In de tweede helft van de 19e eeuw werden de begijnen in het Oud Begijnhof in Gent gedwongen om te verhuizen naar het Groot Begijnhof in Sint-Amandsberg. Zes eeuwen eerder ontstond het begijnhof bij de Burgstraat. We gingen na welke de tijdsomstandigheden waren, zowel bij het ontstaan als bij de verhuizing.

GRAVEN EN KONINGEN

Het tijdvak voor, tijdens en na de oprichting van het Oud Begijnhof: 12-13e eeuw…   

 Johanna van Constantinopel, of ‘van Vlaanderen’, schonk de grond aan de Begijnhofdries, in de buurt van het Rabot, waarop het Sint-Elisabeth begijnhof is kunnen ontstaan. Johanna (regeerperiode: 1206-1244) was een achternicht van graaf Filips van den Elzas, die tijdens zijn regeerperiode (1168-1191) Vlaanderen onafhankelijk poogde te maken van de Franse kroon, en die – net zoals zijn vader Diederik – op kruistocht vertrok. 

Johanna dankte haar titel ‘van Constantinopel’ aan haar vader graaf Boudewijn IX (regeerperiode: 1195-1206) die naar deze stad op kruistocht vertrok, net zoals zijn nonkel en zijn grootoom hem dit hadden voorgedaan. Boudewijn liet zich tot keizer van Constantinopel in Byzantium (thans Istanboel) kronen en overleed er. Vanaf dan zette de Franse koning, Filips II, het graafschap onder druk, omdat hij zelf tegelijk koning en graaf over Vlaanderen wou zijn.

BEGIJNEN NA ZES EEUWEN BUITEN

Het tijdvak tijdens de gedwongen verhuizing van het Oud Begijnhof naar Sint-Amandsberg: 19-20e eeuw… 

Wat vooraf ging. In 1795 lijfde het leger van Napoleon Bonaparte de Zuidelijke Nederlanden bij Frankrijk in. De website van het Groot Begijnhof: “Al snel worden verschillende besluiten en wetten uitgevaardigd die heel wat druk uitoefenen op het dagelijks leven in het Groot Begijnhof . Alle begijnhofgoederen worden eigendom van de Commissie der Burgerlijke Godshuizen van Gent.

Vanaf 1815, bij de stichting van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden, waar Vlaanderen bij hoorde, vaardigt koning Willem een rist besluiten uit die op lange termijn zouden leiden tot de definitieve aftakeling van het Begijnhof.”

Het verdict. De website van het Groot Begijnhof: “Het Groot Begijnhof te Sint-Amandsberg is (…) gebouwd in 1874 voor de 700 bewoners, een honderdtal dames naast een zeshonderd begijnen, die het Oud Begijnhof Sint-Elisabeth in Gent moesten verlaten onder druk van het liberale stadsbestuur. Meer dan zes eeuwen lang huisden de begijnen al in hun Hof aan het einde van de Gentse Burgstraat”. En nu moesten ze vertrekken. Het verdict viel al in 1870. 

De spanningen kaderden in het streven naar doorgedreven laïcisme in de jonge staat België. De liberale gezagdragers – gegroeid uit de industrialisering – rekenden af met de landadel, maar ook met de kerk, die in hun ogen een te machtige positie bezat. Ook een protestpartij – de Radicalen – keerden zich vaak tegen de kerk. Het Belgische politieke leven kwam in de greep van de klerikaal-antiklerikale polarisering. 

Het Oud Begijnhof werd gedeeltelijk ontmanteld. Bijzonder detail: de toegangspoort werd overgeplaatst naar de site van de Bijloke.

Telg uit de landadel – in deze hoedanigheid ook een doelwit van de nieuwe liberale rijken en hun antiklerikalisme – hertog Engelbert van Arenberg, kocht voor de begijnen een lap grond op de Sint-Baafskouter – ooit buitenverblijf van de monniken van de Sint-Baafsabdij. Daarop werd gebouwd in de vorm van een middeleeuwse stad – in een neogotische stijl. Uiteraard draagt ook het nieuwe begijnhof de naam van Sint-Elisabeth. Het officiële adres van het begijnhof werd: Engelbert van Arenbergstraat. Dit is in de buurt van de Dampoort. De familie van Arenberg was van oorsprong Duits, maar had eigendommen in Brabant en in de Vlaanders. 

Na WOI rees een nieuw probleem voor het Groot Begijnhof Sint-Elisabeth, net als voor het Begijnhof OLV ter Hoyen aan de Lange Violettestraat. Beide waren eigendom van de familie van Arenberg, die – na WOI – in ongenade viel bij de Belgische staat. De begijnhoven werden onder zogenaamd ‘sekwester‘ geplaatst, maar korte tijd later verwierven de begijnen het begijnhof terug als eigen bezit onder de vorm van een vzw. 

In 2003 overleed de laatste Grootjuffrouw – zeg maar: bazin van het begijnhof. Sindsdien is er geen echte begijnhofwerking meer. Echter zijn in de huisjes van de vroegere begijnen tal van organisaties gevestigd. Eén er van is het ‘Autisme Centraal‘. Ook worden huisjes op de huurmarkt voor particulieren aangeboden. F.D. 

Deze bijdrage verscheen eerder in mijn stadsblog, persblog.be