Maandag staakten de vakbonden. Ze zijn niet tevreden over het regeringsakkoord, want de regeringsmaatregelen betekenen een afbouw van de welvaartstaat. Weinig mensen zullen dat betwijfelen, want het gaat niet zo goed met ons sociaal model. Wie niet bang is, beseft niet wat er gebeurt. Tegelijkertijd apprecieert een deel van de burgers – vooral jongeren – minder dan ooit deze stakingen. Nochtans beweren de vakbonden het algemene belang te verdedigen. Ze krijgen hun zaak niet meer verkocht, zoals dat heet… Speelt mee dat vakbonden op langere termijn weinig toekomstvisie brengen?
Oorspronkelijk was een staking een uiting van ongenoegen over het arbeidscontract met de werkgever. Door het stilleggen van de productie leed die werkgever schade, wat een aansporing was om tot een nieuw, socialer akkoord te komen. De stakingsidee volgde dus uit een gewiekste analyse van de kwetsbare plek van de tegenstander.
Blijft er van die gewiekstheid nog veel over? Treft de staking de juiste mensen, namelijk de verantwoordelijken voor de crisis, zodat zij genoodzaakt worden tot toegevingen? Amper. Of de gehanteerde strategie efficiënt is, is dus twijfelachtig. Zeker in verhouding tot de radicaliteit van de actie: een land platleggen.
Voor alle duidelijkheid: stakingen en andere vakbondsacties hebben veel bijgedragen aan ons sociaal model. Dat model, waarvan zelfs de meest liberaal geïnspireerde mensen momenteel genieten, is niet uit de lucht komen vallen: mensen hebben er hard en verbeten om gestreden. Strijden voor sociale rechtvaardigheid is dan ook niet het probleem.
Strijden is zelfs nodig: de Europese bevolking zal de komende jaren veel van haar comfort verliezen. Vele stormen tegelijk steken op: klimaatverandering, grondstoffencrisis (afname van goedkope olie), een financiële-en bankencrisis waarvan het einde niet in zicht komt zonder hervormingen, een Europese crisis, de vergrijzing … Allemaal bedreigen deze crisissen veeleer de sociaal-zwakkeren.
Politiek spel
Hoe dan deze staking te interpreteren? Wel, de vakbonden doen mee aan het politieke spel en klagen over een gebrek aan overleg met de regering. Enkele politieke opmerkingen.
Ten eerste menen sommige critici dat vakbonden strikt gezien niet de democratische legitimiteit hebben voor die rol. Dat is slechts beperkt waar: het antidemocratische verwijt geldt voor alle lobbygroepen, terwijl vakbonden hun werk wel deels openbaar doen. Ook hebben ze openlijk verkozen leden.
Ten tweede, en belangrijker, heeft het politieke niveau van de natiestaat door globalisering aan belang ingeboet. Vakbonden verzetten zich dus tegen de Belgische regering, maar die heeft zelf veel macht afgestaan – en niet in het minst door haar eigen toedoen. Het Europese niveau is nu veel doorslaggevender. Een doortastende vakbond wordt dan meteen een Europese vakbond. Maar hoe staat het met de solidariteit binnen de vakbonden? Niet zo goed, blijkbaar, want die Europese solidariteit lukt amper (onder meer door te weinig overdrachten van vakbondsgelden aan internationale bewegingen).
Een derde probleem, is dat de politieke macht van natiestaten echter niet gewoon vervangen is door een hoger federaal niveau, Europa. Dit aspect van de situatie is nog dramatischer. Als we naar de Europese koers kijken, is het duidelijk dat de macht van natiestaten afgestaan is aan bedrijven en banken die veel groter en sterker zijn dan regeringen, en die de internationale regelgeving naar hun hand zetten.
Kortom, op politiek vlak heerst momenteel onmacht. En de meest relevante strijd viseert idealiter de macht van multinationals en het internationale bankwezen. Het organiseren van stakingen heeft helaas weinig te maken met dit aspect van het probleem. Een gewiekste actie in de traditie van de stakingsidee zelf, zou iets anders betekenen. De vraag luidt dan eerder: hoe consumeren en produceren we? Zijn er daar geen alternatieven? Zelfs mogelijkheden die een antwoord bieden op meerdere van de genoemde crises – sociaal, economisch, ecologisch en politiek – tegelijk?
Suggesties
Enkele korte suggesties voor een denken op langere termijn. Wie als werknemer van een producent steeds minder te vertellen heeft (door verplaatsing van bedrijven), heeft (voorlopig?) nog een invloed als consument. Kan die hefboom niet doortastender worden aangewend? Dit kan utopisch klinken, maar met een goed opgevolgde gerichte acties (die deels reeds bestaan) wordt veel mogelijk.
Toen ik dit zei tegen iemand van een ‘linkse’ beweging, reageerde die meewarig. “Mensen pikken niet dat je regels voorschrijft.” Wel, ik schrijf geen regels voor. Ik leg alleen uit dat je als burger te winnen hebt met het kennen van concrete alternatieven waardoor je méér greep hebt op wat er rondom je gebeurt. Bijvoorbeeld door gericht te consumeren: vermijd producten die in ellendige arbeidsomstandigheden zijn gemaakt. Kies zorgvuldig je bank of werk mee aan de oprichting van een coöperatieve, of van een soort gemeenschaps- of overheidsbank, wat momenteel op lokaal vlak in de VS gebeurt (1). Verkies lokale producten. Of tracht meer invloed te hebben op het produceren van goederen. Van je eigen voedsel lokaal, bijvoorbeeld – de transitiebeweging is hier volop mee bezig (2). Eventueel lijkt het of je iets opgeeft, maar op termijn levert het meer op. Mensen begrijpen trouwens steeds beter dat (nationale) politici eigenlijk niet meer kunnen beloven dat ze de negatieve gevolgen van het soort globalisering dat we nu kennen, kunnen tegenhouden.
Verlies aan geloofwaardigheid
Wat ik suggereer staat niet los van noodzaak tot andere politieke acties (ondermeer hervorming van fiscaliteit etc). Wel denk ik dat de crisissen van de toekomst om een andere logica vragen dan die van het verleden. En ook daarvoor zal een georganiseerde solidariteit nodig zijn. De vakbond als belangrijkste sociale organisatie riskeert echter veel van haar krediet te verliezen met acties die weinig efficiënt zijn en veel overlast bezorgen aan wie niets aan de crisis kan verhelpen. In dit opzicht dreigen vakbonden momenteel vooral de neoliberale, hyperindividuele strekking te versterken die ze juist willen bestrijden.
Positieve boodschap
Wie de toekomst met angst of ongerustheid tegemoet ziet, heeft nood aan een positieve boodschap. En die kan er zijn. Bij nadere beschouwing bestaan er wel keuzemogelijkheden om in onze materiële behoeften te voorzien en toch grote bedrijven te vermijden, of toch druk te zetten voor politieke hervormingen zonder dergelijke stakingen. Deels kunnen we die mogelijkheden zelf mee helpen creëren. Vormen van protest kunnen dan ook een gelegenheid zijn om ecologischer, socialer en solidairder met elkaar om te gaan.
(1) http://www.nytimes.com/2011/12/15/opinion/worker-owners-of-america-unite…
(2) zie “Het Transitiehandboek. Van olieafhankelijkheid naar lokale veerkracht”. door Rob Hopkins. Uitgeverij Jan Van Arkel.
Deze tekst verscheen op de dag van de staking zelf, 30 januari als “Taal van de toekomst” op de weblog van de vrt redactie: http://tinnekebeeckman.deredactie.be/2012/01/30/taal-van-de-toekomst/
