Update: de waardevolle oproep van deze paus: “Vaar naar het diepe!”. Wij voelen onbehagen en onzekerheid, velen klampen zich vast aan een Vlaamse Identiteit, misschien ook juist omdat wij onze wortels onvoldoende verdiepen, onze identiteiten niet genoeg uitwerken.
Voor de oude Hebreeën en ook voor vele Joden in onze tijd zijn de getallen 7 en 700 heilige getallen. Laat mij deze blog, die de zevenhonderdste is sinds ik met bloggen begon bij De Wereld Morgen, aan een religieus onderwerp wijden. Meer bepaald aan een illustere tijdgenoot die vele volwassenen minstens een beetje hebben leren kennen gedurende het laatste decennium: de Duitse, Beierse Theoloog Jozef Ratzinger die paus werd onder de naam Benedictus XVI.
Over de doden niets dan goeds zegt de uitdrukking. Het overlijden van een ambitieuze figuur is echter ook een geschikt moment om een balans op op te maken. Naar mijn gevoel zijn nogal wat reacties en beschouwingen voorlopig erg beaat, vriendelijk en op voorzichtige wijze erg positief. Voor veel observatoren is het blijkbaar moeilijk een hooggeplaatst figuur kritisch te benaderen, misschien nog meer wanneer het om een religieuze figuur gaat en om een soort vaderfiguur voor mensen.
Betrokkene was toch een jammerlijk soort paus naar mijn gevoel. Te veel puur geleerde voor zulke functie van bestuurder van een wereldkerk. Geleerde, dat wil zeggen een expert die veel weet, over uitgebreide kennis beschikt over een bepaald domein en lange tijd actief was geweest als docent, als hoogleraar. In deze planetair eengeworden wereld met veel communicerende vaten, lijkt de man bovendien te veel ‘gesloten’ te zijn geweest in zijn beleving van zijn godsdienst.
Dat is alleszins het epitheton dat de vooraanstaande Vlaamse christelijke schrijver, monnik en gewezen abt van de abdij van Zevenkerken bij Brugge Benoit Standaert gebruikte om de toon en identiteit van het boek over Jezus te beschrijven dat Benedictus heeft gepubliceerd. Standaert doet overigens zelf beter, hij heeft uitstekende contacten, van monnik tot monnik, tot in Japan. Hij heeft grond om op te staan bij het geven van deze teleurgestelde duiding, en dit ligt in de lijn van grote christelijk boeddhistische figuren zoals monnik Shigoto en de Duitse monnik Willigis Jäger die Lucette Verboven beiden heeft geïnterviewd in haar fantastisch inspirerende boek Estafettegesprekken, Pelgrim in het leven.
Het bos omheen abdij Zevenkerken in de ochtend in de herfst van 2016, eigen beeld.
Op een moment dat de natuur wereldwijd zowat kapot gaat aan de leefwijze van de westerse, door het christendom geboetseerde culturen, moet je toch over de haag kunnen kijken met eerbied en levendige interesse voor andere religies? Zelfs, ook juist, naar de levensbeschouwingen van culturen die zeer ver van ons af staan, van natuurverbonden volken. Ik was er bij toen Anuna De Wever chief Raoni ontmoette in Brussel in de zomer van 2019. Later ging zij in op zijn uitnodiging en bezocht het profetische meisje het betreffende indianendorp in het regenwoud in Zuid-Amerika. Dát lijkt mij toekomstgericht en zinvol omgaan met religie. In die lijn lees ik liever het laatste werk van Karen Armstrong, Heilige Natuur, in plaats van de Jezusboeken van Benedictus.
De huidige paus, die de naam Franciscus koos, maakt wijselijk wel deze bocht. Eerst en vooral met zijn boek, zijn encycliek over wegen voor de mensheid om meer in harmonie met de Natuur, de fauna & flora en het landschap, en op steunende manier met de zwaksten om te gaan, dat prachtige werkje Laudato si. Waar ik ter promotie een blog en heel wat brieven aan vooraanstaande christenen aan wijdde bij het verschijnen. Het brengt het “wij moeten ecologiseren”- motief meesterlijk binnen in de symfonie van de economie, de politiek en de theologie van deze tijd.
Dit christelijke geloof moet révitaliseren, toch?
Uit de startblokken!
Yes we can!
Nederigheid, literair of in de praxis?
Vooraanstaande Vlaamse filosofen valt het op het sociale medium Facebook op hoe teksten van de overleden paus Benedictus “authentieke nederigheid ademen”.
Nederigheid, wat een mooie deugd inderdaad. Ware wijsheid en nederigheid van de kant van professor Ratzinger was misschien toch geweest ruimte te verlenen aan kandidaat-paus Bergoglio tijdens het conclaaf bij de dood van paus Johannes-Paulus II. Dat heeft hij niet gedaan, en door zelf het pausschap te ambiëren, heeft hij de goede paus Franciscus ettelijke precieuze jaren bestuur afgenomen. In die zin is mijnheer Ratzinger machtsgeil geweest. Een oud euvel in deze Kerk, dit religieuze systeem dat bestaat uit het Vaticaan en de bisschoppen, dat er eeuwenlang toe heeft geleid dat de betreffende gelovige gemeenschap minder goede paden op ging, wég van de Jezusiaanse medemenselijke liefde.
– U mag deze analyse ook lezen als een blijk van waardering voor de nederige koers, schuldbewust naar de maatschappij, die de huidige aartsbisschop van België, kardinaal Jozef De Kesel, vaart. Die laat in recente interviews optekenen: “Na al wat er gebeurd is, heb ik geen programma [met de Kerk]; ik sta ten dienste [van de samenleving].”
Persoonlijk contact
Persoonlijk schreef ik de op 31 december 2022 overleden paus diverse keren aan. Telkens gedreven door intense compassie en betrokkenheid. Een eerste keer om te wijzen op het vernietigende karakter van de o zo populaire auto, voor de volksgezondheid, de luchtkwaliteit en de opwarming. In die brief noemde ik de auto de heilige koe van vandaag, een ware afgod van de consumerende mens. Een tweede bericht schreef ik uit gloeiende bewondering voor de biosfeer en uit bewogen compassie met de fauna en flora. Een van de tussentitels in dit bericht, dat ik in het Engels opstelde, luidde “Today’s sin is Deforestation, not Fornication!” Dat was jaren voor bomen en bossen in Vlaanderen voor de goegemeente zowat heilig werden, en jaren voor pornhub danig populair werd.
Ten derde klom ik in de pen, jaren voor het schandaal van seksueel misbruik in de Kerk bloot kwam te liggen, waarbij de ontmaskering van de bekende Vlaamse bisschop een kantelpunt betekende, nadat ik had gezien dat paus Benedictus geen zichtbare stappen ondernam nadat een groep ouders van misbruikte kinderen al wekenlang met statische betogingen met behulp van pancartes op het Sint-Pietersplein aandacht, actie en rechtvaardigheid vroeg.
Het vaticaan gaf duidelijk weinig gevolg ten gronde aan de suggesties die ik overmaakte. Het deed wel iets met stukken van mijn analyse; zo zag ik in de officiële communicatie het concept, de formule “de zonde van vandaag is…” opduiken, weken na mijn bericht. Zo vaardigde het pausdom “De tien geboden voor de autobestuurder uit”, kort na betreffend appel. Persoonlijk ontving ik wel een paar keer een formeel en vriendelijk ontvangstbericht van de pauselijke nuntius, maar nooit een brief uit Rome. Ik weet het, mijn toon is vaak ongewoon direct en doordringend. Blijkbaar soms wat té doordringend, zelfs voor een persoon die de bijnaam kreeg van “der Pantzerkardinal”. Op dit moment, een kleine maand voor de eerste verjaardag van de oorlog van de Russen, en een paar dagen voor de levering van Leopard II tanks aan Oekraïne, lijkt mij de lectuur van zijn biografie overigens niet zo interessant meer als de memoires van Guderian, General der Pantzertruppen tijdens WO II.
Konrad Lorenz
Ratzinger was zoals iedereen een kind van zijn tijd. Dat kan niemand een mens verwijten. Hij heeft de wereldoorlog nog moeten meemaken als tiener. Hij beweerde de Europese cultuur zeer goed te kennen. Hij miste in elk geval de trein van de Natuurbescherming, waar huidige jonge generaties mee opstaan en gaan slapen en waarover de Duitse theologe en mystica Dorothee Sölle al schreef in de jaren zeventig. Ikzelf, geboren in 1962, las al in de late jaren zeventig en tachtig wondere boeken zoals “Ik sprak met viervoeters, vogels en vissen”. Boeken van de Duitser Konrad Lorenz, die ook Ratzinger hadden kunnen opvallen. Lorenz was de David Attenborough van die tijd en ontving de Nobelprijs voor zijn werk als etholoog, over dierengedrag dus.
Epiloog: vaar naar het diepe!
Het mooiste en belangrijkste dat ik van deze paus hoorde is de boodschap waarrond hij zijn allereerste eucharistie, bij de inwijding, de “machtswissel” tijdens een open lucht-mis in Rome meegaf. Hij verwees naar de woorden van de messias toen hij Petrus en zijn vissers bijsprong die bijna niets gevangen hadden na een dag van hard labeur: “Vaar naar het diepe!” Toen de mannen dit deden, haalden zij de netten op en die scheurden bijna. Het aantal gevangen vissen wordt zelfs vermeldt in het evangelie, en deze nieuwe paus vermeldde dit in zijn eerste homilie. Hier, in deze oproep schuilt voor mij een prachtig appel. Zoals filosoof, schrijver en meditatie-adept Tom Hannes in zijn opiniestuk in De Standaard van 28 januari weergeeft in zijn kritiek op de vele bedenkingen die door de lucht vliegen bij de serie “Het Verhaal van Vlaanderen”, zijn deze heftige discussies waarschijnlijk een uiting van grote onzekerheid.
“Onze kregeligheid wijst op een maatschappij in nood. We reageren zo heftig op deze tv-reeks omdat we ons zo ontzettend onzeker voelen als maatschappij.Dat we, terwijl we ons te pletter produceren en suf consumeren, uit het oog zijn verloren wat het betekent om een gemeenschap te zijn. Maar dat we ons van die vergetelheid niet voldoende bewust zijn om er onze vinger op te leggen.” “(We leven in een) arm Vlaanderen. Waar zijn de alternatieven die echte verhalen opleveren? Een Belgisch? Een links? Een progressief? Een niet-neoliberaal conservatief? Of, stel je voor, een verhaal over onze identiteit als deel van de ecologische conditie? Zulke verhalen en beelden ontbreken schromelijk. Al een hele tijd. Dat laat zich pijnlijk voelen”.
Deze passage trof mij, ook juist omdat ik zelf niet de minste behoefte heb gevoeld om over de serie mee in debat te treden. Misschien is dat ook juist zo, omdat ik elk van mijn zestig levensjaren veel moeite heb gedaan om bij de dingen die mij overkwamen, bij mijn eigen impulsen, passies, interessen, behoeften, gedachten en gevoelens stil te staan. Er gaandeweg woorden voor te vinden. Een conservatieve identiteit die niet neo-liberaal is? Ik heb ze uitgewerkt in mijn jaren als jager: de jager bewaart zijn jachtgebied en zijn wildbestand. Hij sluit aan bij eeuwenoude tradities. Om mijzelf te doorgronden en te gronden, heb ik als vijftiger zes jaar christelijke meditatie volgens het model van John Maine beoefend en heb ik jarenlang gesprekstherapie gevolgd. Als ik merk dat het roken van tabak mij diep deugd doet, heb ik daar over reflectie ondernomen, en er woorden voor gezocht. Idem voor de deugddoende stijl van het samenleven met een hond, waarmee je zoveel mogelijk samen doet, zoals Kuifje in de avonturen van Hergé. Idem voor mijn religieuze interesses en impulsen. Ik heb ze ernstig genomen, heb cursussen, retraites, misvieringen, congressen, rituelen en kampen meegemaakt om dit stukje van mijn identiteit uit te werken, wortels te geven en woorden. Idem voor de vele tijd die ik heb besteed aan lezen, zowel van romans als wetenschappelijke studies en non-fictie. De hoofdrichting van mijn universitaire studies werd Geschiedenis, ook juist om mijzelf pogend te kunnen plaatsen in het grote verhaal van de mensheid en de planeet. In het revoltejaar 2019 heb ik zelf via deelname aan meer dan twintig betogingen met de klimaatjongeren mee geschreven aan het verhaal dat Hannes vernoemt: mijn, onze identiteit als deel van de ecologische situatie. Idem voor mijn fascinatie met militaire dimensies, strijd en oorlog. In mijn zevenhonderd blogs heb ik al die facetten van mijn interesses en van mijn persoon keer op keer uit-gewerkt en uit-geschreven. Ook omdat ik graag de anderen, mijn medemensen in mijn gemeenschap, meeneem, wanneer ik groei en rijkdom realiseer.Ik wil het mooie dat ik vind en dat ik maak, niet voor mij alleen houden. Gedeelde vreugd is dubbele vreugd.
Ik kan en mag niet beweren dat ik nooit onzeker ben, misschien wel integendeel, die momenten overvallen mij nog geregeld. Toch weet ik dat ik mag zeggen: ik heb “veel identiteit”. Dat geeft mijn dagen een basale, gefundeerde rust. Dat geeft mijn grote beslissingen op het levenspad wellicht een bonus in kracht, duurzaamheid en juistheid. In die zin heeft Vlaanderen, heeft de wereld meer dan ooit nood aan mensen die zoals paus Benedictus XVI durven en kunnen uitroepen: “Blijf niet hangen bij het gewone van uw arbeid en uw genoegens! Denk na. Bouw jezelf al reflecterende en dialogerende, doorheen de strijd met woorden… een basis uit, een Head Quarters, een hoofdkwartier. Een klein eigen Kasteel van Bewustzijn van waaruit je kunt observeren, beslissen en daden ondernemen. ”
Zo komen we uit, na een tour d’horizon bij de uitzonderlijk talrijke onderwerpen die ik in de blog heb behandeld en aangesneden, bij een terugkerend thema: deze wereld heeft een toegevoegde waarde nodig op het gebied van spiritualiteit. Meer religie zal ons deugd doen. Meer gods-dienst. Meer Gods-liefde. Meer dankbaarheid. Meer nederigheid tegenover de immense Schepping, en de min of meer persoonlijke Kracht die alles in het Heelal en in de Biosfeer doorzindert, en die ons als mens in het leven heeft geroepen.
