“De Brusselse onderzoeksrechter die met het Euroclear-dossier1 belast werd, vroeg de federale gerechtelijke politie van Brussel om de modus operandi van de daders van phishing (stelen van betaalgegevens via nepberichten) in beeld te brengen.” (Belga)
“Ongetwijfeld blijft justitie een belangrijk onderwerp aan de onderhandelingstafel van Arizona. Maar het geld is schaars, een financiële injectie valt niet meteen te verwachten”.
Het lijkt een fait divers. Dat is het allerminst. De weigering van het Openbaar Ministerie is ongrondwettelijk en bovendien een ondermijning van het gehele strafrechtsysteem. Bovendien is het niet de enige zaak waarin het openbaar ministerie weigert te onderzoeken.
Heel wat meer dan geld
“Ongetwijfeld blijft justitie een belangrijk onderwerp aan de onderhandelingstafel van Arizona. Maar het geld is schaars, een financiële injectie valt niet meteen te verwachten”(Bart Brinckman, De Standaard, 21 december 2024).
”Nog altijd kreunt justitie onder chronisch geldgebrek. Grote verbetering gloort niet meteen aan de horizon”(Bart Eeckhout, De Morgen, 20 december 2024). Beide commentatoren hebben gelijk om de nadruk op de onderfinanciering van justitie te leggen.
Het gaat echter niet alleen over geld of management. Het gaat vooral over de mindset, de manier van denken en van handelen. Je kan zelfs stellen dat recente hervormingen die in de verkeerde richting hebben gestuurd.
In voorliggend dossier weigert het openbaar ministerie drie opeenvolgende rechterlijke uitspraken uit te voeren. Dat is een ergerlijke aanfluiting van zowel de opdracht en de bevoegdheid van de rechter als een onwettige bevoegdheidsuitbreiding van het parket.
Het liep verkeerd
Het parlementair onderzoek over de bende van Nijvel toonde waar het verkeerd was gelopen. De procureur had, bij het bepalen van de onderzoeksstrategie en van de onderzoekspistes, een overmatige rol gespeeld.
Euroclear is de grootste effectenbeheerder ter wereld. Foto: EmDee/CC BY-SA 4:0
Een commissie van experten (de Commissie-Franchimont) verduidelijkte de opdracht van de onderzoeksrechter en van de procureur. Ook de rechten van de burger werden bekeken en versterkt: recht op inzage van het dossier en op vraag tot bijkomend onderzoek.
Deze commissie beging evenwel één fout. De bestaande gewoonte die aan de procureur het recht gaf om onbelangrijke of doodlopende dossiers te seponeren, zonder gevolg te laten, werd in de wet opgenomen zonder dat er een toezicht op werd voorzien.
Omdat seponeren (een beslissing om niet te vervolgen) even belangrijk is als wél vervolgen is deze toewijzing van bevoegdheid aan één procespartij, die de procureur is, tegengesteld aan de door het parlementair onderzoek vastgestelde ‘disfunctie’.
Dit is enkel in overeenstemming met de grondwettelijke voorziening indien het openbaar ministerie ook een echte vertegenwoordiging van de gehele Natie uitmaakt. Het is eveneens opmerkelijk dat op al wat een rechter doet er wél een zowel intern (door andere rechters) als een extern toezicht is (behandeling in openbare zitting).
Op de nieuwe bevoegdheden van het openbaar ministerie, onderhandelen over een afkoopsom, bemiddelen en seponeren zelfs wegens ‘opportuniteit’, niet uitvoeren van straffen onder de vijf jaar, is er geen extern toezicht.
De burger kan er zich tegen verzetten door een aanstelling bij de onderzoeksrechter of door een rechtstreekse dagvaarding. Beide wijzen van burgerverzet zijn evenwel ingewikkelde en kostelijke acties die bijstand van een strafjurist vereisen. Dat nu ook drie, rechterlijke uitspraken, bevelen tot onderzoek, worden geweigerd maakt het geheel erg zorgwekkend.
Strafrechtelijk beleid
Het feitelijk beleid van twee justitieministers was ook in tegenstelling met wat de Witte Marsen2 vroegen: meer menselijkheid en meer transparantie. Minister van Justitie Stefaan De Clerck (1995-1998 en 2008-2011, CD&V), schoof het menselijk leed opzij en maakte een onwettelijke toegang tot de strafrechter langs een commissie van de kerk om de hoge clerus uit de wind te zetten.
De macht van de gehele Natie werd vervangen door het monopolie van één mens, van de justitieminister, die alleen beslist over het strafrechtelijk beleid. De minister van justitie geworden zakenadvocaat Koen Geens (2014-2018, CD&V) maakte er gebruik van om met de afkoopwet de grote fraudeurs buiten de wind te houden.
Hij wou ook de assisenjury hervormen en het recht van de burger afschaffen om zich tegen een sepot te verzetten. Magistraten en advocaten beslissen nu in de Hoge Raad voor de Justitie wie kan benoemd en bevorderd worden. Voeg er de studie van Pieter-Paul Verhaeghe (VUB) en doctoraatsonderzoeker Elias Kruithof aan toe en het wordt echt wel problematisch.
“Steeds meer mensen volgen hogere studies en lang werd ervan uitgegaan dat dat komt omdat de ongelijkheid in het onderwijs is weggewerkt. Maar dat klopt niet. Het zijn vooral de mensen van de middenklasse en de hoge middenklasse die hogere studies aanvatten. We moeten onszelf dus geen blaasjes wijsmaken: het zijn niet de arbeidersjongens die onze aula’s nu doen vollopen. Integendeel: de ongelijkheid in het onderwijs heeft een flinke comeback gemaakt, en zit nu terug op hetzelfde niveau als voor 1950” (Yumi Demeyere, De Standaard, 3 december 2024).
Geen wonder dat het begrip klassenjustitie opnieuw ingang heeft gevonden.
Fenomeen
Het fenomeen is overigens ook in de bestuurlijke afhandeling erg zichtbaar. Hoewel geheel Vlaanderen kreunt onder de ‘appartementisering’, de corruptie in de samenwerking tussen gemeenten en bouwpromotoren, wordt een rapport van Audit Vlaanderen dat alle bewijzen inhoudt van het wanbeleid en zelfs van de door de burgemeester van Boechout gepleegde misdrijven door de Antwerpse procureur gewoon en zonder enig verder onderzoek geseponeerd.
Bovendien tracht hij tegen de gegevens van de dossiers in de burger te beletten de dossiers in openbare zitting voor de strafrechter te brengen.
Als je de opeenvolgende ‘ingrepen’ van het beleid op een rijtje zet mag daaruit besloten worden dat er meer aan de hand is dan enkel geldgebrek. De macht van de Natie, van alle burgers, is er sterk op achteruit gegaan, en dat is geen toeval maar een erg bewuste politiek.
Wat blijft er nog over van de rechtsstaat indien het instituut dat er moet voor zorgen dat ze wordt geëerbiedigd deze ondermijnt?
Het wordt hoog tijd dat het beleid, in deze de justitieminister, die een bevel tot vervolging kan geven, daar wordt op aangesproken.
Walter De Smedt is gewezen lid van de Commissie-Franchimont
Notes:
1 Een poging om met vervalste documenten en e-mails de Belgische effectenbeheerder Euroclear 2 miljard € afhandig te maken werd nipt vermeden. Omdat het om een gesofisticeerde operatie ging vroeg Euroclear een gerechtelijk onderzoek naar de dader(s). Het Openbaar Ministerie weigert dat onderzoek te voeren (nvdr).
2 De Witte Mars van 20 oktober 1996 was een collectieve reactie op het schandaal rond kindermoordenaar Marc Dutroux en het falen van de overheden om adequaat op te treden. Er volgden nog meerdere witte marsen (nvdr).
