Rich Wiles is fotograaf en schrijver, hij woont en werkt in het Aida vluchtelingenkamp ten noorden van Bethlehem op de Westelijke Jordaanoever. Oxfam praatte met hem over leven, liefde en strijd in Palestina.
Waarom focust u op Palestina?
In de zomer van 2003 vroeg een groep mensen uit Noord-Engeland me om mee te gaan naar Palestina. Eens ter plaatse realiseerde ik me dat hoeveel je ook leest of studeert over Palestina, je nooit kan vatten hoe het echte leven er is tot je er bent geweest. Weer in Engeland was ik vastbesloten om terug te keren naar Palestina. Door al de dingen die ik er gezien had, moest ik gewoon iets doen.
Wat hebt u dan gezien?
Een moment staat in mijn geheugen gegrift. Tot 2,5 jaar na die eerste trip had ik er vreselijke nachtmerries over. Samen met een 15-tal mensen bezocht ik een familie in Nazareth. De moeder vertelde ons dat haar 15-jarige zoon naar de demonstraties was gegaan tijdens de Tweede Intifida, die uitbrak in 2000. Hij kwam nooit meer thuis, hij was doodgeschoten door Israëlische soldaten.
Na haar verhaal, nam ze me apart. Ze wist dat ik fotograaf was en wilde me iets tonen. “Je moet met me mee gaan en aan de wereld laten zien wat ik je nu zal tonen”, zei ze. Ze voerde me mee naar de slaapkamer van haar zoon. Die zag er nog exact hetzelfde uit als op de dag dat de jongen stierf. Ze had niets aangeraakt. Op een bed lagen zijn schoolboeken open, op het andere bed lagen de kleren waarin hij gedood was. De bloeddoorweekte kleren waren uitgestrekt… Het leek alsof ik naar een dode keek. De moeder liet me alleen om foto’s te maken. Ik had meer dan een halfuur nodig want mijn handen beefden verschrikkelijk. Voor de rest van de dag kon ik geen woord meer zeggen.
Sinds dat moment heb ik heel wat dingen gezien in Palestina. Ik zag mensen beschoten worden en werd zelf ook beschoten. Ik zag hoe mensen lastig gevallen worden en ik heb dode lichamen gezien. Maar geen enkel van die momenten heeft me achtervolgd zoals die kamer met bebloede jongenskleren. Het is gek hoe één moment echt een keerpunt kan zijn, maar voor mij was het dat echt.
Welk verhaal wilt u brengen met uw foto’s?
Mijn werk is als een luidspreker waarmee de Palestijnse stem gehoord kan worden. De massamedia hebben bijgedragen tot foute voorstellingen van het Palestijnse volk. Ik zie de Palestijnen niet de hele dag wenen uit zelfmedelijden. Ik zie mensen leven in een verschrikkelijke situatie die door de politiek opgelegd wordt. Maar ze zijn ongelooflijk sterk en veerkrachtig, vol waardigheid, menselijkheid en trots. Ik wil Palestijnen niet in een slachtofferrol duwen, want daar vragen ze niet om. Ze willen enkel gerechtigheid. Als artiest draag ik de verantwoordelijkheid om deze kant van Palestina aan de wereld te tonen. Ik tracht het echte leven weer te geven en koos voor de fotografie omdat het een fantastisch en krachtig middel is om te communiceren met mensen. Het doorbreekt taalgrenzen en culturele barrières.
U geeft workshops fotografie aan de jongeren van het kamp. Waarom?
Wanneer een buitenlander in een exotisch land beelden schiet, zal dat nooit hetzelfde zijn als wanneer de mensen zelf hun beelden maken. Ik woon wel in een vluchtelingenkamp maar ik heb rechten die de Palestijnen niet hebben. Ik kan naar Jeruzalem gaan, niemand van mijn vrienden kan dat. Ik kan naar de zee in Haifa gaan, niemand van mijn vrienden kan de muur doorbreken en de zee zien. Ik zal nooit helemaal kunnen vatten wat het is om Palestijn te zijn, want ik hoef niet dezelfde dagelijks strijd te leveren.
De jongeren waarmee ik werk leven al sinds hun geboorte in bezet gebied. Ze hebben vele verhalen te vertellen en vragen met recht dat er naar hen geluisterd wordt. Deze jonge mensen weten dat ze niet voorbij de apartheidsmuur kunnen. Ze weten dat ze niet naar Australië, België of Engeland kunnen reizen om er met mensen te spreken. Maar hun ideeën en gedachten kunnen reizen via hun foto’s. Hun stemmen reizen voorbij de muur en weerklinken luider dan de kogels die rondvliegen in Aida.
Samen met enkele jongeren trok u ook naar hun dorpen van herkomst…
Dat was misschien wel het belangrijkste project voor de mensen in het kamp. Het was een ongelooflijke ervaring. Als je wat tijd in een vluchtelingenkamp spendeert, hoor je veel verhalen over de oorspronkelijke dorpen. Het is echt een traditie om de geschiedenis door te geven van generatie op generatie. Vraag je aan mensen in Aida waar ze wonen, dan zullen ze antwoorden “in het kamp”. Vraag je echter aan een jong kind waar hij vandaan komt, antwoordt hij de naam van het dorp waar zijn grootouders 60 jaar geleden uit verdreven zijn. Ook al heeft het dat dorp nog nooit gezien, toch weet het dat het daar thuis is.
Voor ons vertrek interviewden alle kinderen hun grootouders. Een van de grootvaders, Achmed, vertelde dat in zijn dorp een bron was waarvan hij vroeger dronk. Hij vroeg aan zijn kleinzoon: ”Neem alsjeblieft een leeg flesje mee en vul dat met water van de bron. Wanneer ik ervan drink zal ik mijn dorp nog eens proeven. En als ik de volgende dag moet gaan, zal ik sterven met een lach op mijn gelaat.” Door deze gehechtheid kon ik het vluchtelingenleven en het recht op terugkeer nog beter begrijpen. Palestijnen zijn niet gehecht aan hun oude huizen of scholen, ze zijn gehecht aan hun land, aan de aarde.
In uw boek Behind the wall vermeldt u de Palestijnse summoud. Wat is dat?
Summoud is een Arabische term die je kan vertalen als vastberadenheid. Het is de ziel, de inherente kracht van de Palestijnen. Summoud maakt een groot deel uit van het Palestijnse leven in al zijn facetten. Voor ik in het Lajee centre in het kamp aan de slag ging, werkte ik in Hebron. Ik zag er kinderen die aan een checkpoint zaten met M16’s op hen gericht. De Israëlische soldaten wilden hen niet doorlaten om naar school te gaan. De leerkrachten kwam toen naar het checkpoint en begonnen onder schot Engelse les te geven. Dat is een mooi voorbeeld van summoud.
Wanneer u schrijft en praat over Palestina gebruik je woorden zoals etnische zuivering en apartheid. Waarom gebruikt u die termen?
Omdat ze correct zijn. Als er een apartheidssysteem geïnstalleerd is in Palestina, moet je dat apartheid noemen. Als de dorpen 60 jaar geleden etnisch gezuiverd werden, moet je dat etnische zuivering noemen. Ik ga geen taal gebruiken die politiek correct is, ik ga je de waarheid zeggen. Voor sommige mensen zijn deze woorden misschien te hard, maar wat er in Palestina gebeurd, is hard. Mensen mogen daar de ogen niet voor sluiten. Decennialang zijn er grote hoeveelheden propaganda verspreid over Palestina, ik wil de situatie zo accuraat mogelijk omschrijven.
Waarom moeten mensen uw boek Behind the wall: life, love and struggle in Palestine lezen?
Vele boeken over Palestina zijn in een academische context geschreven, veelal door niet-Palestijnen. Academische discussies zijn belangrijk, maar we moeten ook begrijpen wat het leven echt inhoudt voor de Palestijnen. De meeste mensen zullen Palestina nooit bezoeken en er zeker niet gaan wonen, maar iedereen zou moeten weten wat daar gebeurt. Mijn boek komt niet eens in de buurt van alle verhalen die verteld moeten worden, maar het geeft je wel een idee van het leven in een vluchtelingenkamp.
De tentoonstelling ’Our dreams and nightmares’ van Rich Wiles en de kinderen van het Lajee center in Aida is nog tot 12 december 2010 te bezichtigen in het fotomuseum in Antwerpen.http://www.fotomuseum.be/
Meer info: 
www.richwiles.com/ www.lajee.org
