Een speciale ideologiefabriek is de Duitse Vereniging voor Buitenlandse Politiek. Daarachter zit namelijk een actiegroep, de Action Group Zeitenwende. Die wil Duitsland transformeren: het moet krachtiger zijn eigenbelang verdedigen (nu ja: ook de waarden en belangen van zijn partners) en flinker optreden (versta: militair afdreigen of aanpakken).
Het uitgangspunt van de groep is het door Bondskanselier Scholz verzonnen concept van een “Zeitenwende”, een omwenteling in de politiek. In de Duitse natuurlijk, maar hij maakte in een artikel in Foreign Affairs duidelijk dat het voor hem ook gaat om een internationale omwenteling. (1)
De “Zeitenwende” van Scholz was een radicalisering in de richting van militarisering en militair ingrijpen – hij verkondigde in één adem ook een enorme verhoging van de Duitse oorlogsbudgetten. Maar tegelijk zat er een rem ingebouwd, want hij had het ook over “bruggen bouwen” en het vermijden van blokvorming in de internationale politiek en van een nieuwe koude oorlog. De Actiegroep Zeitenwende pikte het concept van Scholz op, maar wil het verder radicaliseren. Met Rusland hoeft niet gepraat te worden, het moet in de pan gehakt worden.
Een artikel van het duo Benjamin Tallis en Julian Stöckle van 26 mei 2023, “Wie is er bang van de overwinning (van Oekraïne)?” is een uitvoerige kritiek op Scholz te slap geachte standpunten. (2) Hem wordt verweten dat hij niet expliciet zegt dat Oekraïne moet winnen, net zoals Biden trouwens. Scholz zegt alleen maar dat Rusland niet mag winnen en dat Oekraïne niet mag verliezen, maar dat is te weinig voor de beide auteurs. Voor hen is het doel hetzelfde als wat Oekraïne heeft: de Russische troepen verjagen en de internationaal erkende grenzen van 1991 herstellen, en de capaciteit om dit territorium en zijn bewoners te verdedigen.
Maar Scholz past er voor op zich met Oekraïne te vereenzelvigen, in tegenstelling – zo merkten Tallis en Stöckle op – tot Duitse politici als Baerbock, Strack-Zimmermann enz. Maar het is de Bondskanselier die het beleid bepaalt. Dat is te “timide”, vinden de beide critici, en ze stellen toppolitici van andere landen als voorbeeld, namelijk Tsjechië, Litouwen, Groot-Brittannië, Estland en Finland, waar politieke leiders zich expliciet achter Oekraïne geschaard hebben.
“Oekraïne moet niet alleen succes hebben op het slagveld in het komende tegenoffensief, het moet meer doen dan zorgen voor ordelijke terugtrekking van Russische troepen na onderhandelingen door een staakt-het-vuren. Om het brutaal te zeggen: we moeten massa’s Russen zien vluchten, deserteren, hun officieren zien doodschieten, zien gevangengenomen worden, of dood zien. Het verslaan van Rusland moet een bloedige slachtpartij zijn.” (Eliot Cohen)
De niet zo timide visie van de beide auteurs reikt veel verder dan het herstel van de grenzen. Aansluitend bij Eliot Cohen (3) stellen zij dat het er niet alleen om gaat de grenzen van 1991 te herstellen en Oekraïne in staat te stellen die te verdedigen. Rusland moet ook voelen dat het verslagen is, bijvoorbeeld door het zijn militaire inferioriteit te demonstreren door vernedering op het slagveld, het verlies van militaire capaciteit in die mate dat het in de nabije toekomst niet meer durft te denken aan militaire agressie, en het belangrijkste: Rusland moet inzien dat het Oekraïne definitief kwijt is.
Dat is een nogal dwaas standpunt. Vernedering en beschadiging zijn geen goede basis voor vrede. Duitsland werd in 1918 verslagen en vernederd, en het duurde maar tot 1940 voor het met de volgende oorlog begon. Bovendien gaat het Rusland niet per se om het bezit van Oekraïne, maar om de eigen veiligheid, en die impliceert dat Oekraïne zich houdt aan het zelfgekozen en bij de stichting van de staat vastgesteld statuut van neutraal land, niet behorend tot een blok. Het is het afstappen van die (nochtans grondwettelijk vastgelegde) neutraliteit die Rusland deed ingrijpen. Het respecteren van die zelfgekozen neutraliteit door Oekraïne is dan ook de voor de hand liggende weg naar een oplossing van het conflict.
Tallis en Stöckle citeren ook instemmend Cohen waar die praat over de “noodzaak van de triomf van democratieën over autocratieën”. Dat is een gevaarlijke denkpiste. Eerst en vooral omdat het labelen van staten als democratisch of autocratisch een dubieuze versimpeling is. Maar ook omdat het inmenging van landen die zichzelf democratisch achten in landen die zij niet democratisch vinden als vanzelfsprekend vooropstelt. Het is een legitimatie voor veel oorlog. Het is overbekend dat de zelfbenoemde kampioen van de democratie, de VS, heel wat democratieën onderuitgehaald heeft, vaak met veel bloedvergieten. In feite staat “democratie” voor een neoliberaal economisch model, gekoppeld aan respecteren van de VS-dominantie in de wereld. Het geen ideaal meer, maar een dwangbuis.
De nieuwe Duitse stoerheid: vechten, niet onderhandelen!
De nieuwe, militaristisch en gewelddadig ingestelde trend in Duitsland is al eens bekritiseerd door de gereputeerde filosoof Jürgen Habermas. Die verdedigde vorig jaar de enigszins terughoudende politiek van bondskanselier Scholz inzake wapenleveringen aan Oekraïne en pleitte voor onderhandelingen, en werd daarvoor aangevallen. Hij sprak van een post-nationaal en post-heroïsch Duitsland. Daar willen Tallis en Stöckle niets van weten. De nieuwe Duitse stoerheid is eisend, agressief en gaat gewapende confrontaties niet uit de weg, integendeel. Terughoudendheid tegenover een militaire aanpak van problemen is “niet geschikt om de problemen van vandaag aan te pakken,” oordelen de beide activisten. Dus geen “overdreven schrik voor escalatie”, duidelijk partij kiezen in het conflict tussen Rusland en Oekraïne en dat consequent in de praktijk brengen en inzien dat het conflict transformeren via dialoog onmogelijk is zonder dat Oekraïne uitverkocht wordt en de Europese veiligheid in gevaar komt.
De vrees van Scholz voor een nieuwe koude oorlog en een bipolaire wereld is misplaatst, vinden de auteurs. “Een Europa dat geleid wordt door Frankrijk en Duitsland en dat afstand houdt van de VS heeft niet de capaciteiten om zichzelf te verdedigen in een gevaarlijke en competitieve wereld.” De Europese koers moet dus samenvallen met de Amerikaanse. En: “Het zou veel beter zijn dat Scholz ondubbelzinnig gaat voor een Oerkraïense zege en een groter aandeel heeft in de triomf van democratieën over autocratieën die Duitslands waarden en belangen beter zou dienen.”
Naar Vilnius
Welke voorstellen hebben de beide auteurs voor de komende NAVO-conferentie? Dat leggen zij uit in een recent artikel. (4) Zij vinden een NAVO-lidmaatschap van Oekraïne essentieel (en sluiten daarmee een onderhandelde oplossing uit). Maar momenteel lijkt die niet te realiseren, vooral omdat de VS dat op korte termijn niet zien zitten. Biden heeft dat laten blijken, en dat is een logisch standpunt: hij heeft ook gezegd dat de oorlog zal beëindigd worden door onderhandelingen.
Dat lidmaatschap moet volgens de auteurs als doelstelling gehandhaafd blijven, maar in afwachting van de realisatie daarvan kan als “veiligheidsgarantie” voor Oekraïne een uitbreiding van de Joint Expeditionary Force gestart worden. Dat is een militair samenwerkingsverband van NAVO-landen en van het misschien-bijna-NAVO-land Zweden, onder leiding van het Verenigd Koninkrijk. Dat verband zou kunnen uitgebreid worden met Oekraïne en Zweden en ook Frankrijk. En Duitsland zou het kunnen omvormen tot een Joint European Defence Initiative, “dat Europa’s belangen, waarden, en belangrijke relaties kan veilig stellen door zijn zelfverklaarde ‘bijzondere verantwoordelijkheid’ voor de Europese veiligheid waar te maken. “ Op die manier wordt Duitsland de leidende rol toegekend die het steeds luider en nadrukkelijker ambieert, en wordt Biden niet voor het hoofd gestoten. Ook hoeft er niet gepraat te worden over onderhandelen (wat Biden toch wel wil, maar deze haviken niet).
Als de Vilniusconferentie niet de moeite doet het Russische standpunt te analyseren, diplomatieke oplossingen te onderzoeken en de mogelijkheid van onderhandelen negeert (tegen Biden in), dan leidt ze niet tot een oplossing, alleen maar tot verdere escalatie van de oorlog. Maar dat vindt de nieuwe Duitse stoerheid niet erg. Rusland moet bloeden, dat is de oplossing.
- Olaf Scholz, Die globale Zeitenwende, in: Foreign Affairs, 5 december 2022 https://www.foreignaffairs.com/germany/die-globale-zeitenwende
- https://ip-quarterly.com/en/whos-afraid-ukraines-victory
- Eliot A. Cohen, It’s Not Enough for Ukraine to Win. Russia Has to Lose: “Anything less will encourage Russian imperialism and embolden autocrats around the world. Ukraine must not only achieve battlefield success in its upcoming counteroffensives; it must secure more than orderly Russian withdrawals following cease-fire negotiations. To be brutal about it, we need to see masses of Russians fleeing, deserting, shooting their officers, taken captive, or dead. The Russian defeat must be an unmistakably big, bloody shambles.” https://www.theatlantic.com/ideas/archive/2023/05/ukraine-victory-russia-defeat/674112/ :
- Benjamin Tallis en Julian Stöckle: Security Guarantees for Ukraine. dgap.org 30.06.2023. https://dgap.org/en/research/publications/security-guarantees-ukraine-0
