Onlangs las ik het boek Power and Progress, Our Thousand-Year Struggle Over Technology and Prosperity van Daron Acemoglu en Simon Johnson, twee van de drie Nobelprijswinnaars Economie 2024.
Dit vuistdikke boek kwam uit in 2023. Het eerste wat me bij het lezen van dit in omvang majestueuze boek opvalt, is het in belangrijke mate achterwege blijven van cijfers, percentages en statistiek.
Natuurlijk kan ook dit boek niet om een aantal onderbouwende cijfers heen, maar het boek is vooral een verhaal, een geschiedenis vanuit een sociaal-economisch en politiek-economisch perspectief op de werktuiglijke, technische en technologische vooruitgang die aan het vastlopen is.
De oorzaak daarvan wijten de auteurs aan de macht van grote mondiale bedrijven bij wie het gaat om private winstvergroting en reductie van arbeidskracht. Winst die niet wordt toebedeeld aan welzijn. De opbrengst van ieders handelen wordt niet omgezet in een maatschappelijk dividend, zou je kunnen zeggen.
Vanwege de overmacht van ondernemingen op politieke besluitvorming dreigen we af te stevenen op een schipbreuk die door de huidige politieke verhoudingen niet door het schip van de staat kan worden afgewend.
De onderlinge toedeling van politieke posities neigt democratische besluitvorming te doen afglijden naar belangenbehartiging. Nu Trump in de VS gewonnen heeft en de Republikeinen zowel in de Senaat als in het Huis van Afgevaardigden oppermachtig zijn, zien we welke effecten dat heeft op het gebied van democratische besluitvorming en geopolitieke zeggingsmacht.
Zoals we in het Westen de belangentoedeling en belangenverstrengeling zien toenemen, wijzen de auteurs in het boek evenzeer op het autocratische karakter van zowel China als Rusland. Dit zijn ontwikkelingen met geopolitieke en ecologische effecten.
Vloek of zegen
In het ‘vrije Westen’ is vanaf het midden van de negentiende eeuw een sociaal-politieke ontwikkeling op gang gekomen die de auteurs kenmerken als witte-boorden-roof. Het is de ontstaanstijd van de trusts.1
Er vallen daarbij namen als Rockefeller (Standard Oil), Carnegie (staalindustrie), Vanderbilt (treinen), DuPont (chemie), Harvester (landbouw) en J.P.Morgan (bankwezen). Hun nazaten en hun conglomeraten, aangevuld door krantenmagnaten, zijn nog altijd wereldspelers.
Daron Acemoglu. Foto: M. Weitzel/CC BY-SA 3:0
In de latere jaren van de negentiende eeuw kwam daar een gezelschap aan vermogende Europeanen bij. Deze masters of the universe gedroegen zich als puppet masters die politieke besluitvorming sturen.
Het blijft opmerkelijk dat de mensen die qua inkomsten in het middensegment en aan de onderkant van het sociale spectrum zitten, de uitverkiezing van deze politieke elite veilig stellen en accepteren dat met hun belangen wordt gespeeld.
In de VS werd een verkiezingstijd gestreden die zo’n 16 miljard dollar vergde. Het geeft een beeld van hoe geld en macht zich samenballen tot een artificiële manipulatie-machinerie waarin elke nuance verdwijnt en verkiezingen iets krijgen van een bokswedstrijd vol euforische voor- en tegenstanders.
In handen van monopolistische multinationals als Microsoft, Apple, Amazon, Facebook en Google slaan mensen als Elon Musk hun vleugels uit om hun belangenbehartigende favoriet tot president te kronen.
Simon Johnson. Foto: NET/CC BY-SA 3:0
In hun boek werken beide auteurs uit hoe technologische ontwikkelingen dit lieten gebeuren nadat in de achter ons liggende tijden, technische en technologische kennisontwikkelingen veel aan ieders welzijn hebben bijgedragen.
Stel je het leven maar voor zonder wasmachines, stofzuigers, telefoons etc. .
Hoe menselijk is AI
Bij het schetsen van dit perspectief wijzen de auteurs op het grote verschil tussen het menselijke en het niet-menselijke als het gaat om sociaal-ethisch verantwoord kiezen. Het zijn mensen en niet data die die keuzes maken.
De mens heeft zijn overleven te danken aan aanpassing aan allerlei mogelijke situaties. Vanaf de vroegste tijden kon de mens naar gebieden migreren waar andere natuurlijke levensvormen geen mogelijkheid toe hadden. Zij stierven immers uit.
In tegenstelling tot mensen kennen data die aanpassing niet, aldus de auteurs. Dat wil zeggen: Artificial Intelligence (AI) past zich niet aan aan onverwachte gegevenheden van de natuur en aan natuurlijke situaties die altijd een onvoorspelbaar karakter hebben.
Het is de mens die zich uitlevert aan dataverzameling om zich op basis daarvan te laten voegen naar ‘het dictaat’ van de algoritmes die aan derden worden toegespeeld. Veelal gaat het om gedragsregulatie om voorspelbaarheid te realiseren.
Steeds weer duikt daarbij de naam van George Orwell 2 op. Daarnaast interfereert bij het nemen van door mensen gemaakte beslissingen het gevoel met ratio. En dat menselijke gevoel dat zo belangrijk is bij overleven en eigensoortig is van karakter, staat ver af van wat AI kan.
Daarover valt bijvoorbeeld veel te lezen in het grondleggend werk van Jaak Panksepp en Mark Solms Reconciling cognitive and affective neuroscience perspectives on the brain basis of emotional experience.
Wat te doen?
Beide auteurs opperen een drietal oplossingen bij de aanzet tot broodnodige verandering in ons denken, doen en laten. Een aanzet om ons niet door de luchtspiegeling van AI en door het geloof in de zegeningen van de techniek ten gronde te laten richten.
Een: het dominante perspectief waarover het in het leven gaat moet worden gewijzigd. Er moet een ander narratief komen dat gaat over wie wij zijn en waartoe wij leven. Het dominante narratief over de mens als heerser over de natuur, over groei als voorwaarde tot vooruitgang dient te worden herzien.
Twee: er zullen compenserende machten moeten worden ontwikkeld. In wezen gaat het hierbij om het tot stem brengen van mensen buiten de kring van de groot-geld) en groot-bezit-elite. Er moet een eind komen aan de invloed van grote bedrijven en het grootkapitaal op politieke besluitvorming en het bepalen waartoe kennis dient en wordt aangewend.
Dit betreft onder meer een herziening van het dominante verhaal over wat democratie is en wat het inhoudt. Media hebben daarop een grote invloed.
Drie: politieke oplossingen zoeken die het gif van social media bestrijden en oplossingen aanbieden tegen wildgroei en perversiteit van private toeëigening. Het lijkt enigszins op het Pleidooi voor de grote weigering van Herbert Marcuse.
In menselijke handen
Het boek Power and Progress schetst een perspectief dat loopt van vroege ontwikkelingen in de landbouw – het vervaardigen van werktuigen en het ontstaan van kennis – naar de mechanisatie van de landbouw en het opkomen van de industrialisatie in de negentiende eeuw naar de verstrekkende invloed van kunstmatige intelligentie op ons hedendaagse leven.
Zegeningen van kennis en techniek zijn niet neutraal en kunnen van een zegening omslaan in een vloek. De omslag daarvan wordt bepaald door ons mensen, veelal gedecreteerd door de boven ons gestelden.
Het boek werkt uit hoe belangrijk ontwikkelingen waren op het gebied van waterbeheer, stoom, steenkool, olie en ijzer om een industriële revolutie te realiseren. Ontwikkelingen op het gebied van elektriciteit, magnetisme, inzicht in microgolven (communicatietechniek) en dataverwerking voerden tot een digitale omwenteling waarin de dienstensector centraal is komen te staan.
Wat routinematig kon en kan worden gedaan, raakte geautomatiseerd. Die automatisering leidde en leidt tot een afnemende behoefte aan menskracht waardoor productiekosten zijn gereduceerd en mensen overbodig werden. Toenemende productiviteit gaat aldus hand in hand met afnemende behoefte aan menselijke arbeid.
En dat blijft niet zonder gevolgen als daarnaast een financieel systeem wordt opgetuigd waarin het onproductieve geld zichzelf in particuliere handen vermeerdert zonder dat het tot zoiets als de uitkering van een sociaal dividend leidt.
Zo worden de rijken rijker en de nog werkenden al werkende armer. Die spiraal dient doorbroken te worden, aldus de auteurs.
Bijzonder is dat in dit boek nauwelijks iets van of over Karl Marx doorklinkt, ofschoon hij op de achtergrond aanwezig is omdat het boek over arbeid, arbeidsdeling en gedeeld inkomen gaat.
In alle opzichten kan gesproken worden van een bijzonder boek dat inzicht verschaft in waar wij in het leven dankzij ons vermogen tot aanpassing gekomen zijn en voor welke uitdagingen wij staan.
Als we ons niet laten ringeloren door manipulatie en beïnvloeding van AI, zouden we in staat moeten zijn om via een massale opstand tegen de pervertering van een politiek systeem, waarin een elite de touwtjes in handen heeft, verandering te realiseren.
Doen we dat niet, dan leveren we ons uit aan tovenaarsleerlingen die met hun toverkunst niet alleen zichzelf maar ook de gehele mensheid en het ecosysteem waarvan wij onderdeel zijn, naar de afgrond van het bestaan leiden.
Kort samengevat dient veranderd te worden wat George Orwell’s 1984 kernachtig formuleerde als: who controls the past, controls the future.
Daron Acemoglu & Simon Johnson. Power and Progress – Our 1000-Year Struggle Over Technology & Prosperity. Public Affairs, New York, 2023, 560 pp. ISBN 978 1541 7025 30
Zie ook: Power and progress review – why the tech-equals-progress narrative
Notes:
1 Een trust (vertrouwen) is een legale overeenkomst waarbij één partij (the trustor) middelen (geld, eigendom) overdraagt aan een tweede partij (the trustee) om die te beheren ten voordele van een derde partij (the beneficiary)
2 George Orwell is het literaire alias van journalist Eric Blair (1903-1950), vooral bekend voor zijn dystopische romans Animal Farm en 1984.
