1994 ergens in de zomer, midden in de nacht komen we na een lange reis toe op de luchthaven van El-Alto, Bolivia. Een bevriende Boliviaanse familie komt ons afhalen met een soort van jeep. We mogen achterin. Wow, dat was ik niet gewoon. De man van de familie rijdt met ons naar huis in snelle vaart en negeert daarbij zowat elk rood licht. Al was het nacht, dat doen ze bij ons niet. Ik was nog geen uur op een ander continent geland, voor het eerst in mijn leven, en merkte al meteen dat er cultuurverschillen zijn. Reizen leert je vooral bij over je eigen cultuur.

Ergens begin jaren ’10. Ik fiets vrolijk door de stad. Een politieambtenaar vanuit een wagen roept door een soort megafoon ‘afstappen’. Een vriend die achterop zat had in tegenstelling tot mij door dat het over ons ging. We zaten met twee op een fiets en dat is verboden in België. Vroeger, in den goeie ouwen tijd, kon dat allemaal.

Eind december 2024-begin januari 2025. Met nieuwjaarsnacht wordt in Kuregem een avondklok voor jongeren opgelegd. De burgemeester van Antwerpen geeft dan weer, als een soort Julius Ceasar, naar eigen goeddunken huisarrest aan de jongens die zich niet goed hebben gedragen afgelopen jaar. De burgemeester van Gent vindt het dan weer niet meer kunnen met al dat vuurwerk tijdens nieuwjaarsnacht. Er vielen vier (licht) gewonden, waaronder drie politieambtenaren, in zijn stad. De liberaal pleit voor een totaalverbod op vuurwerk voor particulieren. Enkel de overheid kan nog vuurwerk afschieten als het van hem afhangt.

Het zoveelste verbod omdat we erg gefixeerd zijn geraakt op veiligheid. Deels terecht, wie wil er bijvoorbeeld terug naar de jaren ’70 toen er 1500 verkeersdoden per jaar vielen, maar waar eindigt de staat en waar begint de verantwoordelijkheid van het individu. Zelfs in Noord-Korea is er meer toegestaan dan in België, zoals het niet dragen van een helm.

Op den duur zie je het bos door de bomen niet meer. Alles wat een beetje gevaarlijk is wordt verboden. Alles wat niet expliciet is toegestaan, is verboden. En dat wordt alsmaar erger. Als kind kon het nog wel eens gebeuren dat je in de autokoffer mocht zitten. Wij deden dat weleens bij de Chiro als we op verplaatsing een activiteit gingen doen. De dag van vandaag ga je dat niet snel meer zien. Volgens het politiereglement kunnen er enkel passagiers plaatsnemen op veilige zitplaatsen met een gordel. Zo niet riskeer je een boete van 240€ tot 4000€. In Afghanistan doen ze daar nochtans niet moeilijk over.

In Mumbai nemen dagelijks zeven miljoen mensen de trein. Dagelijks sterven er 9 à 10 door ongelukken met een trein. Daar wil niemand naartoe. Maar bij ons slaat de bal toch wel door. Loop je even over de sporen, rijd je voorbij een slagboom, je komt in de krant. In andere culturen malen ze er niet om.

Jaren ’60. Een jongen, die later mijn vader zal worden, zit in de trein van school naar huis. De stoptrein Brussel-Aalst. Zijn huis bevindt zich langs de sporen en de halte voor hij afstapt passeert de jongen zijn huis. Geen zin om de boekentas te dragen gooit hij die door het raam om die bij het naar huis stappen te kunnen oppikken. Vandaag. De trein Brussel-Aalst rijdt nog steeds, maar dan potdicht zonder ramen. Onder het mom van vooruitgang, innovatie en veiligheid kan je geen raampje meer openen. Veilig? Elke zomer passeert er wel eens een nieuwsbericht over passagiers die onwel worden in een stilstaande trein nadat ook het automatische verluchtingssysteem is uitgevallen. Handig toch, zo’n old-school raampje.

Terug naar de jaren ’10, één van de weinige tropische dagen die België kent op een jaar. De blaarmeersen zitten vol. Iets weg van het hoofdstrand is al een tijdje spontaan een soort hippiestrand ontstaan, weg van de drukte, zonder redders. We zoeken er verkoeling in het water. Zalig. Twee politieambtenaren komen de sfeer echter verpesten. Iedereen moet uit het water. Verboden. Je riskeert, in ons vrij, liberaal land, 350€ boete. Zwemmen is enkel toegestaan in de door de overheid aangeduide zones en door de overheid aangegeven uren.

Al die verboden moeten gecontroleerd en eventueel bestraft worden, terwijl we toch beter zouden focussen op echte criminaliteit en de gewone Belg met rust laten. Leer ons zwemmen op school i.p.v. zwembaden te sluiten en vrij zwemmen te verbieden. Maak veilige fietspaden i.p.v. boetes als je met twee op één fiets zit. Aanvaardt dat op nieuwjaarsnacht één keertje per jaar, midden tijdens de donkere dagen, de mensen vuurwerk afsteken.

Redden deze maatregelen van een overbezorgde strenge vadertje staat levens? Ja. Maar nul-risico bestaat niet en het veiligste is in je zetel blijven zitten. Mede door een leegte in het huidige post-Katholicisme, en met de wetenschappelijke voortuitgang waardoor we langer leven, klampen we ons vast aan het leven. Denk ook maar aan de healthy lifestyle revolutie. Twee generaties geleden maakten men vaak nog veel kinderen met in het achterhoofd dat er altijd eentje vroegtijdig kan sterven. Met de uitvinding van antibiotica en andere zaken zijn overlijdens bij kinderen en jonge mensen gelukkig zeldzaam. Maar elk voordeel zijn nadeel. Moeilijk kunnen loslaten is zo’n nadeel en in die cultuur groeit de veiligheidsstaat uit tot iets verstikkend.

Vooruitgang moet echt vooruitgang zijn. Technologie dient ons te helpen, niet om naar een nieuwe vorm van autoritaire samenleving te evolueren. De smartphone bijvoorbeeld is gemaakt om ons het leven makkelijker te maken, niet om ons te volgen of de toegang te weigeren zoals met de coronapas.  De staat, die ons met 528.000 camera’s in de gaten houdt, moet zijn plaats kennen. Er moet ruimte zijn om te leven. Om het gezond verstand te laten zegevieren. Om sociale controle zijn werk te laten doen. Vertrouw ons vadertje staat en laat wat meer los.