Drie jaar geleden publiceerde het Pentagon een uitgebreid rapport over de aanwezigheid van perfluoroctaansulfonzuur (PFOS) en perfluoroctaanzuur (PFOA) in grond- en drinkwater in en rond militaire basissen. Het gaat om toxische stoffen van de PFAS-familie (Poly- en perfluoralkylstoffen) die decennialang in AFFF-brandweerschuim (Aqueous Film Forming Foam) werden verwerkt. Opname van te hoge concentraties aan PFOS/PFOA kan aanleiding geven tot geboorteafwijkingen, kanker van nieren, prostaat en testikels, verhoogde cholesterol en veranderingen aan het immuunsysteem. Bijkomend probleem is dat PFOS/PFOA jarenlang in het lichaam blijft en in de natuur heel moeilijk afbreekbaar is.

Volgens Pentagon-rapport waren de PFOS/PFOA-waarden in grond- en drinkwater in de buurt van honderden militaire installaties en basissen boven de maximumnormen die EPA, het federaal milieuagentschap in de VS, had vastgelegd. Het EPA hanteert 70 ppt (Partikels Per Triljoen) als getolereerde maximumwaarde. In 2020 wist de Environmental Working Group, een milieuorganisatie in de VS, de hand te leggen op officiële data waaruit blijkt dat het drinkwater rond 328 militaire basissen in de VS besmet is met PFAS-substanties.

PFAS-vervuiling rond Kazerne Daumerie in België

Als militaire grootmacht telt de VS ook honderden militaire basissen in het buitenland. Pat Elder, een vredesactivist uit de VS, voert al jaren campagne tegen de toxische vervuiling door PFOS en PFOA rond militaire basissen en heeft er een website aan gewijd. Na een conferentie in Berlijn eind september 2020 rond de problematiek van militaire basissen, stuurde hij me een bericht die in het licht van de huidige PFOS-crisis extra betekenis krijgt. Hij schreef: “Ik neem contact met je op over de PFAS-besmetting in België. Ik denk dat er twee locaties zijn – 3M in Antwerpen en de 80th Area Support Group (NSSG), US Army Garrison Benelux in Kazerne Daumerie – die een belangrijk aandeel hebben in de PFAS-vervuiling in België”. Inmiddels is de benaming van de eenheid veranderd in USAG Benelux (US Army Garrison). Deze militaire basis van de VS ligt in Chièvres op een twintigtal km van Bergen in Henegouwen en verleent operationele ondersteuning aan zowel de VS-troepen in de Benelux als aan de NAVO. Het militair hoofdkwartier van de NAVO ligt in Casteau, in dezelfde regio.

Kazerne Daumerie is volgens een ‘mapping’ van het milieu- en gezondheidsdepartement van het VS-leger een van de 13 VS-militaire sites wereldwijd met te hoge waarden

Kazerne Daumerie wordt in het Pentagon-rapport van 2018 genoemd als een van de besmette sites met waarden in drinkwater die de VS-gezondheidsnormen overschrijden, namelijk 84 en 94 voor respectievelijk PFOA en PFOS. Volgens documenten wist het VS-ministerie van Defensie al van 2016 af van deze vervuiling. Kazerne Daumerie is volgens een ‘mapping’ van het milieu- en gezondheidsdepartement van het VS-leger een van de 13 militaire sites met te hoge waarden waar er maatregelen worden aangekondigd om de gezondheidsgevolgen ervan in te dammen: het informeren van de gebruikers en het voorzien van alternatieven voor drinkbaar water. Uit het rapport van 2018 leren we dat in het geval van Kazerne Daumerie gebruikers water uit drinkflessen moesten gebruiken en dat de consumenten werden geïnformeerd op 14 juli 2017. Het is onduidelijk of ook de Belgische burgerbevolking van Chièvres geïnformeerd werd en alternatieve watervoorzieningen kregen toegewezen. Op het internet valt daarover niets terug te vinden.

Van Kazerne Daumerie naar de Dender?

Volgens een bron in de krant De Tijd valt het op dat de hoogste concentraties PFOS gevonden zijn in de Dender, “ver weg van 3M.” “Dat wijst op andere bronnen van vervuiling die nog niet in kaart zijn gebracht.” Door Chièvres loopt la Petite Hunelle, een beekje dat via de Hunelle enkele kilometer stroomafwaarts uitmondt in de Dender. De logische vraag is nu of deze hoge concentraties aan PFOS (en wellicht ook PFOA) afkomstig zijn van vervuiling door brandweerschuim gebruikt op de militaire basis in Chièvres. Het ziet er naar uit dat het geen geïsoleerd geval is. Ook rond de luchtmachtbasis in Kleine Brogel, waar VS-kernbommen staan opgesteld, zijn er hoge concentraties PFOS gemeten. Het is minstens een grondig onderzoek waard. In de VS heeft de druk op het Pentagon om het probleem aan te pakken er alleszins toe geleid dat het gezien wordt als een ernstig ‘nationaal probleem dat ook een nationale aanpak behoeft’. Het VS-leger heeft niet alleen een Taskforce opgericht (zie verder), ze lanceerde ook een aparte website over de problematiek.

De logische vraag is nu of deze hoge concentraties aan PFOS (en wellicht ook PFOA) afkomstig zijn van vervuiling door brandweerschuim gebruikt op de militaire basis in Chièvres.

Een andere vraag is of het VS-leger gestopt is met het gebruik van PFOS en PFOA-houdend AFFF-brandweerschuim. Het milieu- en gezondheidsdepartement van het VS-leger kondigde weliswaar een verbod aan in 2016, maar stelt wat later dat het de vervanging van dit AFFF-brandweerschuim plant in 2019 en daarvoor de nodige financiering zoekt. Het VS-Congres heeft inmiddels een wet gestemd die het Pentagon verplicht om tegen ten laatste 2024 een vervanging te zoeken voor het betrokken AFFF-brandweerschuim. Het Pentagon heeft in juli 2019 een speciale taskforce opgericht om werk te maken van zowel de sanering van de besmette sites als om alternatieven te zoeken voor brandbestrijding.

Kuist de VS de buitenlandse vervuiling op?

Volgens experts zal de sanering van duizenden besmette locaties – militair en industrieel – in de VS alleen al tientallen miljarden kosten. Het is onduidelijk of daar ook de buitenlandse militaire basissen onder vallen. Sinds kort blijkt dat de Kazerne Daumerie maar het topje vormt van de buitenlandse militaire PFAS-ijsberg en dat er nog veel grotere vervuilingen bestaan rond militaire basissen van de VS in landen als Zuid-Korea, Honduras, Japan en Duitsland.

Het VS-leger is in Okinawa verantwoordelijk voor de besmetting van het drinkwater van bijna een half miljoen bewoners.

Uit het voorbeeld van Japan blijkt dat de VS in elk geval geen enkele verantwoordelijkheid wil nemen. Het Japanse eiland Okinawa huisvest 31 militaire basissen van de VS die al jaren een doorn in het oog zijn van de plaatselijke bevolking omwille van de milieu en sociale overlast die ze veroorzaken. Volgens een Britse onderzoeksjournalist is het VS-leger er verantwoordelijk voor de besmetting van het drinkwater van bijna een half miljoen bewoners. In 2016 bleek uit stalen genomen door de lokale autoriteiten, dat de waterlopen in de buurt van Kadena, de grootste militaire luchtmachtbasis van de VS in de Stille Zuidzee, hoge concentraties PFAS bevatten (tot 120 ppt). In een van de steden was de besmetting 53 keer hoger dan het nationaal gemiddelde. In bloedstalen ging het om vier keer het nationaal gemiddelde.

De lokale autoriteiten vroegen datzelfde jaar nog om toestemming om de verdachte locatie te inspecteren, maar voorlopig zonder resultaat. Volgens een militaire woordvoerder is het louter speculatie dat militaire basis de bron van de besmetting zou zijn. Maar volgens interne documenten van de Kadena-basis zou er tussen 2001 en 2015 23.000 liter AFFF-brandweerschuim zijn geloosd. De Status of Forces Agreement (SOFA), het akkoord dat de Amerikaanse militaire aanwezigheid regelt, maakt het mogelijk om dergelijke inspecties te weigeren. Meer nog, de SOFA verhindert zelfs dat de VS de vervuiling moeten opkuisen. De militaire basissen vallen niet onder de Japanse wetgeving of strafvervolging.

Duitsland: PFOS-vervuiling tot duizenden keren de norm

In Duitsland zijn huidige en voormalige VS-basissen eveneens verantwoordelijk voor zware PFAS-besmettingen. Uit recente berichten blijkt dat het niveau van de toxische besmettingen zelfs catastrofale proporties aanneemt. In 2015 is in een bruine forel, gevangen in de Spanger Bach, 82 ug/kg (microgram per kilo) PFOS aangetroffen. Deze beek stroomt vlakbij de NAVO luchtmachtbasis Spangdahlem. EFSA, het Europees Voedselagentschap, raadt aan om de wekelijkse consumptie van PFOS te beperken tot 0,013 microgram per kilogram lichaamsgewicht. Met een klein stukje vis zit je al makkelijk tientallen keren boven die norm, die wellicht niet streng genoeg is om alle gezondheidsrisico’s uit te sluiten. Een Europese directieve uit 2013 heeft de norm voor PFOS in oppervlaktewater op 65 ppt gezet. De rivieren en beekjes rond verschillende militaire basissen in Duitsland zitten daar soms duizenden keren boven. Verschillende van deze militaire basissen zijn inmiddels gesloten en er is geen enkele procedure opgestart om de VS verantwoordelijk te maken om de vervuiling op te kuisen.