Waarom is deze actie hoognodig?

Het Amazonewoud brandt heviger dan ooit. Het woud is met haar 5,5 miljoen vierkante kilometer het grootste regenwoud op aarde. 60% ligt op Braziliaans grondgebied. Sinds begin dit jaar zijn er 83.329 branden gedetecteerd in Brazilië, waarvan 43.421 in het Amazonewoud en 25.253 in de Cerrado. Ook in Bolivia is de situatie alarmerend; zo is er in het waardevolle Chiquitanowoud om en bij de 8.000 vierkante kilometer verloren gegaan. Volgens de Braziliaanse ruimtevaartorganisatie INPE is het aantal branden vanaf begin dit jaar 83 procent hoger dan in dezelfde periode vorig jaar. NASA, die de satellietgegevens van het Braziliaanse agentschap INPE bevestigt, zegt dat het aantal branden sinds 2010 nooit zo hoog en intens is geweest.

De crisis in het Amazonewoud is bijzonder slecht nieuws voor iedereen; niet alleen voor de vele etnische groepen en diersoorten wiens leefwereld op het spel staat, maar ook voor jou en mij. Het Amazonewoud is mondiaal gemeengoed. Van belang voor de hele mensheid. Staat onze dagelijkse ademhaling onmiddellijk op het spel door de verwoestende vuurzee? Nee. De belangrijkste functie van de Amazone is de opname van CO2; dat is van invloed op wereldschaal. De vegetatie op onze planeet, waar de Amazone een belangrijk onderdeel van is, neemt een kwart op van alle CO2 die we uitstoten. Ook is er enorm veel CO2 in de bossen opgeslagen, onder meer in bomen en houtskool. Wanneer dat vrijkomt, is de impact enorm. Het gevolg: de aarde warmt nog verder op. Dat alleen is al een reden om het Amazonewoud te koesteren en ervoor te vechten.

Landbouwgrond wordt ook beschadigd door de branden in het Amazonegebied.

Een vernietigend domino-effect is al vele decennia bezig. In Midden-Afrika gaan enorme stukken savanne in vlammen op. Arctische gebieden in Siberië branden in een historisch tempo. In het verleden waren turfbranden in noordelijke klimaten zeldzaam vanwege vocht; naarmate de regio warmer en droger wordt, zullen die vaker voorkomen.

Ontbossing is toegenomen in Brazilië te midden van een versoepeling
van de milieuwetgeving en een toename van landroof.

Natuurlijke bosbranden maken deel uit van het bos-ecosysteem maar de branden in het Amazonewoud zijn niet natuurlijk. De oorzaak van de branden enkel leggen bij de Braziliaanse president Bolsonaro is kortzichtig maar hij werkt ontbossing wel in de hand. Sinds hij in januari aantrad, werd in de Amazone elke week zowat de oppervlakte van Brugge aan bomen gekapt. Bolsonaro wil het Amazonegebied verder ontwikkelen en meer ruimte maken voor land- en mijnbouw. Om landbouwgrond vrij te krijgen, kappen boeren bebost gebied, ze laten boomstammen drogen en verbranden ze. Zo moet het gekapte hout niet meer afgevoerd worden. Dit spaart tijd en mankracht. Op bestaande landbouwgrond branden ze gewassen weg om plaats te maken voor nieuwe teelten. Sommige van die brandjes kunnen bij droogte gemakkelijk overslaan naar het nog niet ontboste gebied.

Bedrijven hebben de komende jaren nog heel wat werk aan de winkel. Vijf jaar geleden stonden giganten als Cargill, Unilever en Yum! Brands op het podium van de klimaattop in New York, om te verklaren dat ze vastbesloten zijn om ontbossing tegen 2020 uit hun toeleveringsketens te verwijderen. Dat geldt ook voor het Consumer Goods Forum, waar Walmart, Mars en Danone lid van zijn. Ze moeten deze verplichting nog steeds nakomen.

Call to action!

Ondertussen waarschuwen wetenschappers voor een onomkeerbaar kantelpunt. We moeten elk mogelijk instrument gebruiken om verdere schade te voorkomen. Ook moeten we alert blijven voor de ecologische voetafdruk van onze kapitalistische groeieconomie. Veel soja voor ons veevoeder en palmolie wordt gekweekt in het Amazonewoud.

Wij roepen op om samen een signaal te geven aan onze regering. We stellen daarom een eisenpakket voor om te tekenen in een petitie die we zullen bezorgen aan onze regeringsleiders. Daarnaast zullen we samen luisteren naar interessante sprekers en zingen en dansen met artiesten met een hart voor de Amazone op 15 september 2019 in Park Spoor Noord (Antwerpen).

Wat gebeurt er al?

De Braziliaanse president Bolsonaro heeft woensdagavond een decreet ondertekend waarin hij voor zestig dagen het kappen en verbranden ten behoeve van de landbouw verbiedt. Wel zijn er uitzonderingen voorzien, aldus Braziliaanse media op gezag van regeringsbronnen. De Braziliaanse president zet ondertussen ook het leger in om vooral het vuur en de vlammende internationale kritiek te blussen. De G7-leiders boden Brazilië 20 miljoen euro aan om de branden in de Amazone te helpen blussen. President Bolsonaro heeft hier verwarrend op gereageerd maar het voorstel ligt op tafel.

Volgens de Belgian Feed Association (BFA) is de import van soja voor veevoeder gedaald door voor 30 procent over te schakelen op koolzaadschroot. Het toch nog ingevoerde sojaschroot heeft sinds 2006 het certificaat van het Amazone-moratorium. Schroot dat niet afkomstig mag zijn uit Amazonegebied dat na 2006 ontbost is. Sinds 2018 onderschrijft BFA ook het Cerrado-manifest, dat een einde wil maken aan ontbossing in het Braziliaanse Cerrado-bioom.

Meer en meer voedselbedrijven gebruiken RSPO-gecertificeerde palmolie. Dat certificaat kan je zien op producten die je koopt en maakt aantoonbaar dat die bedrijven hun rol in de toeleveringsketen van palmolie duurzaam willen aanpakken. De organisatie krijgt veel kritiek omdat de voorwaarden niet strikt genoeg zijn, maar er is alleszins een evolutie bezig.

Komende maand vergaderen de Verenigde Naties in New York over het opschroeven van de internationale klimaatambities, in de aanloop naar de klimaattop in Santiago de Chile in december. Hoewel Bolsonaro heeft gedreigd dat hij met Brazilië uit het ‘Parijsakkoord’ zou stappen, liet hij weten die beslissing ‘on hold’ te zetten.

Een heleboel ngo’s in de EU, die specifiek voor de Amazone actie voeren, ondertekenden niet zo lang geleden een brief aan de leiders van de EU waarin ze volgende eisen hebben:

1. de officiële bekrachtiging van de vrijhandelsovereenkomst met de Mercosur-landen, waaronder Brazilië, opschorten en …
2. … het opstellen van wetgeving die ervoor kan zorgen dat zowel bedrijven als de financiële sector kunnen garanderen dat producten en investeringen die in de EU-markt worden uitgerold, niet hebben geleid tot recente ontbossing of schade aan de mensenrechten.

Inger Andersen, de Deense directeur van het VN-Milieuprogramma, zal op de Climate Action Summit van de secretaris-generaal op 23 september alle lidstaten, VN-collega’s, de particuliere sector en het maatschappelijk middenveld oproepen tot een sterkere bescherming van de bossen op aarde en van de verdedigers van het milieu die hun leven besteden aan het redden van onze natuurlijke hulpbronnen.

Jongeren worden actieve burgers en vragen aandacht voor de klimaatontwrichting. Wereldwijd ontstaan nieuwe burgerrechtenbewegingen van tieners.

WWF België heeft een noodfonds geopend voor het Amazonewoud. Storten kan via hun website. WWF België zamelde al 30.000 euro in voor het door branden getroffen Amazonewoud.

De Belgische vzw Be Bio Base geeft met het project Arbolivia aan boeren in het Boliviaanse regenwoud ondersteuning door hen klimaatvriendelijke bos- en landbouwtechnieken aan te leren. Peru en Colombia willen een regionaal pact om de Amazone te beschermen.

Eisenpakket

1. België moet op Europees niveau aan de kar trekken.

Het grootste deel (tot 80 procent) van de ontbossing in Brazilië is te wijten aan de productie van soja en rundvlees. De Europese Unie heeft de macht om verdere ontbossing tegen te gaan. Onderzoekers van de universiteit van Stockholm melden dat zestien financiële instellingen voldoende aandelen bezitten in een aantal van de belangrijkste soja- en rundvleesbedrijven om het beleid van deze bedrijven in een duurzame richting te sturen.

Op dit moment maken deze financiële spelers daar amper gebruik van. De Europese Unie en haar lidstaten kunnen deze financiële spelers aanzetten om hun potentiële macht ook daadwerkelijk te gebruiken om schadelijke ontbossing een halt toe te roepen. De financiële instellingen kunnen dat doen via aandeelhoudersstemmingen of directe interactie met managers.

Ze kunnen dreigen om hun aandelen in deze bedrijven af te stoten als het beleid niet verbetert. De EU heeft een heel scala aan maatregelen die ze kan nemen om deze financiers te overtuigen. Dat gaat van boetes tot verminderde toegang tot de Europese financiële markten.

2. België moet druk zetten op de VN.

Vanaf 1 januari 2019 zetelt België voor een periode van twee jaar in de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties. Ons land krijgt daarmee een belangrijke, internationale verantwoordelijkheid. België moet deze gelegenheid gebruiken om volop te ijveren voor milieubehoud en een doorgedreven klimaatbeleid. De rol en impact van de VN zijn niet te onderschatten. Volgens Marjorie Cohn, professor in de rechten aan de Thomas Jefferson School of Law in San Diego (Californië) en voormalig voorzitter van de National Lawyers Guild, kan de VN de Amazone redden met één simpele move: “De VN-Veiligheidsraad van geld en personeel voorzien om de brand in de Amazone te bestrijden.” Daarnaast moet de Raad economische boycots bevelen. Het is aan België om hierin vanaf volgend jaar een voortrekkersrol te spelen.

3. België moet zijn verantwoordelijkheid nemen en BNP Paribas strikter opvolgen.

België is de grootste aandeelhouder van BNP Paribas. BNP Paribas is de op één na hoogst scorende financiële instelling in het recentste Forest 500-rapport over de bedrijven met de grootste potentiële impact op wereldwijde ontbossing. Dit toont aan dat de bank niet doof is voor ethische, ecologische en sociale argumenten. Dat het met slechts 55 procent deze hoge ranking behaalde, toont dat er zowel bij BNP Paribas als bij de rest van de financiële wereld nog heel wat werk aan de winkel is om de ontbossing écht een halt toe te roepen.

BNP Paribas verschaft omvangrijke leningen aan een aantal van de bedrijven die de Braziliaanse soja- en rundvleesindustrie domineren (Cargill, ADM, Bunge, Louis Dreyfus Company). De regering moet nagaan onder welke voorwaarden deze leningen zijn gegeven. Hetzelfde geldt voor de aandelen van de bedrijven die BNP Paribas bezit. De regering moet checken of de bank zijn rol als leningverstrekker en aandeelhouder actief invult door te pleiten voor een echt duurzaam bosbeleid, of ze de toeleveringsketens van deze bedrijven grondig monitort, veroordelingen voor illegale ontbossing in de gaten houdt, aandeelhoudersresoluties over striktere klimaat-, milieu- en mensenrechtennormen indient of steunt, en overweegt zich terug te trekken wanneer het bedrijf niet aan deze strikte normen voldoet.

4. België moet de EU onder druk zetten om ecocide als misdrijf te erkennen.

Een trendbreuk naar een andere economie die de grenzen van de planeet respecteert, is urgent. Dit zou alvast een stap in de goede richting zijn.

5. België moet een ambitieus klimaatplan voorleggen.

De Europese Commissie publiceerde een evaluatie van alle nationale klimaat- en energieplannen 2030. Ze oordeelt dat het Belgische klimaatplan ontoereikend is om de doelstellingen op vlak van CO2-reductie, energiebesparing en hernieuwbare energie te halen. België moet een ambitieus plan voorleggen dat de CO2- uitstoot effectief terugdringt. Er zijn inspanningen nodig in de transport- en gebouwensector, een uitfasering van subsidies voor fossiele brandstoffen en een snellere uitbouw van hernieuwbare energie. Om klimaatverandering tegen te gaan, moet de regering alle opties op tafel leggen om oplossingen aan te bieden die de transitie naar een koolstofvrije energie vlotter en goedkoper zal maken voor iedereen.

6. België moet de EU onder druk zetten door handelsverdragen op te zeggen met Zuid-Amerika.

Handelsverdragen zijn het middel om druk uit te oefenen. De handelsdeal tussen de Europese Unie en ZuidAmerika staat op losse schroeven. Frankrijk en Ierland willen het verdrag nu inzetten als drukmiddel, zodat de Braziliaanse president Bolsonaro zijn milieubeleid aanpast. Ook België moet maximale druk uitoefenen.

Reacties uit het middenveld:

“We moeten overwegen om een wereldwijde noodtoestand uit te roepen. We bereiken de gevaarlijke ‘tipping points’ veel sneller dan verwacht en veroorzaken ongekende milieu- en humanitaire rampen. Zoals ik al eerder opperde, is het tijd om de ‘UN Green Helmets’ op te richten om onze planeet te redden. Gevaarlijk snel worden we geconfronteerd met kantelpunten en feedbacklussen die we niet kunnen controleren. Keer op keer zijn experts verbluft door de resultaten van hun onderzoek. Rapport na rapport geeft het IPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change) toe dat de situatie slechter is dan ze in het vorige rapport hadden voorspeld.” – Ignace Schops EUROPARC President

“We kunnen ons niet méér schade veroorloven aan deze kostbare, natuurlijke hulpbron, waar 33 miljoen mensen wonen – waaronder 420 inheemse gemeenschappen – en 40.000 plantensoorten, 3.000 zoetwatervissoorten en meer dan 370 soorten reptielen hun habitat hebben. De Amazone is een natuurlijke verdediging tegen de opwarming van de aarde vanwege zijn vermogen om de klimaatverandering te verzachten en aan te passen. Duurzaam beheer ervan zal een cruciaal onderdeel zijn in het terugdraaien van de schade die al is aangericht. Het mislukken hiervan zal nefaste effecten hebben op onze menselijke gezondheid en levensonderhoud.” – Inger Andersen Directeur van het VN-Milieuprogramma

“Het Amazonewoud brandt heviger dan ooit. Ondertussen waarschuwen wetenschappers voor een tipping point. We moeten elk mogelijk instrument gebruiken om verdere schade te voorkomen. België moet op Europees niveau aan de kar trekken, om onder meer verdere ontbossing tegen te gaan en ecocide als een misdrijf te erkennen.” – Kevin Franssen, Trijn Amrita, Hadewig Kras, Kees Meerman Initiatiefnemers Stand Up For The Amazon Forest