De community ruimte is een vrije online ruimte (blog) waar vrijwilligers en organisaties hun opinies kunnen publiceren. De standpunten vermeld in deze community reflecteren niet noodzakelijk de redactionele lijn van DeWereldMorgen.be. De verantwoordelijkheid over de inhoud ligt bij de auteur.

Monument voor de slachtoffers van Goražde. Foto: Julian Nyča/CC BY-SA 3:0
Tomas Van Respaille

Van Bosnisch Goražde in 1993 naar Palestijns Gaza in 2023

Van 1992 tot 1995 werd het Oost-Bosnisch stadje Goražde met tussenpozen bezet en aangevallen door Servische troepen. Het leidde tot een onwaarschijnlijke humanitaire catastrofe. De beelden in de graphic novel ‘Safe Area Goražde’, dat de gebeurtenissen op een innemende manier weergeeft, doen akelig denken aan de huidige belegering van Gaza. De geschiedenis lijkt zich (alweer) te herhalen, maar kunnen we ook lessen trekken uit dit donker verleden?

woensdag 15 november 2023 17:55
Spread the love

 

Kapotgeschoten gebouwen omgevormd tot desolate ruïnes. Radeloze, bebloede gezichten. Uit elkaar gerukte lichamen. Ik neem de weerzinwekkende beelden in mij op. Niet op tv, maar op papier.

Ik blader door Safe Area Goražde (2000), de graphic novel van de Amerikaanse oorlogsjournalist Joe Sacco. Het internationaal gelauwerd werk doet verslag van de gruwelen die zich in Goražde hebben afgespeeld tijdens de Bosnische oorlog van 1992 tot 1995.

Vandaag is Goražde niet meer dan een slaperig stadje in de Drina-vallei in Oost-Bosnië. De naam is allang uit het collectief geheugen verdwenen. Qua bekendheid moet het onderdoen voor die andere Bosnische stad, Srebrenica, waar op het einde van diezelfde oorlog een genocide op zevenduizend moslimmannen plaatsvond.

Nochtans was ook Goražde getuige van gruwelijke taferelen. Tijdens de oorlog werd de stad overwegend bewoond door Bosniakken, maar volledig omringd door gewapende Servische troepen. Gedurende vier lange jaren waren de inwoners zo goed als volledig afgesneden van de buitenwereld. Beschietingen door artillerie, granaten en sluipschutters gebeurden met tussenpozen vanuit alle mogelijke hoeken. Nergens waren de inwoners veilig.

Sacco staat bekend en wordt gelauwerd om zijn comics journalism, een journalistieke vorm waarbij hij getuigenissen en gebeurtenissen omzet in woord en beeld. Hij doet dit met een ongelofelijk gevoel voor detail.

Ik kijk elke pagina met lede ogen aan. De gruwelen die de bevolking van Goražde doorstonden zijn onbeschrijfelijk. Het is hallucinant om me in te beelden dat de zwart-wit tekeningen die ik gadesla ooit echte situaties zijn geweest.

(Eenzelfde gevoel bekruipt me bij ‘Maus’ van Art Spiegel, dat ware horrortaferelen uit de Holocaust weergeeft. Hij loste de uitdaging om deze weer te geven deels op door mensen als dieren af te beelden: Duitsers als katten, Joden als muizen, Amerikanen als honden, enzovoort.)

De pagina’s in ‘Safe Area Goražde’ over het bloedige offensief van de lente van 1994 zijn bijzonder gruwelijk. Maar het volstaat om de tv aan te zetten, en daar zijn ze. 1994 wordt 2023, zwart-wit wordt kleur, de horror blijft en beklijft.

Van Goražde naar Gaza

Menig analist en burger in de straat heeft de tendens om bij de minste aanleiding vergelijkingen te maken. Maar bij het lezen van Sacco’s werk kan je niet anders dan aan de huidige situatie in Gaza denken. Het klinkt allemaal akelig bekend in de oren.

Goražde leed sterk onder een nijpend gebrek aan voedsel, medicijnen en elektriciteit. Het leidde tot heel wat ellende en een ongeziene hongersnood. De inwoners maakten soep en taart van brandnetels, sommigen moesten zien te overleven op een rantsoen van één sneetje brood per dag.

Het is niet dat de internationale gemeenschap niet klaarstond om de noodzakelijke benodigdheden te verschaffen. Meermaals blokkeerde de Servische bezetter alle toegangswegen, en maakten ze het moeilijk en vaak onmogelijk voor de hulpkonvooien van de Verenigde Naties om goederen tot in het stadje te krijgen.

Vandaag staan tientallen, honderden vrachtwagens aan de Rafah-grensovergang tussen Egypte en Gaza eveneens klaar om water, medicijnen en andere levensnoodzakelijke goederen tot bij de Gazanen te brengen. Alleen blijkt het onmogelijk om voor de nodige toestemming alle hoofden in dezelfde richting te krijgen.

Onrecht en onnoemelijk lijden, veroorzaakt door rabiate onwil. Beklijvend ook zijn de pagina’s die verslag doen van de taferelen in het lokaal ziekenhuis. Patiënten kermen en sterven in de gangen, de kelder, de keuken, het washok. Er is een nijpend tekort aan anesthesie, verdovingsmiddelen en pijnstillers. Sacco schetst hoe kruiwagens worden ingezet als vervoermiddel voor gewonden en ouderen.

Ook vandaag zien we dezelfde beelden, bijna in real time, uit Gaza binnenstromen. Artsen Zonder Grenzen maakt gewag van een ongeziene medisch humanitaire situatie, terwijl de onmogelijkheid om zieken en gewonden uit het ziekenhuis te vervoeren een waar doodvonnis betekent.

Waar een vergelijking tussen beide situaties tekortschiet, is het aantal slachtoffers. In het lenteoffensief van 1994, de bloederigste periode van de bezetting van Goražde, lieten op een maand tijd een zevenhonderdtal inwoners het leven. In de Gazastrook werd de kaap van zevenduizend slachtoffers in minder dan drie weken bereikt.

Internationale gemeenschap

Als lezer kan je niet anders dan je het hoofd breken over de onmacht van de internationale gemeenschap. De aanvallen op Goražde werden vaak gebagatelliseerd. Zo noemde de militaire bevelhebber van de Verenigde Naties in Bosnië het bloederig Servisch offensief in 1994 een “tactische operatie”. Het is een term die vandaag bekend in de oren klinkt.

Toch gingen er ook kritischere stemmen op. Maar VN-resoluties ten spijt bleven de beschietingen en de belegering van Goražde doorgaan. De wereld stond erbij en keek ernaar. Het was het ultieme bewijs van de onmacht, het failliet van de slagkracht van de internationale gemeenschap.

Zo ook vandaag. Een resolutie van de Algemene Vergadering van 27 oktober die oproept tot een staakt-het-vuren van de bombardementen van de Gazastrook, waarbij honderdtwintig landen van de wereld voor stemden en veertien tegen (met vijfenveertig onthoudingen), wordt door Israël met sprekend gemak naast zich neergelegd. De internationale gemeenschap is monddood, machteloos, en kan enkel toekijken.

Uiteindelijk leidde een opgedreven NAVO-interventie tot het einde van de belegering van Goražde. Dit was uiteindelijk pas mogelijk toen Rusland, traditioneel bondgenoot van de Serviërs, zijn bezwaren tegen de NAVO-luchtaanvallen op Servische troepen liet varen.

Dit deden ze omdat de Serviërs volgens hen op criminele wijze de elementaire menselijke waardigheid hadden geschonden. De vraag werpt zich op of de Verenigde Staten vandaag dezelfde moed kunnen opbrengen tegenover hun trouwe bondgenoot Israël. Of ook de Verenigde Staten de menselijke waardigheid boven hun strategische belangen zullen stellen.

Want zolang Israël goedkeurende schouderklopjes ontvangt in de vorm van financiële en militaire steun is de kans op een staakt-het-vuren zo goed als nihil.

Blik vooruit

De Bosnische oorlog eindigde. Er waren littekens, véél littekens. Het leven ging verder, al beseften de uitgetelde inwoners van het getergde Goražde maar al te goed dat het niet evident zou zijn om met “de ander” samen te leven.

Ik vraag me af of de Palestijnen ooit verder zullen kunnen gaan met hun leven. Of ze ooit zelfbeschikkingsrecht zullen hebben. Of ze ooit zullen leven zonder de constante vrees en dreiging dat hun huizen worden gebulldozerd, hun boomgaarden worden platgebrand, hun leven aan een zijden draadje hangt.

Zesenvijftig jaar van dit alles hebben ze achter de rug. Zesenvijftig jaar bezetting, zesenvijftig jaar vernedering, zesenvijftig jaar vernieling.

Ik beeld me in hoe kinderen over enkele generaties een graphic novel over de huidige gebeurtenissen in Gaza openslaan. Hoe ze hun ogen niet kunnen geloven dat die tekeningen ooit waargebeurde taferelen zijn geweest. Dat die kleine zwart-wit figuurtjes, geschetst met potlood op papier, ooit echte, gekleurde contouren van mensen van vlees en bloed uit Gaza waren.

Ik vraag me ook af hoe het boek zal heten. “De vernietiging van Gaza”? “De etnische zuivering van de Palestijnen”? Eén ding is zeker: “De succesvolle uitschakeling van Hamas en daaropvolgende duurzame vrede” wordt het alleszins niet.

Creative Commons

dagelijkse newsletter

take down
the paywall
steun ons nu!