Zeg nooit socialist tegen een sociaaldemocraat of sociaaldemocraat tegen een socialist, of toch alvast in Duitsland en Frankrijk. Deze schijnbaar zinloze tweedeling is gegroeid vanuit historische gegevens, die tot op de dag van vandaag meespelen in de manier waarop links zichzelf definieert in de twee spillanden van de Europese Unie. Frankrijk was het land van de revolutie, waar sociale rechten zijn afgedwongen met barricaden en wapens, het land van de Parijse commune. En het is net die gebeurtenis in 1871 die het continent met verstomming sloeg. Frankrijk kende ook een sterk communistisch verzet. Voor een Fransman staat socialisme dan ook voor een radicale ideologie, doch een verzwakte versie van het communisme, dat in haar basisprincipes veel verder gaat. Duitsland daarentegen heeft altijd met argwaan gekeken naar dit stuurloos, bandeloos socialisme, in die mate zelfs dat de dominante linkse partijen in Duitsland sociaaldemocratie verkozen. Hiermee wordt de focus eerder op de structuren gevestigd, wat een geleidelijke, weldoordachte verandering impliceert, in plaats van een gewelddadige, ongecoördineerde volkscoup. De termen hebben dus wel degelijk een connotatie, die tot op de dag van vandaag meespeelt.
Hoe zit het dan in Vlaanderen? De socialistische partij anders noemt zichzelf soms socialist, soms sociaaldemocraat, maar een korte blik op de partij, haar beleid en haar structuren neemt alle twijfel weg. Doorheen de jaren is deze linkse partij steeds meer naar het centrum opgeschoven, en is ze haar traditionele achterban, de arbeidersklasse, in grote mate kwijtgespeeld. De socialistische partij is bijzonder burgerlijk, en lijkt nog amper op een volkspartij die zich richt op de lagere klasse. Ze bevinden zich in een spagaat, waarbij ze enerzijds nog steeds de arbeiders willen overtuigen dat ze hun belangen behartigt enerzijds, maar anderzijds ook mikt, en succes heeft, bij hoogopgeleiden, die sociaal voelend zijn, maar daarnaast ook postmaterialistische belangen heeft. Voor de sp.a woedt er dan ook een tweefrontenoorlog. Tot voor kort stroomden de arbeiders, die sociaaleconomische aangelegenheden koppelden aan het migratievraagstuk naar het extreemrechtse Vlaams Belang, terwijl de sp.a een strijd voor de hoogopgeleiden leverde met Groen!, die zich quasi exclusief richt op de postmaterialistische middenklasse. Daar is heden ten dage een partij bijgekomen. Net zoals SP in Nederland of Die Linke in Duitsland is de PVDA steeds succesvoller in het lokken van linkse kiezers, ook hoger opgeleiden, die zich vinden in het radicalere linkse programma. Daar waar bij de sp.a de term sociaaldemocraat de lading dekt, is de PVDA onversneden socialistisch, en ontegensprekelijk links.
De sp.a heeft haar krediet op dit vlak beetje bij beetje kwijtgespeeld. Het begint al bij de politici en hun geloofwaardigheid. Een socialist moet niet als een arbeider leven, maar het helpt ook niet om al te opzichtig bezig te zijn met persoonlijke verrijking. De nederlaag van Patrick Janssens op Bart De Wever werd gezien als een slag in het gelaat voor links, maar men kan zich afvragen wat Janssens nog met socialisme te maken had. Als mandatenkoning wou hij zijn vergoeding bij Dexia graag teruggeven, ten minste als hij zijn belasting ook terugkreeg. Mooie socialist. Luc Van Den Bossche eiste een riante vertrekpremie voor het neerleggen van zijn mandaat bij de luchthaven. Bruno Tuybens, de man die claimt tegen riante bonussen te zijn, ontving zelf een monsterbedrag bij KBC. En ook een Johan Vande Lanotte wisselt politiek engagement en bestuurlijke-financiële verrijking af. Dit alles dient niet ter illustratie dat links een hypocriete graai-ideologie zou zijn, maar wel dat het scheef zit met wat men binnen de partij predikt en wat men in de praktijk doet. Om maar te zeggen dat het principe van een enkele mandaat goed wordt toegepast bij die andere grotere linkse partij Groen!, en dat men zich bij de PVDA bewust een lage verloning uitkeert, om de voeling met de materie niet kwijt te spelen. Als men dat vergelijkt met de heren hierboven, dan kan men zich afvragen of men zelfs van centrum-links kan spreken.
Geloofwaardigheid is al langer dan vandaag een probleem. Hoewel Frank Vandenbroucke in zijn ideeën zeker niet van het linkse centrum afwijkt, was hij wel jarenlang een politicus die vanuit een weldoordachte langetermijnvisie vertrok, en wiens intellectuele bijdrage ontegensprekelijk was. Deze werd voor interne partijpolitieke redenen (zie: particratie) opzij gezet voor Pascal Smet, een man die meer ballonnetjes oplaat dan zijn schaduw. Door een ironische speling van het lot werd Caroline Gennez, toenmalige voorzitter, zelf (tijdelijk) bij het huisvuil gezet, nadat ze een ‘toffe ministerpost’ misliep. Nog erger dan de graaicultuur, misschien eigen aan de politieke cultuur in zijn geheel, is het totaal gebrek aan geloofwaardigheid. Wie ziet Kathleen Van Brempt praten over Europese solidariteit en gelooft het? Is het beleid van een Hilde Claes in Hasselt ook maar iets of wat socialistisch te noemen? Een algemene gratis “bussen-politiek” is alvast niet socialistisch. Van alle zichtbare mandatarissen biedt John Crombez misschien nog een sprankel hoop, al is de kans op een echte rol van betekenis ook niet enorm groot.
Ook beleidsmatig wijkt de sp.a steeds meer af van wat men van een socialistische partij kan verwachten, met die bedenking dat sociaaldemocratie in de eenentwintigste eeuw gewoon een schakering in een algemeen rechts centrum is. Het onderwijs is onder Pascal Smet zeker niet gedemocratiseerd en de sociaaleconomische achterstanden zullen ook niet weggewerkt worden. De vermindering van financiële middelen voor specifieke ondersteuning zorgt ervoor dat er teveel gewicht op de schouders van de leerkracht komt. Er wordt aan de structuren gemorreld, wat met namen en termen gegoocheld, maar in de praktijk zullen de onderwijskansen niet vergroten. De mobiliteitspolitiek is ook bezwaarlijk socialistisch te noemen. Een linkse partij moet herverdeling zo optimaal mogelijk organiseren, met gerichte maatregelen voor zij die echt kwetsbaar zijn. En dat Vande Lanotte de vrije markt meer wil laten spelen is positief als het ook daadwerkelijk tot prijsdalingen leidt, maar langs de andere kant organiseert hij wel een indexsprong, iets wat men wel degelijk zal voelen in de portefeuille. Je kan dan wijzen op de stagnerende energieprijzen, maar het is uiteraard een en-en-verhaal.
Er is op zich niets mis met sociaaldemocratie. Een gematigd links kan en mag een rol spelen aan het politiek firmament, maar dit betekent anno 2014 dat men zich op een andere manier moet presenteren dan de traditionele socialistische partijen. In de huidige gang van zaken kan de sp.a zich niet geloofwaardig propageren als een beschermer van de kleine man, en ook al verwoorden ze het zelf tegenwoordig al iets neutraler (of net minder neutraal) als ‘de werkende man’, dan nog zit het in ideologisch woelwater. In een steeds rechtser wordend Vlaanderen, te midden van een crisis, waar zelfs de basismechanismen van solidariteit in twijfel worden getrokken, hebben we geen nood aan een sociaaldemocratische consensupartij, maar een onversneden linkse beweging. Een die staat voor radicale democratie, politieke ethiek en een links programma, gebaseerd op eerlijke herverdeling, onversneden solidariteit en die vecht tegen de vermenging van politiek en geld, in plaats van zelf aan de kassa te passeren. De sp.a heeft dringend een herbronning nodig wilt het ooit terug die partij zijn. De economische crisis was een uitgelezen kans om zich te profileren als een echt linkse partij, en terug aan geloofwaardigheid te winnen. In de plaats is de sp.a nog steeds te ongevaarlijk, te weifelend en verliest het steeds meer terrein met wat het ooit preekte en waar het ooit voor stond. En toch blijf ik hopen, want links is belangrijker dan ooit.
