Bij het begin van Reyers Laat corrigeerde Tariq Ramadan Lieven door te stellen dat hij zijn bijdragen veeleer ziet als bijdragen tot een “hedendaagse islam” dan een “moderne islam”. Dit lijkt mij een terechte opmerking op basis het inhoudelijke gesprek tussen Meyrem Almaci en Tariq.
Er valt niet te ontkennen dat er een spanningsveld bestaat tussen enerzijds de islam als relatief recent religieus gegeven in Europa en anderzijds de waarden, rechten en vrijheden die voortvloeiden uit de verlichting. Deze spanning wordt trouwens verder opgedreven door een duidelijk opkomend rechts populisme dat zich hoofdzakelijk toespits op de aanwezigheid van de moslims in Europa en dat vooral dan de compatibiliteit tussen de waarden en normen van moslims enerzijds en de verlichting anderzijds in vraag stelt.
Tariq Ramadan heeft meer dan gelijk in zijn verwijzing naar de voortdurende vraag naar integratie die in feite slechts van toepassing kan zijn voor zover het wel degelijk gaat over nieuwkomers. Jongeren die hier opgegroeid zijn dragen weliswaar een andere bagage met zich mee maar zijn evenwaardige burgers en hun diversiteit op zich is een factor die vandaag de dag mee bepaalt hoe onze Europese samenleving vorm krijgt. Onze samenleving maakt te vaak de fout bepaalde (ongewenste) verschijnselen te willen verklaren op grond van de religieuze identiteit van de dader wanneer het een “allochtoon” betreft. Dezelfde verklarende overwegingen op basis van een religieuze identiteit worden in andere gevallen niet gemaakt.
Wat mij wel problematisch lijkt, is het feit dat Tariq Ramadan schermt met de klassieke argumenten die geleid hebben tot het eigenlijke ontstaan van het islamitisch fundamentalisme en het (politiek islamisme). De oorspronkelijke ideeën van de grote fundamentalistische denkers zoals Sayyid Qutb en Abd’ala Maudoudi ontstonden vanuit de overtuiging dat de islamitische heerschappij (na het verval van het Ottomaanse Rijk en het kolonialisme) slechts kon hersteld worden door een terugkeer naar de “bron” – naar het authentieke geloof zoals het in de bronnen van uitstek (de Koran & Hadith) beschreven staat.
De roep naar terugkeer naar de bron was op zich niet eenzijdig conservatief op te vatten aangezien het in feite ook een vorm van zelf-reflectie en bezinning was over de veranderde geo-politieke verhoudingen in de wereld en de achteruitgang van wat ooit een groot islamitisch imperium was. Van deze verschillende bewegingen zijn het uiteindelijk de conservatieve strekkingen, die een verregaande verheerlijking van het prille begin van de islam prediken, die politiek de overhand kregen. Hassan Al Banna is één van de uitlopers van die politieke strekkingen en de beweging die hij stichtte zal uitgroeien tot wat we nu kennen als de Moslim Broeders.
Tariq Ramadan herneemt de zelfkritiek van deze pioniers van het fundamentalisme waarbij er getracht werd om al wat cultureel is van zich af te schudden en naar een zo zuiver mogelijke vorm van islam te gaan. Ironisch genoeg is het juist de religieuze dimensie die in het spanningsveld ligt in de discussie van europese waarden en de islam en niet zozeer de culturele omkadering hiervan. Het is trouwens bijzonder moeilijk om het éne van het andere te onderscheiden aangezien religie altijd een diepe invloed heeft gehad op het culturele leven en omgekeerd. Het is ook heel vreemd dat iemand die een leerstoel heeft in de hedendaagse islam niet lijkt te beseffen dat er in Europa een grote diversiteit binnen de islamitische gemeenschappen is en dat het alleen al vanuit dat standpunt heel moeilijk is om van universele islamitische principes te spreken.
Een ander probleem waar Tariq mee lijkt te worstelen is de mogelijkheid om zonder meer bepaalde zaken af te wijzen of af te keuren. Ook hier stapt hij in dezelfde voetsporen als de grondleggers van het fundamentalisme waarin een letterlijke naleving van de Koran en de Hadith nagestreefd wordt. Ik zal dit illustreren aan de hand van het voorbeeld van het gesprek met Sarkozy waarin Tariq voorstelt om een moratorium op te leggen en aldus het stenigen van overspelers op te schorten zolang er geen consensus is over de vereisten om de straf uit te voeren.
Deze kronkel doet de meeste mensen fronsen omdat het nogal moeilijk te rijmen valt dat men tégen stenigen is owille van de afwezigheid van een consenus over de juridische formaliteiten van de strafuitvoering. Wij zouden ons gewoon uitspreken tégen de straf op zich en met onmiddellijke ingang een afschaffing voorstellen. Dit is omdat Tariq via deze laatste weg helemaal geen gehoor zal vinden bij zijn doelpubliek (de islamitische geleerden). Overspel is één van de weinige straffen (Hadd straffen) die letterlijk opgenomen zijn in de Koran dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld moord. Zich zondermeer uitspreken tégen de straf zou voor de fundamentalisten geloofsafval betekenen aangezien men een bevel van God zou verwerpen. De islamitische jurisprudentie voorziet echter in een niet uitvoeren van een Hadd straf indien er geen eensgezindheid zou zijn in de formaliteiten en de waarheidsgehalte van de getuigenissen.
Ik ben er dus van overtuigd dat Tariq er heel goed over heeft nagedacht om via deze omweg, die vooral bedoeld is om de fundamentalisten niet voor het hoofd te stoten, toch een zelfde resultaat te bekomen als wanneer hij zou willen pleiten voor het afschaffen van de straf zonder meer. Dit verklaart trouwens ook waarom hij zich wél uitsprak tégen de doodstraf op moord, zonder omweg aangezien er hierop, zoals ik al eerder aanhaalde geen Hadd straf staat.
Tariq Ramadan verschuilt zich achter zijn eerder conservatief fundamentalistische waarden door aan de hand van kringredeneringen wel naar een zelfde resultaat te gaan (het afschaffen van bepaalde zaken) zonder daarmee in vraag te stellen of het moreel aanvaardbaar is. Het excuus dat hij aanhaalde om slechts de taal te willen hanteren van zijn doelpubliek gaat niet op omdat het probleem in heel de discussie zich stelt rond de vraag of bepaalde zaken vandaag de dag moreel aanvaardbaar zijn of niet en niet of we wel aan alle voorwaarden kunnen voldoen om straffen uit te voeren en of er hier een consensus rond bestaat.
Tot slot wil ik onderstrepen dat dankzij de vrijheid van religie we als individu het recht hebben om te geloven waarin we willen en we ook het recht hebben om ons geloof of overtuiging te verkondigen. Dit is een fundamenteel recht waar iedereen van kan gebruik maken. De islam wordt te vaak in een zeer negatief daglicht gebracht doordat slechts de uitwassen het nieuws halen dat terwijl het ondertussen de overtuiging is van anderhalf miljard mensen wereldwijd. Over heel veel zaken zijn er binnen de islamitische gemeenschappen discussies en onenigheden, net zoals binnen elk ander geloof. Maar wat wel letterlijk in de Koran staat en wat naar mijn gevoel vaker mag en moet onderstreept worden is het volgende: “Laa ikraaha fi ddin” – “Er is geen dwang in religie”
Omar Fathi
