Een stelsel dat in naam van de vrijheid en gelijkheid onderwerpt, onderdrukt en verongelijkt, miskent de menselijke waardigheid.
Dat het kapitalisme de werkende mens onderwerpt aan de macht van de kapitaalbezitters is allicht genoegzaam bekend. Dat het in regel een algehele onderdrukking betreft, is het veel minder. Het politieke liberalisme houdt de burgers immers maar al te graag voor dat de economie zich schikt naar de politieke wil van een zogezegd vrij en democratisch verkozen en optredend parlement. Zoals hetzelfde liberalisme claimt dat de individuele burger vrij kan oordelen over de hem voorgelegde politieke keuzes en als dusdanig de gelijke is van alle andere burgers ongeacht hun vermogen en rijkdom. In werkelijkheid bezit de onderdrukking van de arbeidende klasse een algemeen karakter en raakt ze zo wel aan de economische, de ecologische als aan de maatschappelijke, aan de politieke, aan de sociale en aan de culturele verhoudingen.
De onderdrukking van arbeid door kapitaal is vooreerst en niet in het minst economisch. De inbrengers van kapitaal in de onderneming beschikken over de onderneming zelf en over de producten of diensten, die er worden voortgebracht. Dat het in werkelijkheid de inbrengers van arbeid zijn die door hun creativiteit en door hun fysieke en intellectuele inzet de productie aansturen, maakt de ondraaglijkheid van de onderwerping aan het kapitaal enkel nog groter. Het dwingt diegenen, die van de opbrengst van de verkoop van hun arbeidskracht (en dus van hun persoon) moeten leven, zich te schikken naar de eisen van de arbeidsmarkt en zich als concurrenten op te stellen ten aanzien van hun lotgenoten. Het dwingt ze vooral ook te aanvaarden dat de sociale concurrentie ze op elk moment als zaken kan uitbuiten en meer nog, ze kan uitsluiten als hun graad van inzetbaarheid op de markt te laag is geworden. Noch de uitbuiting, noch de uitsluiting kunnen de kapitalist worden aangerekend. De ’fout’ ligt zonder meer bij het individu, dat zijn arbeidsvermogen slecht onderhouden en slecht beheerd heeft. Want arbeidskrachten betreffen de aannemers van hun vermogen als het op het aanduiden van verantwoordelijkheden aankomt.
De onderwerping van arbeid aan kapitaal betreft dus zonder meer ook een maatschappelijk gegeven. Inderdaad, met als bode de liberale ideologie, heeft het kapitalisme het marktmodel als referentiesysteem voor het beheer en de organisatie van alle maatschappelijke verhoudingen opgedrongen. Meteen heeft het kapitalisme de sociale verhoudingen onder burgers ontaardt tot verhoudingen onder concurrenten, daar waar een solidariteit onder dezelfde burgers de samenleving een samenhang kon bezorgen, nodig om de essentiële uitdagingen aan te kunnen. Met het profijt en de winstmaximalisatie als drijfveren vormen kapitalisme en liberalisme dan ook vooral de doodgravers van een kwalitatieve maatschappij. En dit brengt ons bij de politieke onderdrukking van arbeid door kapitaal. De democratie, die het liberaal parlementarisme pretendeert te waarborgen, is een louter formele constructie, gestoeld op louter vormelijke vrijheden en gelijkheden. Het betreft een bestuursvorm, die vrolijk voorbijgaat aan de economische greep van de kapitalist op de samenleving met inbegrip van de ecologie en nog minder oog heeft voor de diverse wegen, langswaar het kapitaal zijn wil en zijn agenda oplegt aan de politiek. De suprematie van het kapitaal laat zich ten slotte ook voelen in het domein van de cultuur. Vooral door de vermarkting van de ‘cultuurproducten’, die meteen ook de onderhorigheid aan winst en profijt inluidt, slaagde de burgerij erin om zijn invulling van de cultuur aan de gehele samenleving op te leggen. Met als referentie de culturele voorkeuren van de heersende klasse, werd de arbeiderscultuur omzeggens onder al zijn vormen tot de negatie van cultuur gedegradeerd.
Onderwerping: macht en informatie.
Dat de onderwerping van arbeid aan kapitaal onder zijn verschillende verschijningsvormen berust op feitelijke en institutionele macht, zal allicht geen verwondering wekken. De onderwerping is inderdaad geschraagd op machtsstructuren, die in een niet onbelangrijke mate in instituties (lees vooral recht) zijn verankerd. Waardoor ze kunnen bogen op de handhaving door de gemeenschap (lees vooral de Staat). Anders gesteld, het kapitalisme is erin geslaagd de perversiteit zover te drijven dat een stelsel dat het nastreven van persoonlijke verrijking centraal stelt, als het hoogste gemeenschapsgoed wordt afgeschermd … en dat zelfs wanneer dit het voortbestaan van de mensheid op de helling zet. De maatschappelijke krachten die zich willen inzetten voor een meer solidaire samenleving of die aan de burgers een inhoudelijk echte democratie willen aanreiken, zullen het dus moeten opnemen tegen de gevestigde machtsstructuren van het kapitalisme. Ze zullen ze moeten doorbreken. Dit geldt uiteraard ook voor de arbeidersbeweging op zoek naar gepaste vormen van sociaal verzet. De sociale geschiedenis leert ons dat de arbeidersbeweging trouwens kan bogen op enige ervaring in het succesvol kraken van de macht van het kapitaal. Alleen is de taak na de internationalisering en informatisering van de economische en commerciële verhoudingen en van de maatschappelijke relaties in het algemeen er zeker niet simpeler op geworden.
Tegenmachtsontwikkeling en de interactie tussen informatie en macht.
Laat ons de tegenmachtsontwikkeling van dichterbij bezien en laat ons vooral de interactie tussen machtsontwikkeling en informatiebeheer erbij betrekken. In de weet dat wat voor macht in het algemeen geldt, ook toepasselijk is voor het ontwikkelen van een tegenmacht. Alleen dient daar niet het gevestigde belang mee ondersteund, maar wel een tegenbelang (bijvoorbeeld de sociale emancipatie)….
Macht: zijn bestanddelen en kenmerken. Macht kan worden omschreven als het vermogen van een persoon (of personen) om een of meer andere personen te dwingen te handelen of zich van handelen te onthouden. Macht veronderstelt dus een verhouding tussen een machtshebber enerzijds en een machtsonderhorige anderzijds. De machtshebber betreft de persoon die over het vermogen beschikt. De machtsonderhorige daarentegen is de persoon tegen dewelke het vermogen is gericht. Macht veronderstelt vooral ook een drukkingsmiddel, dat zeer verschillend van aard kan zijn. Bij sociaal verzet betreft het middel niet zelden het toebrengen van een of andere vorm van economische schade aan de machtsonderhorige. Maar macht heeft meestal ook nood aan een kader, waarbinnen de drukking kan worden uitgeoefend. De aard van het kader verschilt ook naargelang de omstandigheden. Vermelden we tenslotte nog dat machten elkaar kunnen versterken of ontkrachten. Zo kan gesteld dat het bestaan van een socialistische economie naast de kapitalistische decennialang heeft geageerd als een internationale sociale tegenmacht, die tegenmachten op het nationale niveau kwam versterken. Was er in Europa trouwens wel een sociale staat gekomen zonder het gewicht van de socialistische staatseconomieën?
Macht is informatie en informatie betreft macht … of toch …
Samenleven, interageren, informatie uitwisselen. Het is eigen aan het samenleven dat de leden van de groep met elkaar gewild of ongewild, bewust of onbewust informatie delen en uitwisselen. Het is eveneens zeer waarschijnlijk dat de interactie het gedrag van de leden van de groep kan en zal bepalen. Onnodig allicht te onderstrepen dat de media en de sociale media hierbij thans een wezenlijke rol spelen. Onnodig allicht om te stellen dat via deze kanalen, de info-giganten een zeer strakke en zeer verregaande greep krijgen op het menselijke gedrag. En dit zelfs in grote mate naar hun hand kunnen zetten…
Van mediagebruiker tot mediavoer….
De overgang, nu reeds enkele decennia geleden, naar een geïnformatiseerde wereldwijd vertakte vorm van samenleven, heeft de interactie noemeloos en mateloos versneld, verbreed en gediversifieerd. Na het verdwijnen van het Sovjetblok, vestigde het kapitalisme zich als dominant economisch systeem. Het neoliberalisme werd de overheersende ideologie. De informatica-giganten namen mee met het financiewezen de leiding van een wereldwijde vermarkte samenleving. De onderdrukking van arbeid door kapitaal werd mondiaal verankerd en gesterkt. De geglobaliseerde economie en handel vestigde zich op hyper geïndividualiseerde relaties met de burgers in een geheel dat kenmerken vertoont van een grensoverschrijdende autocratie. Met als tool de sociale media, greep de informatieve belaging van het individu om zich heen. Economische, ecologische, commerciële, politieke en sociale informatie allerhande werden op de individuen afgevuurd. Mensen werden media-afhankelijk gemaakt en door de giganten, meestal nog buiten hun weten, uitgebuit. Van sociale mediagebruikers werden ze ontwaard tot mediavoer. Samen met de proliferatie van de info, verrees ook de georganiseerde desinformatie en de manipulatie van het gedrag van de mediagebruikers. Meer nog de desinformatie werd langs de publiciteit om de motor van de geïnformatiseerde economie. De informatica-concentraties lieten zich niet onbetuigd in het commercieel en politiek beïnvloeden van hun abonnees. De menselijke integriteit werd te grabbel gegooid.
De sociale weerbaarheid van de werkende mens op de helling …
Het lijkt zeer onwaarschijnlijk dat een en ander geen gevolgen zou sorteren op het stuk van de opinievorming en gedragingen en bijgevolg ook op het stuk van de opbouw van sociale, politieke en ecologische vormen van verzet tegen de kapitalistische onderdrukking Nog nooit zagen zoveel grensoverschrijdende verzetsallianties het licht. Ondanks verwoede en aangehouden inspanningen van de heersende klasse om het verzet in de doofpot te stoppen, blijkt nu hoe er meer en beter dan vroeger er een wereldwijde weerstand onder de bevolking groeit. Maar of geïnformatiseerde solidariteit op afstand in regel volstaat om een doelmatig verzet en tegenmacht te organiseren is zeer de vraag. Wel zeker is dat wanneer men ten lande sociaal verzet wil van de grond krijgen, men best de autocratische beïnvloeding door en via de (sociale) media in rekening brengt bij de informatiebeheersing en de tegenmachtsopbouw … en dan lijkt een politieke analyse van de wereldwijde kapitalistische onderdrukking omzeggens onafwendbaar.
Informatiebeheersing en tegenmachtsopbouw.
Het hanteren van de informatiebeheersing staat in deze tegenover informatie-overheersing. De informatiebeheersing houdt dan inzonderheid ook de mogelijkheid in om in te grijpen in de structuren en processen, die het kapitaal een informatieve overheersing waarborgen die elke sociale weerstand dreigt te onderdrukken. De vraag lijkt ons meer dan legitiem, gelet op het falen van breed opgezette syndicale acties in conflicten in binnen- en buitenland. Natuurlijk is het ontbreken in heelwat Europese regeringscoalities van een politieke relais voor de sociale eisen, een niet te verwaarlozen factor. Het wordt thans zeer duidelijk hoezeer de afkering in daden van de sociaaldemocratie en de christendemocratie van de arbeidersbeweging zich laat gevoelen op het stuk van de efficiëntie van de sociale tegenmacht. Beide politieke organisaties zijn elk op hun manier gezwicht voor de neoliberale verleiding van de efficiëntie van de markt … Maar dit gegeven alleen volstaat allicht niet om het falen van groot opgezette sociale acties te verklaren. In België denken we ondermeer aan de conflicten bij Delhaize, Decathlon en Van Hool. Om deze reden lijkt het beoordelen van de doelmatigheid niet meer mogelijk zonder er de vraag naar de politieke bewustwording aan vast te koppelen. Ook wijst het falen op de nood na te denken over nieuwe pertinente vormen van sociale actie, waaronder ook het middel van de informatiebeheersing.
Sociaal verzet, informatiebeheersing en tegenmachtsopbouw: de inhoud, de kenmerken en het onderling verband.
De taal is uiteenlopende begrippen rijk om het handelen van onderdrukte bevolkingsgroepen tegen de onderdrukkende krachten in woord te brengen. Sommige hebben een algemenere draagwijdte, zoals weerstand, opstand, actie of ongehoorzaamheid. Andere verwijzen dan weer naar meer specifieke vormen van tegenmachtsontwikkeling, zoals syndicale actie, staking, bezetting of boycot. Om diverse redenen lijkt ons de term verzet het best en het meest geschikt om het verwerpen en het bestrijden van de onderdrukking aan te geven. Vooreerst is er de semantische context van verzet plegen en van het zich verzetten. Verzet geldt dan voor de attitude, waarbij de onderdrukte groep zich verweert om een algehele onderwerping met alle mogelijke middelen te bestrijden. Tegenover een suppressie met een algemeen karakter, staat dan een verwerping en bestrijding van de onderdrukking met een algemene reikwijdte. Dit past o.i. mooi bij de algemene en universele onderwerping van de arbeidende klasse aan het kapitaal. Een tweede semantische reden houdt verband met de legitimiteit van de verwerping van de repressie. Onderdrukking impliceert dan meteen ook een recht verzet te plegen. Een derde reden is van historische aard en verwijst naar de Nazibezetting tijdens WOII. Tegenover een bezetter, die niet vies was om ook mensonwaardige middelen aan te spreken om mensen onder de knoet te houden, stond een verzet, dat vrij was de meest doelmatige tegenmacht te ontwikkelen. De voorkeur voor de term verzet en bijgevolg ook voor het begrip sociaal verzet, is dus rechtstreeks gelinkt aan de perceptie van de ontplooing van de tegenmacht. Tegenover een algemene wereldwijde onderwerping van arbeid aan kapitaal, tegenover een nietsontziende klasse van kapitaalbezitters, die het nastreven van persoonlijk profijt hoger aanslaan dan het vrijwaren van de mensheid en van het respecteren van de menselijke integriteit of nog het in stand houden van een leefbare planeet, is het stellen van een algemeen wereldwijde sociale en ecologische tegenmacht aangewezen. De tegenmacht wordt allicht het best aangeduid met de benaming sociaal en ecologisch verzet. Verder in dit vrij betoog komen we terug op de actievormen, die deze keuze kunnen inhouden en schragen.
Informatiebeheersing of hoe redelijk omgaan met de informatie als essentieel element in de opbouw van macht. De informatie in zijn complexe en gediversifieerde realiteit.
In een samenleving dient diegene, die beweert te handelen in het belang van de samenleving zelf of van een groep erbinnen, zich ten aanzien van de andere leden te verantwoorden. Hij/zij moet de keuze van zijn/haar handelen of niet handelen pogen te verklaren of althans een hiermee overeenstemmende houding aannemen in de hoop hierdoor op enige approbatie te kunnen rekenen. Het schema is per definitie pertinent voor diegenen, die claimen in het belang van de gemeenschap of van een groep erbinnen macht te willen uitoefenen. De gedragenheid van de verklaring heet de publieke opinie te zijn. De strijd voor de publieke opinie is dus niet meer en niet minder dan de strijd voor de controle over de samenleving of over een onderdeel ervan. Verenigingen of platforms van burgers spelen in samenlevingen dus een belangrijkle rol in het aansturen van de collectieve opinie. De doorgedreven individualisering tengevolge van de informatieve revolutie zet het bestaan zelf van het zogeheten middenveld onder zware druk. De neoliberale suprematie als dominante ideologie (dominant onder meer omwille van de gedragenheid door de GAFA-concentraten) bezorgt de strijd tegen het middenveld een quasi onafgebroken karakter. Het doel is simpel: elke belemmering van de hyper individuele benadering van de samenleving doorbreken, zodat het kapitaal de weg vrij heeft voor de manipulatie van de individuen en dus ook voor het controleren van de samenleving zelf. Het individueel karakter van de stemverrichtingen binnen het liberale parlementarisme sluit mooi aan bij de strategie. Het stelselmatig bewust of onbewust bewerken van de individuele opinie effent dus de weg naar een grensoverschrijdende autocratie. Het herleidt bewuste burgers tot nietige kleine wezentjes. IJveren voor het behoud van democratische bestuursstructuren is zich inzetten voor een beduidend middenveld en voor een verzet tegen de kapitalistische hegemonie. In dit perspectief is een verzet gegrond op een verantwoorde informatiebeheersing gewoon een noodzaak.
Bouwstenen voor een nieuw doelmatig recht op sociaal verzet. Het recht op een redelijke informatiebeheersing als novum en als onderdeel van een algeheel en universeel recht van verzet.
Het hyperkapitalisme en zijn verankering in de informatica-concentraten zorgen voor een ontmenselijking van de maatschappelijke verhoudingen zonder weerga. De informatica-giganten beschikken over de technieken om het menselijk gedrag wereldwijd te ontleden, te bepalen, te voorspellen en te commercialiseren en dit vaak buiten het weten om van de betrokkenen. Met vooral de sociale media als instrument, wordt het menselijk gedrag een voer voor de media-uitbaters. De GAFA-concentraten commercialiseren hun technologieën door ze ter beschikking te stellen van de bedrijfswereld. Een dehumanisering van de sociale verhoudingen is er een eerste belangrijk gevolg van. Voorts is het onevenwicht in kennis en informatie tussen arbeid en kapitaal nog nooit zo aanzienlijk geweest en dit op alle vlakken. Met een informatief overwicht als instrument houdt het kapitaal er een verpletterende onderdrukking van de werkende klasse op na. Doch het hyperkapitalisme veroorzaakte ook, met de techniek als tool, een hyperindividualisering van de maatschappelijke en dus ook van de sociale verhoudingen. Het individu was nog nooit zo geïsoleerd als nu en hier komt dan weer het neoliberalisme om de hoek kijken met zijn historische obsessie de samenleving te bevrijden van het ‘middenveld’. Het resultaat is niet mis: een voortschrijdende desintegratie van de samenleving, de afbouw in versneld tempo van de sociale solidariteit en een spectaculaire toename van de onverdraagzaamheid met het racisme en de xenofobie als parameters. De miserie binnen de Europese samenleving begint dus niet met wat men extreem rechts pleegt te noemen, maar vindt reeds veel vroeger zijn oorsprong in het zo opgezette en respectabele politieke liberalisme, dat in zich het genoom draagt van de ontbinding van de maatschappij.
Nadenken over de bescherming en de vrijwaring van de sociale weerbaarheid van de werkende mens. Het sociaal verzet: een zaak van menselijke waardigheid en dus van menselijkheid.
Met de wereldwijde dominantie van het hyperkapitalisme en zijn ontmenselijking en ontbindende werking van de maatschappelijke en sociale verhoudingen als basisgegeven, rijst de vraag naar het behoud en naar de verbetering van de doelmatigheid van de sociale weerstand en van de sociale acties. Tegenover een algehele en universele onderdrukking door de kapitaalconcentraties, dienen de sociale organisaties vooreerst afspraken te maken om een grensoverschrijdende tegenstrategie uit te stippelen. Voorts en niet in het minst dient afgerekend met het overwicht aan informatie bij de kapitaalzijde van het bedrijfsleven. Het nastreven van een zeker informatie-evenwicht in het raam van een politiek van informatiebeheersing, zou in deze enig soelaas kunnen brengen. Allicht is het aangewezen dat hier de Europese wetgever tussenkomt om een Europees draaiboek voor het uitstippelen van die politiek vast te leggen. Verder wachten de diverse sociale organisaties verplichtingen naar de werkersgemeenschap toe om de structuren, de informatieprocessen van het neoliberalisme beter te duiden, alsook te wijzen op de desintegratie van de samenleving, die het indirect veroorzaakt en op de toename van de onverdraagzaamheid, het racisme en de xenofobie, die eruit voortvloeien. Tenslotte en niet in het minst dienen de sociale bewegingen en dus ook de arbeidersbeweging te werken aan een zekere vorm van herstel van de band met de politieke formaties om de bestaande historische actievormen in hun doelmatigheid te herstellen. De sociale strijd is meer dan ooit ook en vooral een politieke strijd. Zonder politieke analyse als grondslag, lijkt een doelmatig sociaal verzet tegen het hyperkapitalisme wel bijzonder moeilijk.
Het redden en vrijwaren van de waardigheid van de werkende mens en van zijn weerbaarheid vergt dus een aanzienlijke en geconcerteerde actie van de sociale krachten in de samenleving. De actie situeert zich dus zowel op het sociale het ecologische, politieke en pedagogische vlak. Dat voor het realiseren van de tegenstrategie er meer tijd nodig is dan voor het vestigen van nieuwe dominantiestructuren van het kapitaal mag geen verwondering wekken. De besluitvorming binnen autocratische oligarchische kringen, zo wijst althans de geschiedenis uit, verloopt nu eenmaal vlugger dan binnen democratische organisaties. Maar dit gegeven is de arbeidersbeweging niet onbekend. Ook hier kan ze bogen op de ervaring opgedaan bij vorige confrontaties met de kapitalistische magnaten.
Hoe dan ook sociaal verzet plegen berust op een attitude van openheid, vertrouwen en solidariteit tegenover de andere onderdrukte werkers en werksters. Zich politiek en syndicaal engageren in de arbeidersbeweging betreft nog steeds m de meest adequate vorm van verzet tegen de kapitalistische onderdrukking. De oproep van Marx en Engels in het Communistisch Manifest voor een grensoverschrijdende arbeiderssolidariteit is nog immer brandend actueel en pertinent. De sociale verzetsallianties, die wereldwijd gedijen, geven ons daarom alle redenen om met vertrouwen de bevrijdingsstrijd verder te zetten.
