Het is Maria-Tenhemelopneming.  De klokken luiden de stille dag in! De traditionele kerkelijke feestdagen blijven een goed iets. Het zijn dagen waarop de mens vandaag kan uitblazen en merken dat hij/zij niet altijd leeft om te werken. De oude, traditionele en naar diepere dimensies verwijzende data hebben iets neutraals dat wellicht best blijft behouden. Ook al kunnen wij vandaag niet meer meegaan in de gedachte dat Jezus is verrezen in het vlees richting wolken, noch dat Maria “ten hemel werd opgenomen”. Dat laatste betreft overigens een dogma dat pas van na de vreselijke WO I stamt, en dat vooral bedoeld was om de militairen, politici en betrokken denkers er met nadruk op te wijzen dat je jongens niet als kanonnenvlees mag beschouwen; dat niet alleen de geest maar ook het menselijke lichaam van de hoogste, in de limiet zelfs van sacrale waarde is!

Mensen die aan God gelijk zijn?

“De Kerk huldigt vaak open, moderne standpunten over de nieuwere kwesties zoals over het heelal en over ecologie; vooral over oudere kwesties – zoals het moederschap van Maria – zit zij echter vaak vast aan verouderde stellingnames” – zo zegt mijn oud-professor filosofie, een priester die ons een grote vriend is. Wat Jezus als zoon van JHWH-God betreft: dit is een no brainer, een absurditeit in de Joodse, Hebreeuwse traditie. De (Hebreeuwse) evangelisten gebruiken dat als een metafoor. Naast vele andere. Zoals: “hij is de Wijnstok. Hij is de Goede Herder. Hij is de Rabbi. De Mensenzoon.”

Jezus heeft volgens de drie evangelies die het kortst na zijn dood zijn geschreven, Marcus (ca 40 jaar later), Mattheus en Lucas (toch al ca. 80 jaar later!), zichzelf nooit “zoon van God” genoemd.

Hij wilde, zoals André Chouraqui het stelt, zijn boodschap duidelijk maken door zijn daden, en sprak zo weinig mogelijk over zichzelf.

Het is pas later, na zowat honderd jaar, dat bij de passage van de Hebreeuwse naar de Grieks-Romeinse wereld van die nieuwe religie, dat dit zinnetje “genealogisch” werd begrepen en gelezen. Als een zoon in wat wij biologische zin zouden noemen.

———————————————————-

Zoals de vooraanstaande Bijbel commentator en -vertaler het stelt in zijn inleiding op de evangelies:

“Cette expression en hébreu (Bèn Elohîm) n´a pas et ne peut pas avoir le mème sens qu’en Grec (huios tou theou). En hébreu, Le mot Bèn exprime une dépendance qui souvent n´est pas celle d’une filiation biologique. Par surcroît, dans l´univers biblique, Elohîm est le père non seulement de tout homme mais de toute créature, de tout objet.

Pour Le Grec, au contraire, les dieux ne sont pas créateurs mais procréateurs, et huios désigne uniquement un lien de filiation biologique, celui du fils à son géniteur.”

– La Bible, traduite et présentée par André Chouraqui. Desclée de Brouwer, p. 1876.

———————————————————-

Seksualiteit komt in het spel bij interpretaties

Sommige gelovigen uit Nederland zijn verbaasd in debat op Facebook bij de gedachte dat Maria, (in het Joods van die tijd Myriam), mogelijk ook door liefde in de betekenis van erotische liefde kon zijn bewogen.

Sommige gelovigen houden tot op vandaag vol dat de moeder van Jezus zonder geslachtsgemeenschap een kind kreeg. Zogezegd “doordrongen door de Heilige Geest” – “Impregnée par l’ Esprit”.

Aan deze tijdgenoten geef ik het volgende ten antwoord.

Voor mij houdt kritisch lezen en denken ook juist in dat je die eeuwenoude teksten leest en interpreteert met behulp van de bril die de hedendaagse wetenschappen ons verlenen. Ook de biologie, de bio-medische wetenschappen, de psychologie en zelfs de seksuologie. Vakken waarin ik mij persoonlijk aan universiteiten heb bekwaamd en in zelfstudie.

Weet u dat tot ca. 1920 de seksuologen en psychologen zelfs niet wisten dat niet alleen de man, maar ook de vrouw een orgasme kan krijgen? Ik las daarover uittreksels uit publicaties uit die tijd toen ik mij als twintiger verdiepte in de materie in de vroege jaren tachtig.

De vrouw is eeuwenlang als een soort preutse, a-seksuele, engelachtige, hoogst onschuldige figuur afgeschilderd. Wellicht omdat dit mannen en het paternalisme vaak goed uit kwam.

Vandaag mag het ons niet verbazen dat de jonge Meyrem-Maria ook tot seksueel genieten in staat was en door die warme extase-ervaring werd aangetrokken

In de pedagogie en de psychologie en in vele verhalen is het bekend dat de bastaard (uit een onbestaand, onwettig huwelijk) “un individu remuant” is: een opstandeling, een last verkoper. Precies wat Jezus werd naar bepaalde stukken traditie en de Farizeeën, Saducceeën en schriftgeleerden toe.

Churchill

Persoonlijk denk ik dat voor Jezus opgaat wat ik onlangs las over Churchill toen die een jaar of 26 was, mutatis mutandis.

“Hij begreep vrouwen niet. Zijn moeder was zo excentrisch dat hij telkens vergeleek en dan versteld stond van de vele varianten, de verschillen. ”

 

Jennie Jerome, van Amerikaanse afkomst, was de grote flirt van de High Society in het Britse Rijk. Zelfs met de Prins van Wales – de latere koning Edward VII – deelde zij het bed. Ze was tot lang na de dood van haar (eerste) man, Randolf Churchill, zeer sportief en fysiek sterk. Zij wilde rond 1900 hertrouwen met een veel jongere man en zette dit voornemen kracht bij met een reis naar Zuid-Afrika dat in oorlog was en daar temde zij persoonlijk een wild paard. (Zie “William Manchester. The last Lion. Visions of Glory 1874 – 1942”, p. 348. )

Jezus – de latere Christus – had wellicht een zeer intense verhouding met Myriam-Maria, zijn moeder.

Als oudste en briljante zoon van het eenoudergezin kwamen veel zorgen op zijn schouders terecht. Door die intense sociale relatie in de jeugd gevormd, was hij als volwassene niet meer goed voor het gewone huwelijk.

Zijn gewoonte voor het gezin, de familie, mee zorg op  te nemen projecteert hij gaandeweg op de hele mensheid. Hij wordt zo de gekende eminente verdediger van het Algemeen Belang. Van de Liefde en de inzet voor alle anderen.

Als bastaard-zoon, zonder wettige of aanwezige vader, vaart hij geregeld fel uit tegen het centraal stellen van familiebanden.

“Iedereen in nood is je naaste!”

 

… is vaak duidelijk zijn boodschap. (Zie o.a. de parabel van de Barmhartige Samaritaan – Lucas, 10).

Wat heeft het geloof te bieden

De traditionele kerkelijke feestdagen blijven een goed iets. Het zijn dagen waarop de mens vandaag kan uitblazen en merken dat hij/zij niet altijd leeft om te werken. De oude, traditionele en naar diepere dimensies verwijzende data hebben iets neutraals dat wellicht best blijft behouden. Ook al kunnen wij vandaag niet meer meegaan in de gedachte dat Jezus is verrezen in het vlees richting wolken, noch dat Maria “ten hemel werd opgenomen”. Dat laatste betreft overigens een dogma dat pas van na de vreselijke WO I stamt, en dat vooral bedoeld was om de militairen, politici en betrokken denkers er met nadruk op te wijzen dat je jongens niet als kanonnenvlees mag beschouwen; dat niet alleen de geest maar ook het menselijke lichaam van de hoogste, in de limiet zelfs van sacrale waarde is!

Mijn overtuiging is het dat de mens voor eens en altijd iets kan hebben aan spiritualiteit, aan verdieping, aan teksten die perspectief bieden en oproepen tot het doen van goede daden (en dat is iets anders dan wat voor jezelf  “goed voelt”) en de traditionele Bijbelse teksten blijven dan ook een grote bron van inspiratie. Toch is voorzichtigheid geboden. De leefomstandigheden die golden toen deze prachtige verhalen en parabels en metaforen en gedichten en gebeden (de psalmen) tot stand kwamen, zijn grondig verschillend van de onze. Je kunt ze best lezen met in de arm nemen van een goede “gids”; een wijze expert. Zoals theologe en psychologe en schrijfster Lytta Basset of de geniale Loed Loosen (“Het derde testament. De bijbel verder schrijven”) of de genoemde André Chouraqui. Of een bijdetijdse theologe en dichterlijke schrijfster als Bénédicte Lemmelijn, sinds kort decaan (hoofd) van de faculteit theologie van de KU Leuven en lid van belangrijke commissies in het Vaticaan. Het blad Tertio kan ik niet genoeg aanprijzen. Het is een weekblad dat vanuit christelijke achtergronden en diepe dito inspiratie kijkt naar het leven en de uitdagingen van vandaag; van politiek en relaties tot de zin van het leven en de wetenschap; van ecologie en kunst tot seksualiteit. Abonneren kan via telefonisch contact. Zie www.tertio.be

Besluit: de kerk heeft kritische publieke theologen nodig

De christenheid heeft vandaag een schat te bieden. Niet alleen aan de honderd duizend jongeren die vol geestdrift en ideeën terugkeren van de Wereld Jongeren Dagen die Rome onlangs organiseerde in Portugal. Voor iedereen die door rouw gaat; voor ieder die een kind krijgt; voor ieder die door een verlieservaring gaat; voor ieder die graag dieper nadenkt over het wezen van de mens en van zichzelf en voor iedereen die soms de zin van het leven niet meer vindt kunnen de christelijke visie en verhalen veel betekenen en verlichting bieden.Ik trof aan de KU Leuven toen ik mijn vakken volgde als leraar Godsdienst in het secundair onderwijs veel verfrissende professoren en standpunten. Op een enkele ouderwetse (jonge) priester na. Dat oordeel kon ik toen – rond het jaar 2006 – al vormen vanuit eigen grote belezenheid; brede universitaire studies en de gewoonte zeer kritisch en persoonlijk na te denken over de grote vraagstukken.

Het probleem is echter dat die frisse en eigentijdse visies nog veel te weinig de weg vinden naar een groot publiek. Als ik dit soort berichten op sociale media aanmaak krijg ik geregeld ontroerde en dankbare reacties. De professionele theologen – waaronder er zijn die met waardering en monkelend wel eens naar mijn rol verwijzen van “publieke theoloog” – vinden nog te weinig tijd of dapperheid om voor het grote publiek te schrijven en ermee in debat te gaan. Een intellectuele partner en vriend die dat tot voor zijn dood een paar jaar geleden met veel lef en diep inzicht wel heeft gedaan is Roger Lenaers. Hij is een Jezuïet geweest die zich zoals weinigen bekwaamd heeft in de inzichten over mens en wereld die de moderne wetenschappen ons aanreiken. En met inzet van die grondige wetenschappelijke kennis en dit wereldbeeld heeft hij kritieken geschreven op de verouderde praktijken; liturgie en dogma’s. In bredere kringen van theologen en bisschoppen doet zich de structuurfout voor dat men wel zinvolle eigentijdse standpunten inneemt en vooruitgang boekt; maar dat men vanuit een gêne om de voorgangers uit de vorige generaties niet op de vingers te tikken – niet of bijna niet aangeeft wat er vandaag niet meer aanvaardbaar is in de voorbije uitleg en rituelen.

In  de intellectueel sterke en open-minded kringen van het genoemde blad Tertio circuleren in toenemende mate wel accenten van zelfkritiek en van goede nieuwe interpretaties. Geregeld komen die ook bij het bredere publiek aan; bijvoorbeeld tijdens lezingen en boekpresentaties.

Illustraties

Boer in de laat-Romeinse tijd: cover van het foedraal van de Chouraqui-bijbel

Jennie Jerome: Flickr onder creative commons; timetrvlr