Ouder wordend ervaar ik een toenemend plezier bij het lezen van memoires en (auto)biografieën. Dat komt doordat er hoe langer hoe meer levensbeschrijvingen gepubliceerd worden van tijdgenoten. Die gaan over situaties die we zelf beleefd hebben, gedragen door mensen die we min of meer gekend hebben. Hun vragen waren de onze. We deelden hun antwoorden of we zetten ons ertegen af, maar het waren hoe dan ook antwoorden op vragen van onze eigen tijd. Dat geldt ook voor de memoires van de ex-communist Jef Turf (°1932).
Turf, van opleiding kernfysicus, werd in 1953 lid van de KPB (Kommunistische Partij van België, met een K, want wie progressief was gebruikte in die tijd de progressieve spelling). Later werd hij er Vlaams voorzitter van en politiek directeur van het partijweekblad De Rode Vaan. Nog later kwam hij in conflict met de partijleiding; hij werd ontslagen.
In memoires kun je niet over de anekdotes heenstappen. Dat zijn de balletjes in de soep van een mensenleven. Bovendien valt uit zo’n anekdotes veel te leren. Bijvoorbeeld: ‘Een ander gevolg van mijn vrije keuze voor de KPB had betrekking op de verwachte promotie van mijn vader voor de post van hoofdinspecteur voor het lager onderwijs. Hij greep naast die promotie. Later ontdekte hij in zijn dossier in Brussel een brief aan de minister, van de hand van de befaamde dichter en literator Karel Jonckheere. Daarin werd vermeld dat de zoon van de kandidaat-hoofdinspecteur Turf actief was als communist aan de Gentse universiteit. Dat moest doorgaan voor een argument tegen de benoeming van zijn vader. Daarbij dient vermeld dat mijn vader bevriend was met Karel Jonckheere, die destijds eveneens in Koksijde woonde, en die hij regelmatig trof in een plaatselijke culturele vereniging.’ (p.53) Zo ging dat in die tijd onder intellectuelen en zo gaat het vandaag waarschijnlijk nog.
Beweren dat ik Jef Turf goed gekend heb zou overdreven zijn, maar we waren in Gent beiden wel actief in wat klein links genoemd werd, een term die door de activisten ervan verfoeid werd. Hoe dan ook, dat klein links bestond uit de KPB, Amada (later PvdA) en RAL (later SAP). In verkiezingen dienden ze aparte lijsten in en na afloop ervan werden die partijtjes op de televisie uitgenodigd om het over hun povere resultaten te hebben. Daar werden de woordvoerders ervan telkens bijeengezet, wat de wederzijdse vijandigheid nog niet weinig accentueerde.
Om een lang verhaal kort te maken, Jef was over die andere twee partijtjes niet te spreken. Over een ervan schrijft hij: ‘Het ontstaan van Amada (…) werd met veel wantrouwen bekeken binnen de KPB. (…) de “Amadezen” benaderden de arbeiders net zoals de kolonialen de inboorlingen bekeken: zij moesten bekeerd worden (…)’; (p156) Over het derde en allerkleinste partijtje (RAL/SAP waarin ikzelf actief was) vind ik in de memoires van Turf niets terug, maar ik herinner me wel dat Turf ons neerbuigend de bibliothecarissen van de revolutie noemde.
Bibliothecarissen of niet, we hanteerden wel een politieke tactiek waarbij we de andere opriepen om samen naar de verkiezingen te trekken. Dat was natuurlijk een lepe truc. Weigerden ze, dan konden we hen aanwijzen als zaaiers van verdeeldheid; stemden ze toe, dan konden we ons al te kleine karretje aan de toch iets grotere treinstellen van de andere vasthangen. Die waren echter ook niet van gisteren en ze hielden wijselijk de boot af…
Behalve twee keer tijdens de gemeenteraadsverkiezingen aan het begin van de jaren tachtig. De KPB was toen al in volle electorale neergang en in een poging om die neergang te verdoezelen besloot Jef om in Gent op ons aanbod in te gaan. De eurocommunisten van Turf en de trotskisten van de RAL vormden samen met onafhankelijke kandidaten een verkiezingslijst, eerst KPE (Kommunistische Progressieve Eenheid) en later WERK. Ik was een van de architecten van die samenwerking en in die periode leerde ik Turf toch enigszins van nabij kennen.
En zo kwam het dat de RAL erin slaagde om in haar Gentse lokaal (het inmiddels afgebroken Stapelhuis) een meeting te organiseren waarop o.m. Jef Turf het woord voerde. Voor ons was dat een overwinning, want het betekende dat de KPB ons niet langer kon verketteren.
Hier past een anekdote. We streefden het rotatieprincipe na. Gesteld dat iemand verkozen geraakte, dan zou die na enige tijd vervangen worden door een volgende. Jef, die de eerste plaats innam, was daar geenszins voor te vinden. Hij argumenteerde: ‘Als die mens dat goed doet, waarom zouden we hem dan vervangen?’ Ja, ‘die mens‘ ambieerde al te lang een politiek mandaat dat hem salonfähig zou maken, hij ambieerde het daardoor een beetje te hard en dat kon hij niet wegsteken. Ik was niet de enige die het opgevallen was.
Die verkiezingen leidden weer eens tot niets en de partij van Jef werd almaar kleiner: ‘Heb ik destijds een goede keuze gemaakt? Misschien wel, misschien niet. Maar wanneer men in het leven een belangrijke beslissing neemt, moet men daaraan vasthouden en ze niet telkens weer in vraag stellen. Ik heb mij gehouden aan mijn moeilijke beslissing, tot het bittere einde, toen de KPB mij niet meer nodig had en zelf verdween in het stof van de geschiedenis.’ (p. 85)
In zijn memoires besteedt Turf uiteraard veel plaats aan wat daarvan, zijns inziens, de oorzaken zijn en hij besluit: ‘Vandaar de conclusie dat (…) wij fout waren door onze bijna exclusieve aandacht te richten op de directe economische aspecten van de proletarische strijd. Culturele — dus natiegebonden — elementen speelden minstens een even grote rol (…) het overwicht van de Russische interpretatie van Marx zorgde ervoor dat elke vernieuwende benadering (…) verwezen werd naar de schroothoop van het revisionisme.’ (p. 120)
Dat van die Russische interpretatie is ongetwijfeld waar, maar wanneer hij opeens ‘natiegebonden elementen’ benadrukt dan heeft hij daar toch wel slinkse bedoelingen mee. Die probeert hij te camoufleren met een citaat van de grote baas zelf, dat hij uit de catechismus van de marxisten haalt, Het Communistisch Manifest. Zegt Marx daar niet: ‘Het proletariaat, de onderste laag der tegenwoordige maatschappij, kan zich niet verheffen, niet oprichten, zonder dat de gehele bovenbouw der lagen, die de officiële maatschappij vormen, wordt opgeblazen.’? (p 120)
Wat u daar wellicht, net zoals ik, als een oproep tot maatschappelijke omwenteling leest, heeft volgens Turf een heel andere betekenis, want die vermeende ‘natiegebonden elementen’ leiden hem naar iets heel anders en wel naar het nationalisme: ‘Dit “nationalisme” is trouwens een voorwaarde voor het “inter-nationalisme”. Men kan het ene niet tegenover het andere stellen.’ (p. 237) Wellicht vindt Jef dat een geslaagd voorbeeldje van dialectiek, andere mensen zullen het een sofisme noemen.
Daarna is Turf niet meer te stoppen. De linkse politiek moet voortaan in de koelkast gestopt worden, aldus de gewezen voorzitter van de KPB. ‘First things first: aan de orde is de confederalisering van ons land (…). Concreet: ik heb in 2010 voor N-VA gestemd, en zal dat nog doen (…)’ Verbazing alom! Maar niet getreurd. Eens Vlaanderen vrij is zal hij de linkse politiek weer uit zijn koelkast halen en ‘de strijd helpen voeren voor een sociaal, democratisch en vooruitstrevend Vlaanderen en wellicht tegen de N-VA. Het is het onbegrip voor deze dialectiek die vele linksen in Vlaanderen hindert en hen belet een rol te spelen die eigen zou moeten zijn aan de linkerzijde (…)’ (p. 240-243) Hmmmm, hebben we niet altijd al gezegd dat de dialectiek van de KP’ers langs geen kanten deugt?
Flor Vandekerckhove
Jef Turf, Memoires – Van kernfysicus tot Vlaams communist -. Lannoo, 280 p., 24,99 euro, ISBN 978 94 014 0511 9.
