Een paar weken terug was er al de jaarlijkse PMAC jamboree (i.e. de “Prince Mahidol Award Conference”) in Bangkok voor de happy few in ‘global health’, maar vorige week werd in Genève pas echt het startschot gegeven voor een nieuw jaar in de nogal complexe wereld van mondiaal gezondheidsbeleid en -architectuur, met de 152ste sessie van de raad van bestuur van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO). Om meer dan één reden lijkt het ook een belangrijk jaar te worden. We doen een poging om een aantal van die redenen toe te lichten. Met excuses voor wat (helaas onvermijdelijk) jargon hier en daar. ‘At the end of the day’ bepaalt dat jargon (en vooral wat ermee bedoeld wordt) wel de gezondheidszorg en -beleid die uit de bus komen (of net niet) ….
De 75ste verjaardag van de WHO & drie High-level meetings in New York
Eerst en vooral vieren we dit jaar de 75ste verjaardag van de WHO. De organisatie werd opgericht in 1948 met als doelstelling onder meer “the highest attainable standard of health as a fundamental right of every human being”. Daar zijn we duidelijk nog een eind van verwijderd.
In september zijn in New York ook niet minder dan drie “High-Level” VN-vergaderingen gepland mbt wereldwijde gezondheid, respectievelijk over TB; UHC (“Universal Health Coverage” – wat betekent dat iedereen toegang heeft tot het volledige gamma van kwaliteitsvolle gezondheidsdiensten die zij nodig hebben, waar en wanneer zij die nodig hebben, zonder financiële moeilijkheden); en de Preventie, Paraatheid en Respons op pandemieën (“Pandemic Prevention, Preparedness and Response” (oftewel PPPR)). Goed om te zien ook dat de WHO haar slogan ‘Health for All’ weer heeft afgestoft, al mag het nog iets meer zijn wat dat betreft.
We zijn ondertussen ook halverwege de Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen (SDG)- agenda en liggen niet bepaald op schema (en dat is niet alleen de schuld van de Covid-pandemie). Voorts organiseert Japan in mei de G7-top (in Hiroshima en Nagasaki), en Modi’s India zal hetzelfde doen voor de G20 in de eerste helft van september, met als thema: “One Earth – One Family – One Future“. Voorwaar een opdracht in deze tijden.
De Covid pandemie is nog niet voorbij, al denken nogal wat experts wel dat de WHO in april het einde van de ‘PHEIC’ (“Public Health Emergency of International Concern”) zal aankondigen. Maar na wat zich in de Covid pandemie heeft afgespeeld, hoeft het geen betoog dat in veel van bovenvermelde internationale en multilaterale fora de “global governance” inzake voorbereiding, paraatheid en respons op een pandemie (en gezondheidscrisissen meer in het algemeen) centraal zal staan. Maar ook UHC (met daarin een centrale rol voor ‘Primary Health Care’ (PHC)) en “veerkrachtige gezondheidsstelsels” staan hoog op de agenda (al volgen de budgetten voorlopig niet echt, helaas).
De Uitvoerende Raad van de WHO gaf deze week de aanzet tot onderhandelingen over een pandemieakkoord, met de publicatie van de zogenaamde “zero draft”. Die draft (die overigens vrij gunstig onthaald werd, ook door veel activisten en experts), moet samen met een ander proces in Genève, over amenderingen aan de Internationale Gezondheidsregulering (“International Health Regulations amendments”) leiden tot een nieuwe wereldwijde architectuur voor noodsituaties op gezondheidsgebied. Idealiter af te ronden op de Wereldgezondheidsvergadering (‘World Health Assembly’) in mei 2024. Als alles goed gaat, tenminste.
Ondertussen heeft het nieuwe Pandemiefonds (ondergebracht bij de Wereldbank) nog alles te bewijzen, en is het tot dusverre ook onder-gefinancierd, in weerwil van het nieuwe “pandemische tijdperk” dat lijkt te zijn aangebroken. Andere actoren (zoals bv. GAVI, The Vaccine Alliance; CEPI; en ook het Global Fund to Fight AIDS, TB en Malaria) zijn ondertussen ook druk bezig met zich te positioneren in dit PPPR debat, of hebben zich al een niche verworven.
Veel stakeholders zouden graag zien dat al die belangrijke wereldwijde gezondheidsbeleids-issues enigszins worden geïntegreerd, en menen dat de drie VN-toppen daarvoor een uitstekende stimulans kunnen zijn. Zo is bijvoorbeeld UHC 2030, een multistakeholderplatform met focus op UHC, een groot voorstander van samenwerking: zij pleiten ervoor om UHC en gezondheidsveiligheid (“global health security”) als twee nauw met elkaar verweven doelstellingen te beschouwen, te bereiken via hetzelfde gezondheidszorgsysteem met de nadruk daarbij op eerstelijnsgezondheidszorg.
Globale gezondheidszorg in een ‘polycrisis’- tijdperk
Maar er is meer om naar uit te kijken in dit nieuwe jaar. De eerder vermelde PMAC-conferentie in Bangkok, met als thema “Setting a new health agenda: at the nexus of climate change, environment and biodiversity”, focuste al op een paar van de meer uit de kluiten gewassen “olifanten in de kamers”. Voorstanders van “planetaire gezondheid” (“Planetary Health”) – sommigen geven de voorkeur aan het minder antropocentrische ‘One Health’ – hebben om voor de hand liggende redenen de laatste jaren aan kracht gewonnen. Het laat zich raden dat die trend niet direct zal afnemen.
Meer in het algemeen moeten de WHO en andere globale gezondheidszorgorganisaties een soort ‘gameplan’ ontwikkelen om gezondheid en welzijn voor zoveel mogelijk mensen te proberen faciliteren in het tijdperk van de “polycrisis” (de term zelf is enigszins controversieel, maar de meesten onder ons kunnen zich wel min of meer in de analyse van Adam Tooze vinden). Dat is gemakkelijker gezegd dan gedaan. Het feit dat al deze onderling verbonden en snel opeenvolgende crises waarschijnlijk enkele gemeenschappelijke wortels hebben, begint stilaan (terug ?) door te dringen, ook al bestaat in veel globale gezondheidszorgkringen nog wat huiver om het het k-woord, ‘kapitalisme’ te gebruiken. Maar of het nu gaat om de zogenaamde “Pivot to prevention” (belangrijk o.m. omdat niet overdraagbare ziektes ook in lage-en middeninkomenslanden ondertussen een erg belangrijke prioriteit zijn), de nieuwe notie van “Systemen voor Gezondheid” (‘Systems for Health’), de toenemende aandacht voor ‘Commercial Determinants of Health’, of nog de verwachte update van het “World Report on Social Determinants of Health”, later dit jaar, het is duidelijk dat een holistischer, en ook meer politieke visie op gezondheid stilaan terug de wind in de zeilen krijgt. Dat werd tijd.
Ook de Covid-syndemie zorgde op dat vlak al voor een kentering, en recent pleitte Tedros (de WHO baas) himself nog voor een paradigma-shift: meer bepaald, voor “een nieuwe mondiale aanpak die voorrang geeft aan gezondheidspromotie en ziektepreventie in plaats van aan het (louter) behandelen van zieken”. Zoals hij aangaf – en dat is natuurlijk geen nieuw inzicht, want dateert minstens van de Alma Ata Verklaring van 1978, en eigenlijk al van de 19de eeuw -, moeten landen beseffen “….dat gezondheid niet begint in ziekenhuizen en klinieken, maar thuis, op straat, op school en op het werk.” Dergelijke heroriëntatie impliceert o.m. dat “inspanningen van de gehele regering en de gehele samenleving” nodig zijn en dat gezondheid in aanmerking wordt genomen bij stadsplanning, belastingbeleid, vervoer, onderwijsbeleid, handel, financiën, infrastructuur, enz.
De groteske ongelijkheid in de wereld (zoals de jaarlijkse rapporten van Oxfam rond de tijd van Davos onder de aandacht brengen) begint stilaan ook meer vragen op te roepen over het gangbare mondiale gezondheids-“business model” van publiek-private partnerschappen (PPPs), filantropische stichtingen en dergelijke. Tot dusver heeft dit echter niet echt tot een paradigmaverschuiving geleid, zoals bijvoorbeeld Covax en “super-PPP” ACT-A ( The Access to COVID-19 Tools (ACT) Accelerator) tijdens de Covid-pandemie recent nog bewezen.
Maar die Covid-pandemie riep dus veel schrijnende vragen op, niet in het minst mbt de flagrante ongelijkheden die we zagen, o.m. qua toegang tot vaccins. Hopelijk kan er in de volgende twee jaar echte vooruitgang worden geboekt op dat vlak, en kunnen gelijkaardige scenario’s in toekomstige pandemieën vermeden worden. Doelstelling moet zijn om een meer duurzaam ecosysteem te creëren, dat focust op het algemeen belang. Els Torreele en collega’s pleitten recent nog in de Lancet voor een dergelijk “new framework for a global commons approach to stop epidemics.” Zoals mondiale gezondheidsexperts en -activisten graag plegen te zeggen: “Als we het nu niet doen, wanneer dan wel?”.
Financiering van de WHO en haar rol in de PPR architectuur
Wat de WHO betreft, blijft het debat ondertussen woeden over de vraag hoe de organisatie duurzamer kan worden gefinancierd, da’s een beetje een ‘evergreen’. Dezer dagen valt zelfs de suggestie van een tweejaarlijks of vierjaarlijks “Replenishment” event (zoals dat bestaat voor bv. GAVI of het Global Fund), ook al is zeker niet iedereen daar voorstander van. Overigens pleitten veel lidstaten (en zeker ook de Afrikaanse) op de recente Board meeting voor meer financiering voor de ‘country offices’ (en dus verhoudingsgewijs minder voor ‘Genève’).
Hoe WHO zijn eigen rol ziet in de nieuwe HEPR-architectuur (Global Architecture for Health Emergency Preparedness, Response and Resilience), daarover deed dr. Tedros eerder al een tiental voorstellen. Maar het lijkt erop alsof de lidstaten een serieuze vinger in de pap willen, en door het WHO Secretariaat niet in snelheid genomen willen worden. To be continued, met andere woorden, zeker ook in de wandelgangen van Genève.
De WHO zal dit jaar normaliter ook een Commissie voor het Maatschappelijk Middenveld (Civil Society Commission) oprichten, waarschijnlijk ergens rond de Wereldgezondheidsvergadering in mei, om de bijdrage van het maatschappelijk middenveld aan de organisatie op alle niveaus (mondiaal, regionaal en nationaal niveau) wat te stroomlijnen. Het valt nog te bezien of dat meer zal inhouden dan wat mooie PR. Globaal blijft de democratisering van ‘global health governance’ helaas een vrome belofte in veel gevallen. En nationaal is, zoals u weet, de ruimte voor het maatschappelijk middenveld in veel landen kleiner geworden. De trend van de afgelopen 16 jaar is er een naar meer autocratie, volgens een recent IDS webinar, helaas. En in democratieën is verlammende polarisatie eerder regel dan uitzondering aan het worden.
Veel gezondheidsactivisten (zoals de People’s Health Movement, of MSF Access) en ook sommige progressieve gezondheidsactoren (zoals Winnie Byanyima (UNAIDS), of de WHO Council on the Economics of Health For All (onder voorzitterschap van Mariana Mazzucato), dat binnenkort zijn eindverslag zal uitbrengen) proberen ook aan te dringen op een paradigmashift. Onder meer omdat de nijpende schuldenlast en de dreiging van verregaande besparingen op openbare diensten in veel lage-en middeninkomenslanden, drastisch “out of the box” thinking vereist, o.m. qua globale financiële rechtvaardigheid. Zo niet, dan kunnen we al die verheven doelstellingen zoals UHC, PPR en dergelijke allicht vergeten.
Geopolitiek en Decolonisatie van globale gezondheidszorg
En dan zijn er nog een paar andere belangrijke trends en ‘wild cards’.
Met op stip, de “nieuwe geopolitieke situatie”, die allicht ook grote gevolgen voor het mondiale gezondheidsbeleid en -bestuur zal hebben, al is het nog te vroeg is om te zeggen wat precies die gevolgen zullen zijn (o.m. op de ‘pandemisch akkoord’ onderhandelingen). Geopolitiek speelde al een grote rol tijdens de Covid pandemie, zoals je weet, en de oorlog in Oekraïne laat zich ondertussen ook tot in Genève voelen. Tegen die dreigende achtergrond kwam de Europese Commissie een paar maand geleden al met haar voorstel voor een eigen nieuwe mondiale gezondheidsstrategie, en het is duidelijk dat de VS (voorlopig de regering-Biden, maar wie weet wat 2024 zal brengen?) en het China van Xi Jinping op meerdere mondiale gezondheids- en andere borden tegelijk schaken, nu de spanning tussen beide supermachten oploopt.
Ondertussen is de “Decolonize Global Health” beweging de laatste jaren in een stroomversnelling geraakt – één van de meer positieve trends, wat mij betreft – en de Covid pandemie heeft in dat opzicht zelfs tot een paar doorbraken geleid. Africa CDC, een nieuwe en belangrijke gezondheidsorganisatie in sub-Sahara Afrika, is er één van. Ze pleit terecht voor een “New Public Health Order”, met onder andere de regionale productie van vaccins als kernprioriteit. Laat ons hopen dat bv. de mRNA hub in Zuid-Afrika een succes wordt. Toegeven, geopolitiek zal ook bij die ‘New Public Health Order’ een rol blijven spelen, kijk bijvoorbeeld maar naar het nieuwe flashy pand van Africa CDC, gefinancierd door de Chinezen.
People’s Health Assembly in Cali
Het jaar wordt in december afgesloten met een nieuwe Vergadering van de People’s Health Movement in Cali, Colombia. Hopelijk is er tegen die tijd enige vooruitgang geboekt op een aantal van bovenvermelde fronten. De People’s Health Movement zal het er hebben over “Gezondheid voor iedereen in een “post-pandemische” wereld”, en vooral, hoe een en ander te proberen bereiken.
Tot spijt van wie het benijdt: als we een beetje kans willen maken om dat te realiseren voor de meer dan 8 miljard mensen op de aardbol, of nog een ‘welzijnssamenleving’ voor iedereen willen in de 21ste eeuw, zullen we toch “post-kapitalistisch” moeten denken. Dergelijke denkoefening is in normale tijden al een heikele opdracht, en des te meer in het huidige polycrisistijdperk. Maar ze is noodzakelijk en urgent. Alma Ata had het indertijd over de noodzaak aan een ‘New International Economic Order’, WHO houdt zich wat dat betreft voorlopig wat op de vlakte (met uitzondering dus van the Council on the Economics for Health for all).
Het goede nieuws: iedereen beseft nu dat de SDG-agenda een universele agenda is. Kijk maar naar de straten in onze landen, vol gezondheids- en andere essentiële werkers die een beter evenwicht tussen werk en privé willen (ipv een burnout), de ronduit angstaanjagende versnelling van de klimaatverandering (die ook “het Noorden” dezer dagen treft), of nog hoe de pandemie wel erg duidelijk het ongelijk van Global Health Security-rankings bewees (die steevast de Verenigde Staten en de UK bovenaan zetten).
Of dat nieuwe bewustzijn echter voldoende zal zijn om ons tegen 2030 weer op de rails te krijgen, is een andere vraag.
