siegmund Freud. Maar, spreken we hier nog over menszijn, zou president J.F. Kennedy ooit gezegd hebben na een rondleiding in het nucleaire commandocentrum.

Er is slechts één antwoord mogelijk op deze recente nucleaire oorlogskoorts: het is nu ermee stoppen of er rest alleen nog het Grote Niets.

Daarmee lijkt alle studietijd afgerond.  De afschuwelijke ballast van het feitenmateriaal dreigt zijn eigen analyseapparaat te verstikken. Eeuwige twijfel leidt hier slechts tot eeuwig duisternis.

De polemoloog -onderzoeker staat voor een eindkeuze: actie of irrelevantie?  Alles wat moet gezegd is immers al gezegd. Alleen maar de afzonderlijke oorlogsmisdaden veroordelen, maar de oorlog zélf niet veroordelen is de grootste misdaad  (‘Polemologie’ door Eddy Bonte  in het Humanistisch Verbond van 27 november 2023).

Steeds meer paradepaarden van het politico-militaire complex, zoals bij uitmuntendheid Belgisch minister van defensie Theo Francken (N-VA) of NAVO-secretaris-generaal Mark Rutte, dingen mee voor een verbetering van het wereldrecord idiotie.

Het is tijd hen terug op stal te zetten. Ze hollen de kar naar de afgrond. Deze oorlogszuchtige soort zal zichzelf uitroeien zodra ze voldoende technologie ontwikkelt, stelt wetenschapsjournalist Steven Stroeykens (KUL) vast in zijn boek Het Einde van de wereld – Een  geschiedenis (2016).

Daar gaat dit essay niet over. Waarover dan wel?

Dit gaat over hoe en waarom het kan dat deze waanzin hier aan land is kunnen komen. Onze analytische leidraad is de simpele maar altijd verhelderende onderzoeksvraag ”Wie doet wat, waarvoor, met wie, voor wie, waar, wanneer, waarom en hoe?”

1. Het gaat over wie deze waanzin organiseert, over de ‘waanplegers’.
2. Waarvoor dient deze waanzin dient, deze ‘Grote Verdomming’?
3. Hoe, waar, wanneer en waarom slaat deze waanzin toeslaat, de context van deze waanzin?
4. Welke voorwaarden zijn nodig opdat deze waanzin zou inslaan, de fatsoencrisis en normvervaging?
5. Met wie, hoe, waar en waarom is verzet tegen deze waanzin mogelijk?

Dit essay start in een prelude voordat de bommen nog moeten vallen. Ik tracht de context en de legitimering van deze waanzin te duiden.  Welkom dus op het weinig bekende terrein van de psychopolitiek.

1. Oorlog: the usual (and unusual) suspects[3]

“Wat ons reden tot vrees moet geven is niet de immoraliteit van grote mannen, maar dat immoraliteit tot grootheid leidt” (Alexis de Toqueville) 

We moeten de oorlogszucht stoppen voor de Doomsday Clock[4] Nacht und Nebel [5]  inluidt. Deze oorlog kan niemand winnen. Voor de klok 1uur verder in de eeuwige nacht luidt (als dat nog kan) zal 100.000 jaar menselijke beschaving verdwenen zijn. Zie daarover het boek van Annie Jacobsen Kernoorlog – Het scenario minuut per minuut  (2024)[6]. (boekcover)

“Round Up the Usual Suspects’. Extract uit Casablanca (1942):

Telkens wanneer het morele bankroet bij de dominante politieke klassen toeslaat wordt naar oorlog gegrepen worden om het status quo van heerszucht en hebzucht te behouden. Liever een oorlog tegen een externe vijand dan een interne oorlog door klassenconflicten.

Voor de neoliberale financiële en industriële elites is oorlog slechts een tijdelijke ‘dévalorisatie van de economische stock’. Een simpele economische term in de kosten-batencategorie, waar naast de fysieke productieapparatuur ook de werkende mensen toe behoren.

Voor de Middeleeuwer stond ‘oorlog’ nog gelijk met massale en onontkoombare uitmoording, met uitzichtloze rampspoed, wat dichter bij de realiteit is.

De dreiging met oorlog en de daarmee samenhangende repressie moet kazernedisciplinering van de opstandige bevolking verkrijgen. Soldatesk opleggen van orde en tucht kan dan aanvangen.

Het is een van oudsher doordesemd geschiedkundig scenario dat nu evenwel aan zijn finale eindspel dreigt te beginnen. Als de kop van de vis rot is is de rest van de vis bestemd voor de vuilbak (oud Chinees spreekwoord).

De metronoom van het kapitalistisch proces tikt volgens het ritme van de drie V’s van Verdoemenis  : eerst is er de Verslavingsdwang , dan volgt de Vernedering en ten slotte  kan Vernietiging plaatsvinden.

Orwelliaans  klinkt dat zo: eerst is er consumentisme (reclamespervuur en repetitief tv-nieuws in het format van rumoerdenken – Umberto  Eco),  dan volgt TINA There  Is No Alternative but us – Margaret Tatcher) en tenslotte kan ‘creative destruction’ plaatsvinden (Joseph Schumpeter).[7]

Er zijn natuurlijk ook academische verkenners die deze neoliberale credo’s komen verkondigen op ontduidingsprogramma’s van radio-en tv-zenders waar de Afspraak is dat niets Ter Zake mag gezegd worden.

Als vast benoemde huisexperten kunnen zij hun lobbywerk er vrijelijk en in unisono komen plegen, maar er kan blijkbaar altijd wel een nieuw blik opengetrokken worden. Er is immers geen gebrek aan universitaire buiksprekerspoppen die voor een gezamenlijke boodschap van het rechtse regime plus het VBO  plus het militaire complex, uit de blikken toverdoos tevoorschijn veren.

Zij zijn een tweede colonne, een Arizona Plus Coalitie, waar journalisten (de rumoerdenkers van Umberto Eco ) en de ‘experten’ (de chaosdenkers van Oliver Sachs ) een platform vinden. Zij zijn het voorprogramma, de opwarming van de Grote Politieke Arizona-poppenkast.

Deze experten negeren de simpele vraag of het propageren van een oorlogseconomie als groeistrategie niet zozeer non-productieve middelen inzet maar ronduit anti-productieve middelen inzet die deze economische groei letterlijk met de grond gelijk maken.

Zij zijn blijkbaar ook vergeten dat elk handboek Economie voor beginners aanvangt met de retorische vraag of we boter of kanonnen moeten maken. Het is geen toeval dat ‘het kwijnende Amerikaanse economische imperium’ (dixit de OESO-Tinbergengroep in Mastering the Future (2001) zijn meer succesvolle Europese bondgenoten én vijanden China en Rusland, tot massieve herbewapening dwingt.[8]

De bedoeling is hen te verplichten tot minder ‘boterproductie’ en te verhinderen dat hun eigen markten, zowel de binnenlandse als de buitenlandse, niet overspoeld worden door deze concurrenten. Er werd al voor minder oorlog gevoerd.

De huidige tarievenoorlog van president Trump is een economisch zwaktebod omdat de dé-industrialisatie in de VS al decennialang is ingezet en de financiële sector buiten proportie is uitgezwermd.

Dat de Amerikaanse economische suprematie voorlopig nog standhoudt is grotendeels te danken aan het monopolie van twee wapentuigen: een opgevijzelde dollar en een opgeblazen militaire slagkracht, waaronder nucleaire suprematie (zie Ricardo Parboni, The Dollar and Its Rivals (1981).

De vrije markt van de Stars and Stripes Wars Economy is er één van vrijelijke machtsontplooiing gebaseerd op militair overwicht. De naoorlogse zogenaamde economische  ‘mirakels’(sic) van de gedemilitariseerde oude vijanden Duitsland en Japan onderstrepen dit hierboven  vermelde dictum van boter en kanonnen.

In sé zijn de VS en Europa sinds 1957 (met het Verdrag van Rome)) verwikkeld in een economische oorlog met elkaar. Dat komt omdat beiden simpelweg hetzelfde produceren voor dezelfde markten.

Het is evenmin een toeval dat de Amerikaanse wapenindustrie de output van alle andere landen samen vlotweg overstijgt. Dit is eenvoudig David Ricardo’s stelling van het comparatieve voordeel in de praktijk gezet, zij het ietwat onevenwichtig.

Niets nieuws onder de zon. De Britse marine bombardeerde ooit twee weken lang Bombay om de meer succesvolle Indiase textielbaronnen op de knieën te krijgen ten voordele van hun Captains of Industry in Manchester of Birmingham.

De Hollandse Vereenigde  Oostindische Compagnie (VOC) moordde met datzelfde doel hele eilanden uit op de Indonesische archipel. Dat handel steevast tot vrede leidt is maar een halve waarheid en dus misbruikbaar als een hele leugen.

Geschiedenis is blijkbaar ook niet besteed aan onze BV-proffen. Met de ‘macdonaldisation- of -everything’ (de- kwantificering- van- alles) slaat blijkbaar ook het Americana syndroom toe van de United States of Amnesia toe (Noam Chomsky).

De ‘Unversitas’, lange tijd mijn biotoop, is blijkbaar niet immuun gebleken voor het politieke cliëntelisme van de particratie met dede inkrimping van de kwaliteit als gevolg.

Het is hetzelfde euvel dat emeritus hoogleraar Luc Huyse (KUL)[9] onlangs terecht opmerkte bij de intrede van mandatarissen van het Vlaams Belang in het Belgische particratische benoemingsproces. Zo wordt de ziekte als het ware het systeem ingezogen. Bij een staatsuniversiteit als de UGent is dat de kat bij de melk zetten.

Een haast hilarisch voorbeeld hiervan is de wijze waarop economen van de UGent of uit de baksector in deze praatprogramma’s een jeremiade afsteken over de ‘economische dwaasheid’ van het Trump-bewind of de ‘ongerustheid van de beurzen’.

Je hoeft geen volleerd marxist te zijn om te zien dat de massale overheidsontslagen in de VS  bedoeld zijn om de publieke dienstverlening voor een appel en ei te privatiseren. Je hoeft ook geen economisch historicus te zijn om te zien dat er bewust wordt aangestuurd op een recessie in de VS.

Dat is een politieke macrotactiek waarbij de microbedrijfseconomische praktijk van bedrijfsovernames van concurrenten, toegepast wordt op megaschaal. Hierdoor kan het niveau van monopolievorming verdiept worden. De paginalange rubrieken over Mergers & Acquisitions in de zakenkranten illustreren dit kannibalistische proces.

Het mag niet verwonderen dat het speerpunt van deze machtsovername het techno-feodaal complex is, dé monopolisten bij uitstek. Geen beter getuige van hun uitgangspunt dan Marc Zuckerberg’s dictum 20 jaar geleden bij de lancering van zijn met CIA-startkapitaal opgezette Facebook: “Snel handelen en alles kapotmaken”.

2. Oorlog: Verdomming als de Grote Gelijkmaker en opstap naar de Grote Gelijkkrijger

“Twee dingen zijn oneindig. Het heelal en de menselijke domheid. Van het heelal weet ik het niet zeker” (Albert Einstein)

Het is één van de onthutsende kenmerken van de huidige fatsoencrisis dat hersenloze individuen met gespeelde domheid en arrogante gewetenloosheid in staat zijn om toch zoveel verstandige mensen (de twijfelaars, de paradoxalen, de angstigen, de gemakzuchtigen) te hersenspoelen. Hoe pathologisch is het bijvoorbeeld dat een volk van zijn slachtofferrol een beulswerk maakt en zijn eigen getto creëert?

Zoals een befaamd Joods internationalist en schrijver het stelde in 1948 : “Israël  had de keuze om het verlichte Athene van de Levant te worden. Het is een duister en macaber Sparta geworden” (Joseph Kessel). Vandaag is ‘pacifisme’ een doodgemaakt woord in de publieke opinie in Israël.

Dat Israëls ‘recht- op-zelfverdediging’ wordt voorgesteld als een strijd van het licht tegen de duisternis is een leugenachtige omkering, die oploopt van burgermeesterschap (Bart De Wever) tot het niveau dat van een EU-commissaris (Frans Timmermans), moet dan wel één van de meest flagrante Orwelliaanse versprekingen zijn van het moment.

Het geeft te denken als men hier in eigen land de “veiligheidscultuur’ (sic) gaat propageren op de schoolbanken.

Hoe ongerijmd is dat de Israëlische regeringsleden daarvoor niet worden aangesproken door Westerse leiders die van mensenrechten altijd een favoriet politiek en economisch breekijzer hebben gemaakt?

Maar het is nog verbazingwekkender hoe zij dit breekijzer haast achteloos kwijtspelen door hun sullige hypocrisie. Een oefening waarin zij worden voorgegaan door het misbruik van het begrip  ‘antisemitisme’ door de Israëlische  leiders.

De gespeelde domheid en de achteloze leugen regeert van bovenaf, maar wat zij doen is dansen op een vulkaan van woede onder het oppervlak.

In tegenstelling tot de gratuite meewarigheid waarmee vele ‘high brow ‘intellectuelen Trump en zijn hofhouding bejegenen is er meer inzicht vereist dan ze zelf denken.  De Trumpianen kunnen er uitzien als idioten. Ze kunnen praten als idioten. Maar laat je niet door hen in verwarring brengen, het zijn ook echt idioten. Het zijn echter idioten die het menen.

En daar ligt het inzichtelijke sleutelpunt.

Hamlet in gedachten dat ‘something is rotten in the state of Denmark, yet there’s method in this madness’[10] moet  Noam Chomsky er toe gebracht hebben er op te wijzen dat de warrige tactiek van Trump wéldoordacht is.

De vloed aan decreten waarmee Trump vanuit zijn Trumpestan haast elke dag één exemplaar de wereld uitstuurt zijn kant en klaar op papier gezet door een resem conservatieve think tanks. Dit zijn ideeënlabo’s die rijkelijk gesponsord worden door de monopolisten. Nadien “vertroebelen politici alleen maar het water om het diep te laten lijken”  (Nietzsche).

Een raszuivere idioot als Trump kan onmogelijk al dat intellectuele schrijfwerk zelf bedacht hebben, laat staan dat hij het zelf zou begrijpen.  Zijn burleske omkadering is voor de show, zo zegt Chomsky. Achter de coulissen organiseren de grootste bedrijven wat effectief een staatsgreep is.[11]

Het blijft toch verwonderlijk dat onze eminente vaderlandse studiogasten in onze ‘openbare- oproep- tot -mobilisatie’ een intellectuele dode hoek koesteren die het eeuwenlange vakgebied van de politieke economie vlakweg over het hoofd ziet, te beginnen bij David  Ricardo en Adam Smith.

Er is geen beterschap wat betreft hun eigen huidige tijdvak. Een halve eeuw inbreng door kritische politieke economie van Paul Sweezy en Paul Baran’s Monopoly Capital in  de jaren zestig en zeventig  tot vandaag bij Yanis Varoufakis[12], gaat hen blijkbaar kommerloos voorbij.

Is dit het academische mimicry[13] van de beruchte bureaucratische ‘mind blindness’ ?  Of is het zoals Karl Marx stelt “dat de dominante ideeën van een tijdperk nu éénmaal de ideeën zijn van de dominante klassen”.[14]

De kernvraag van de politieke economie ‘wie  krijgt wat waarvoor’ wordt blijkbaar nooit gesteld.

Om het grote Sociale Ongelijk te bestendigen wordt ook de Grote Geestelijk Gelijkmaking doorgevoerd via sociale media, door het afbouwen van de onderwijskwaliteit, door de aanval op de cultuur, door de banalisering van het maatschappelijk debat, door de verkleutering van de academische wereld e.d. Iets in die aard had George Orwell er in 2025 nog bij kunnen schrijven in zijn postuum postscriptum van zijn boek 1984 (Nineteen Eighty Four – 1949).

Des te meer we deze moeilijk te bevatten anomalieën observeren, die zo eigen zijn aan ‘De Grote Verdomming’ (zie De wetten van de menselijke stupiditeit  door Carlo Cipolla), des te meer we beseffen dat we als sociale wetenschapper het weinig onderzochte studieterrein van de psychopolitiek betreden.

Een holistische dus multidisciplinaire benadering krijgt er bijgevolg nog maar een complexiteit bij, die van de wobbelige chaostheorie die we al kennen uit de microbiologie.

3. Oorlog: het recht om te doden, hoe, waar en wanneer en dat alles zonder waarom

“Voor wat de macht bekoort, worden vaak de weerlozen vermoord “(Vlaams spreekwoord)

Wat geeft een beperkte groep mensen het goddelijke recht te beslissen over leven en dood van zovele onschuldige mensen? Zijn deze hedendaags politieke rattenvangers dan moorddadig?

Ja, dat zijn ze, want als de dood de enige uitkomst is, dan maakt het geen verschil voor het slachtoffer of dat met een pennenstreek, een drukknop of een FN-geweer gebeurt.  Als het massaal vermoorden van mensen het hoofdkenmerk is van oorlog, dan heeft ‘oorlog’ meer gezichten dan alleen maar die van een grauw en bloedig slagveld. Oorlog voeren kan op vele manieren. Ook uithongering, ziekmaken, vergiftigen, ecocide en vernederingen zijn oorlogshandelingen.

Daarenboven zijn de levens van gewone mensen voor elites altijd ‘quantités négligeables’ gebleken. Voor hun ‘Hoger Goed’ konden die lagere klassen best geofferd worden.

Sociaal racisme is immers van alle tijden en van alle plaatsen. Sociaal darwinistische oprispingen zijn nooit verdwenen uit de achterkamers van de macht, zoals ik ooit als Bijzonder Evaluator van de Belgische Ontwikkelingssamenwerking (2002-2010) kon vaststellen.

Dit is van alle tijden

De slachtoffers van 800 jaar feodaal structureel geweld zijn nooit geteld geweest. Ze zijn waarschijnlijk toch ontelbaar en zeker onzichtbaar. Het Ancien Régime was in feite een permanent schrikbewind.

De paar duizenden terechtstellingen van adel en clerus tijdens de Franse Revolutie zijn daarentegen wél nauwkeurig geboekstaafd en later gedramatiseerd in romans en films.

Louis XVI, ‘le gros Louis sans cervelle’ (de grote Louis zonder hersens) schreef op 14 juli 1789 in zijn dagboek “Rien” (er was volgen hem die dag‘niets’ te melden). Toen de kamerheer van Tsaar NIcolaas II  hem in paniek kwam waarschuwen dat  “buiten de revolutie  begonnen was” antwoordde  de Tsaar dat hij “daar nu even geen tijd voor had”  (Jacques Pauwels, Hoe Parijs de Revolutie maakte en de Revolutie Parijs (2024)[15]

De doden van Wereldoorlog I werden wél geteld, maar we weten vandaag nog altijd niet waarom ze stierven

Dit is van alle plaatsen

Men kan hetzelfde negationistisch verhaal volgen in de miljoenen Covid-doden die bestuurlijk falen en morele onverschilligheid maakten onder de regering van Trump I in de VS, van eerste minister Boris Johnson in Groot-Brittannië, president Jair Bolsonaro in Brazilië e.a.

Of men kan Afrikaanse doden tellen die de Structurele Aanpassingsprogramma’s van de Wereldbank en het IMF hebben aangericht. Of men kan de honderdduizenden Indische boeren tellen die vergiftigd werden of zelfmoord pleegden door de bedrijfsstrategie van Monsanto, Cargil, Union Carbide, de Belgische asbestbaronnen en hun ‘partners in corporate crime’.

“Wij maken nu de grootste ramp mee in onze geschiedenis: de zelfmoord van 250.000 Indiase boeren sinds 1997” (Indiaas Bureau voor Misdaad Statistiek ). Dit was het gevolg van de gezamenlijke Monsanto- Wereldbank dwangmaatregelen, zegt Vandana Shiva . “Een zelfmoordeconomie  van de  geïndustrialiseerde  mondiaal geworden landbouw”.[16]

4. Oorlogsvoorwaarden: normvervaging en fatsoencrisis

“In de oorlog is er geen waarheid. Oorlogen worden met leugens begonnen, ze worden met leugens gevoerd en met leugens beëindigd. Dat is de waarheid” (Jochen Rausch in zijn roman Krieg – 2023).

Dat er elke dag zovele anomalieën, domheid, lafheid en incompetentie tegen ons aanvliegen heeft een gemeenschappelijke deler: de fatsoencrisis, de normvervaging.

Er worden geen grenzen meer gesteld aan gewetenloosheid en geweld, geen normen meer om straffeloosheid in te dijken, alleen maar macht zonder kracht, alleen maar roepen zonder nadenken, alleen maar het Nu zonder het Straks, alleen maar propaganda zonder programma, alleen maar ‘le néant’ van de  schaamteloze leugenachtigheid zonder ook maar één gênant spatje van waarachtigheid.

En jazeker, we zitten in de antichambre van het fascisme. Maar ditmaal gaat diens gebruikelijke fatsoencrisis vooraf aan een ongeziene Perfecte Storm van de onvermijdbaar geworden milieucrisis. Het patroon van de geschiedenis herhaalt zich wel, maar niet altijd op krak dezelfde wijze en met krak dezelfde uitkomst.

Het is net als met de Evolutie. Die koppelt zich weliswaar onstuitbaar voort in alle richtingen, maar dat is omdat sommige pistes in de natuur eindig zijn en dus kunnen worden opgegeven. Het onvoorspelbare is altijd voorspelbaar. Het is geen toeval dat het toeval bestaat.

Des te meer we te weten komen over het Grote Verhaal van de natuurwetten en het universum, des te meer we te weten komen dat die niet over ons gaan. Zoals we weldra proefondervindelijk zullen moeten gaan beseffen.

Cultureel antropoloog Jared Diamond (UCLA) onderscheidt 6 ondergangscategorieën:

1. de milieuschade die wij als mensen toebrengen aan onze directe leefomgeving;
2. De klimaatsverandering die wij als planeetbewoners uitlokken;
3. Vijandige buren en (vandaag nucleaire) oorlog;
4. terugplooien op nationalisme en autarkie samen met de opkomst van roofzuchtige imperia;
5. falende elites;
6. culturele en morele verloedering.

Geen enkele van deze categorieën is alleen bepalend, maar in een Perfecte Storm zoeken ze elkaar wel op tot een onstuitbare wervelwind. [17]

Het is een typologie die doet denken aan Albrecht Dûrer en zijn beroemde ets De Vier Ruiters van Apocalyps. (zie foto bovenaan in dit artikel). De eerste Ruiter is de Oorlog om de slinkende hulpbronnen te bemachtigen. Dan volgt de Ruiter van de Honger wegens de mislukte oogsten door de oorlog.

Vervolgens betreedt de Ruiter van de Ziektes het toneel wegens de onhygiënische terugslag van de vele dode slachtoffers en hun kadavers en uiteindelijk is de laatste Ruiter die van de Dood.[18]

Het is een pakkende visualisatie van hoe een crisisklimaat kan voorgesteld worden. Dürer had de Grote Pest in gedachten, maar de parallel met de Grootste en Allerlaatste Oorlog wordt ondertussen steeds meer gemaakt.

Ooit waren er 7 gegadigde homoniden[19] voor toegang tot het tijdperk van het Holoceen. Alleen voor de Homo Sapiens Sapiens liep het slechts bij toeval niet spaak. De zes andere kandidaten verdwenen in doodlopende pistes. (Richard Dawkins).[20]

In de natuur kan men maar één keer het groot lot winnen. Bij toeval.

 

5. Oorlog en het verzet ertegen: de invalshoeken

« Wie vecht kan verliezen, maar wie niet vecht heeft al verloren” (Berthold Brecht)

Het verzet en de woede groeit nu van alle kanten. Het wordt verzwegen, gebagatelliseerd en geviseerd, maar als de oorlog ‘de voorzetting van de politiek is met andere middelen’ (Clausewitz), dan is woede het politieke antwoord van een bevolking die het moet doen met andere kanalen dan de geijkte.

De uitdagers van het status quo zijn niet de minsten. Nooit in de politieke geschiedenis is er zoveel bekwaam en integer leiderschap onder massa’s jongeren als vandaag.

De eigentijdse helden van het verzet heten nu Greta Thunberg, Anuna De Wever, Acid, Thomas Maddens, de activisten van Broederlijk Delen tot Extinction Rebellion, Comac  of Code Rouge.

Maar er zijn ook de Nieuwe Mediamensen van de Apache onderzoeksjournalisten als Tom Cochez en David Leloup  (De vrienden van het vastgoed – 2024 ) over Intal tot de Vrede vzw-ers van  Ludo De Brabander of hun collega’s bij De Wereld Morgen. Er is dus geen gebrek aan verzetslieden.

Zich als individu verheffen tegen het staatsgeweld met alleen maar het wapen van de rede en het rechtvaardigheidsgevoel, vergt uitzonderlijke dapperheid. Het is die zeldzame fysieke moed van het zuiverste karaat die onze ouders en grootouders opbrachten om tegen het Nazibewind te vechten.

Deze verzetshelden waren deel van een geheim leger of een witte brigade. De huidige verzetshelden staan alleen op de frontlijn, maar zijn niet alleen! Ze drijven naar boven op de magmagolven van solidariteit, menselijkheid en woede van tiendduizenden, zelfs van miljoenen jongeren.

Moed is net als Vrijheid een onblusbaar gegeven in het DNA van alle levende wezens.

Dat geldt zeker ook voor de anonieme dokters, ambulanciers, journalisten, voor de kunstenaars en schrijvers tot de moeders en vaders die zich in hun laatste daad voor hun kind werpen, te midden van de Palestijnse Holocaust.

De federale Arizona-coalitie moet zowat het lafste politieke klasse- verbond uit onze vaderlandse geschiedenis zijn

Maar dat zijn ook de tienduizenden vakbonders die de straat op durven komen tegen een Arizona-coalitie die niet meer blijkt te zijn dan een trumpiaanse dievenbende van collaborateurs, een verbond van landverraders en klassenverraders. Dit moet zowat het lafste politieke klasse- verbond uit onze vaderlandse geschiedenis zijn.

Vermits lafheid zich niet aan eer of regels houdt, is elke gevecht met zijn dragers risicovol. Er wordt dan ook niet bezuinigd op hun politioneel repressie apparaat van de Grote Wanorde Handhavers.

Er tegen betogen kan gevaarlijk zijn voor lijf en leden zoals steeds meer ervaringen ons dat leren. (Zie daarover de gerechtelijke klacht van Extinction Rebellion tegen het buitenproportioneel geweld van de politie).

Het lijkt inderdaad of we wakker worden in een ontluisterende wereld. We zijn de ontaarde slapers. De genocide in Palestina heeft alles ontrafelt. Het heeft ons Westerse wereldbeeld voorgoed verandert.

Maar voor de vele volkeren en culturen die door het Westen werden gekoloniseerd en uitgemoord, is dit al een half millennium een deel van hun collectief geheugen en zelfs ook nu nog onderdeel van hun dagelijkse realiteit.

Er is daar buiten de bubbel van het Westen geen sprake van een ‘ontaard ontwaken’ maar van een ‘never ending’ nachtmerrie van slavernij, verknechting en vernietiging. Het is hoog tijd dat we dat inzien. “Geen slavernij is schandelijker dan vrijwillige slavernij” zei de Romeinse filosoof Seneca.

We moeten daarentegen leren van zij die buiten dan Westen leven om nooit de hoop op te geven, nooit de bitterheid te laten heersen en steeds de pracht van het leven zelf voorrang te geven. Iedereen die ooit de evenaar heeft overstoken weet direct wie of wat ik bedoel. Immers ‘Als je te veel in de afgrond kijkt dan kijkt de afgrond uiteindelijk in jou’. (Friedrich Nietzsche).

Zoals de Palestijnse Holocaust aantoont heeft ons generatielang gebiologeerd staren in de peilloze afgrond van de gruwel van de Shoah de Israëlische publieke opinie niet gewapend tegen een gelijkaardig ontmenselijken van de Ander, noch tegen het uitverkoren ‘Herrenvolk’-syndroom om te doden wie, waar en wanneer men wil.

Het antwoord tegen de absurditeit van deze oorlog is verzet

We moeten de durf aanleren om te kiezen tegen al die harde waarheden in en vooral moeten we durven ons verhaal helder en oprecht te houden. Het loslaten van de waarheid is het loslaten van de vrijheid.

Het antwoord tegen de absurditeit van deze oorlog is verzet. Verzet is één van manieren om échte zin aan het leven te geven, hoe dat ook door elk van ons wordt ingevuld. De enige voorwaarde is dat we het deel maken van een massieve zwerm individuen en middenveldorganisaties die deze falende regimes van alle kanten en onophoudelijk bestookt.

Het resultaat is de implosie van dit regime. Geen enkel regime kan immers op bajonetten blijven zitten. Maar nog minder kan geen enkel regime een volledige gepolitiseerde generatie uitschakelen (zie daarover Eva Rovers Ik kom in opstand, dus wij zijn)[21]

Er lijkt een nieuw mei ‘68 in de maak. De geschiedenis zegt nooit ‘goodbye’ maar ‘see you later’ zei de bekendste Latijns-Amerikaanse historicus Eduardo Galeano ooit.  Alleen is de die nieuwe mei ’68 campus nu wereldwijd geworden, op alle straten en pleinen, van het mondiale Noorden tot het mondiale Zuiden, van alle culturen tot alle geloofsovertuigingen.

Dat noemen we ‘De Zwerm’.

De uitkomst van die strijd is evenwel altijd dezelfde: “vrijheid”.  Vandaag in deze autoritaire politieke tijdsgeest met zijn sluipende ideologie, is dat niet moeilijk om in te zien.

We moeten onder deze pathologische oorlogsregimes een lijn trekken voordat zij een lijn trekken onder ons en onder Alles.

I am no longer accepting the things I cannot change. I am changing the things I cannot accept  (Angela Davis)

Uiteindelijk is dit een kwestie wie eerst aan zet is: zij, de machtsmensen of wij, de krachtige mensen.

 

Notes:

[1] Naar schatting 12 miljoen jaar geleden ontstond Yucca Mountain na een reeks gigantische vulkaanexplosies (zie de foto boven dit artikel).

[2] Deze quote wordt toegeschreven aan voormalig leider van de Sovjet-Unie Nikita Chroesjtsjov.  Het is een parafrasering van zijn uitspraak: “De overlevenden (van een kernaanval) zullen de doden benijden.”

[3] In de klassieke film Casablanca (1942) zegt kapitein Renault (Claude Rains) tegen Rick (Humphrey Bogart) dat hij na de aanslag op een Duits officier de indruk zal geven kordaat op te treden door het bevel te geven ‘round up the usual suspects’, een impliciete boodschap dat hij concreet niets zal doen om de dader de kns te geven te ontsnappen. Als meme bedoelt het dat men de schijn geeft iets ernstig te gaan onderzoeken terwijl men in werkelijkheid niets doet of het onderzoek zelfs tegenwerkt.

[4] De Doomsday Clock werd ingesteld door het Bulletin of Atomic Scientists in 1947 om een visuele indruk te geven van het risico op een allesvernietigende kernoorlog, waarbij middernacht het fatale einde betekent.  Sinds 2023 staat de klok op 90 seconden tot middernacht.

[5] Op 7 december 1941 ondertekende Adolf Hitler het bevel Nacht und Nebel (nacht en mist) om elke vorl van verzet in alle bezette gebieden uit te roeien door elke dissidente persoon te laten verdwijnen zonder sporen achter te laten. Hitler geloofde dat dit beter zou werken als afschrikking dan het beleid tot dan om verzetsmensen openbaar te terechtstellen.

[6] In haar boek beschrijft ze de eerste 24 minuten tussen de fatale druk op de knop en het einde van de wereld. Een hypothetische maar erg realistische beschrijving van het verloop van een kernoorlog door de Amerikaanse Pulitzerprijswinnares en onderzoeksjournaliste van de New York Times Annie Jacobsen (1967). Niet te lezen bij het opstaan en zeker niet voor het slapengaan want dit boek leest als een horrorthriller.  

[7] “Hoe erken ik in een fascist?” (2024) is een verzameling essays over het sluipende oerfascisme door de wereldberoemde Italiaanse literator en romancier Umberto Eco (1932-2016), auteur van o.a. De naam van de roos, De slinger van Foucault.  Joseph Schumpeter (1883-1950) was  een Oostenrijks-Amerikaans econoom (aan de Universiteiten van Graz, Bonn en Harvard). Hij was ook Oostenrijkse minister van Financiën (1919) en is bekend voor de inbreng van mathematische bewijsvoering in de economische theorie en voor het concept van ‘creatieve vernietiging’: Opdat de economie zou blijven groeien moeten er zoals in een gezond bos bomen worden gekapt. Dat impliceert dat regelmatig 1 op 3 arbeidsplaatsen moeten worden geschrapt”.

[8] Mastering the Future is een multidisciplinaire studie van 200 internationale futurologen in opdracht van het Development Assistance Committee van de OESO in Parijs.   Het is een scenario building studie in mimeo-versie, die na een klacht van de VS  nooit werd gepubliceerd en uit circulatie genomen. Tenzij een kopij voor mij ter plaatse gekopieerd, maar nu terug te vinden in een privaat bibliotheek van één of ander ‘onbetrouwbare’ student van mij. Voorgoed verdwenen zoals  Eco’s Aristoteles traktaat in De naam van de roos?

[9] Luc Huyse (1937) is een Leuvense politicoloog gespecialiseerd in o.a.  de Belgische politieke besluitvorming in referentie naar een recent opiniestuk in De Standaard.

[10] Deze quotes uit Hamlet worden dikwijls gebruikt om acties te omschrijven die irrationeel lijken maar in werkelijkheid zeer doordachte bedoelingen hebben.

[11] Noam Chomsky (1928) MIT. Boston Univ. Beroemdste Amerikaanse taalkundige, filosoof, mediacriticus, erudiet activist, pragmatisch anarchist en fervent anti-zionist. Tussen 1980 en 1992 de meest geciteerde wetenschapper van de 20^ste eeuw.  De buiksprekerij achgter de president vanuit het bedrijfsleven is gangbare overheidspraktijk geworden. Thatcher gebruikte het reclamebedrijf Saatchi & Saatchi en het Tavistock Institute met zijn 200 psychologen om beleidsvoorbereiding en manipulatie klaar te stomen. In eigen land gebruiken NVA-ministers dezelfde uitbestedingsmodus zoals uitgelekte mails met  wetsontwerpen voor Minister van Financiën Van Overtveldt al aantoonden. Vandaag is de Israëlische buitenlandse inlichtingedienst Mossad een nieuwe belangrijke speler op deze wereldwijde markt om progressieve regeringen ten val brengen en rechtse regeringen in het zadel te heffen.

[12] Yanis Varoufakis (1961) Technofeudalism: What killed Capitalism (2023). Grieks-Australische politiek- economist (Universiteiten van Athene, Essex, Cambridge en Sydney). Grieks Minister van Financiën in de linkse Syriza regering (2015). Oprichter van de progressieve “Democracy for Europe Movement”  (DIEM -2025) Fervent tegenstander van de dominante bezuinigingspolitiek.

[13] Dit is het proces waarbij een plant of een dier het uiterlijk van een vijand of een prooi nabootst.

[14] Paul Sweezy en Paul Baran “ Monopoly Capital. An Essay into the American Economic and Social Order. »l”(1966) Twee politiek-economen die Marx’ theorie van het kapitalisme  actualiseerden en daardoor in de jaren zestig-zeventig een belangrijke bijdrage leverden in de New Left discussie. Van onder het stof gehaald in 2008 werd het een werk gebruikt om toch ‘enige verklaring te geven aan het deus ex machina van de financiële crisis” (Wall Street Journal).

[15] Jacques Pauwels (1948) Belgisch-Canadese sociaal-economisch historicus en hoogleraar. Studies met sterk analytische diepgang die vooral de gangbare mythes ontmaskeren.

[16] Citaat  in De dodelijke omhelzing van het kapitalisme (2016) van Franco (Bifo) Berardi.  Filosoof, auteur en anarchist. Eén van de eerste denkers die zich op het terrein van de psychopolitiek wagen o.a. over de moordenaars boven ons.

[17] Jared Diamond (1937) is hoogleraar geografie aan Berkeley Univ. Wetenschappelijk bestsellerauteur over de milieucrisis in voorbije beschavingen. Recent zijn er op dat terrein nog twee excellente blockbusters bijgekomen, namelijk Peter Frankopan De Transformatie van de Aarde. Een nieuwe wereldgeschiedenis (2023) en Philipp Blom (1970) De Onderwerping. Een geschiedenis van de verhouding van de mens tot de natuur” (2023).

[18] Citaat in Lisa Doeland  (1982) Apocalypsofie (2023). Filosofe aan de Radboud Universiteit: “We leven niet in het Antropoceen maar in het Antrobosceen waar de obsceniteit van neokoloniale plundering en uitputting van grondstoffen door het consumptie kapitalisme ons tot massa extinctie drijft”.

[19] Verzamelnaam voor de familie van primaten waar ook de mens Homo Sapiens en zijn uitgestorven verwanten toe behoren.

[20] Het verhaal van onze voorouders. Een pelgrimstocht naar de oorsprong van het leven (2007). Richard Dawkins (1948) is evolutionair bioloog aan Oxford University en de bekendste schrijver over de evolutietheorie sinds Charles Darwin. Hij is een atheïstische humanistische activist met ‘openingen’ naar het Christendom als cultuur-en kunstgegeven.

[21] Ik kom in opstand dus wij zijn – Nieuw licht op verzet (2017). Eva Rovers (1978) Universiteit van Groningen.