Oekraïne: enkele bedenkingen
Wat voorafging
Na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie is Oekraïne voor Rusland als de grootste economische handelsparner altijd zeer belangrijk geweest. Poetin heeft sindsdien steeds geprobeerd in dat land een Moskou-vriendelijk regime aan het bewind te houden. Na de vergifiting van de westersgezinde oppositiekandidaat Joestsjenko met dioxine nemen de spanningen in 2004 verder toe als de voormalige Sovjet-staten Estland, Letland en Litouwen lid van de NAVO worden en westerse politici zoals VS-minister van buitenlandse zaken Warren pleiten voor de verdere uitbreiding van de NAVO met Oekraïne, wat volgens Poetin in strijd is met eerder gemaakte afspraken. In 2014 ontploft de boel in Oekraïne als de toenmalige president Janoekovytsj na een bezoek aan Moskou plots weigert om het politieke associatie- en vrijhandelsverdrag met de EU te ondertekenen, nadat het parlement dat eerder wel had goedgekeurd. De Maidan-protesten die hierop volgen resulteren in een prowesters regime dat het verdrag wel ondertekent. Hierop ontstaan protesten bij de Russische bevolking van de Krim, waarna Poetin dit deel van Oekraïne annexeert, en volgt gelijkaardig protest in Donetsk en Loegansk, twee provincies in het oosten van Oekraïne waar separatisten met de steun van Rusland de wapens opnemen en zich eveneens willen afscheiden. Ondanks de Minsk-akkoorden in 2014, die voorzien in een tijdelijk zelfbestuur voor beide provincies en controle over het gebied door het Oekraïense leger, wordt er in Donetsk en Loegansk nog jarenlang gevochten. Na een reeks incidenten erkent Poetin in februari 2022 beide volksrepublieken en valt hij enkele dagen nadien Oekraïne binnen. Volgens schattingen zijn er tijdens dit oorlogsconflict tot nog toe aan Russische zijde tussen 140.000 en 210.000 doden gevallen en bij de Oekraïners worden de verliezen tussen 60.000 en 100.000 geraamd.
Wat kan de oplossing zijn voor dit conflict?
1.Telkens hebben enkele volksopstanden in dit deel van de wereld de evolutie bepaald. In 2014 kwamen de Oekraïners in opstand tegen de niet-ondertekening van het associatieverdrag. Hierop kwamen de gebieden in het oosten van het land – de Krim, Donetsk en Loegansk – met een Russische meerderheid in opstand. Het westen heeft de wil van het volk na de Maiden-opstand in 2014 toegejuicht. Laat ze dat ook doen met de wil van het volk in de gebieden met een grote Russische meerderheid.
2.Trump-Vance en Zelensky maakten vrijdag in het Witte Huis ruzie over de mate waarin Poetin betrouwbaar is om gesloten akkoorden effectief na te leven. Het westen is overigens ook niet betrouwbaar gebleken bij eerdere, mondelinge beloften in de jaren ’90 dat landen als Oekraïne nooit tot de NATO zou toetreden. Om dit conflict voor verdere escalatie te behoeden is een dialoog tussen alle partijen noodzakelijk. Dat er nu met het aantreden van Trump zicht is op de start van een mogelijke dialoog is op zich ok. Wel moeten Oekraïne en de EU hierbij betrokken worden.
3.Het is niet aan mij om te bepalen wat de uitkomst moet zijn van een akkoord. Het maakt echter slechts kans op slagen als tegemoet gekomen wordt aan de gevoeligheden van beide partijen. Het bieden van de nodige veiligheidsgaranties, integratie in de Europese Unie en Russische betaling van oorlogsschade lijkt me vanzelfsprekend voor Oekraïne. Er moet ook oog zijn voor de Russische bezorgdheid over hun veiligheid, economische belangen en bevolking in de Donetsk en Loegansk. Dat Oekraïne niet toetreedt tot de NAVO en de westerse militaire aanwezigheid in het land niet verder kan gaan dan het bewaken van het gesloten akkoord is eveneens evident.
4.Om verdere escalatie te voorkomen moet internationaal terug een klimaat van vertrouwen groeien tussen de grootmachten. Het besef moet groeien dat niemand – buiten de grote wapenbedrijven – iets te winnen heeft bij een verdere escalatie en investering in massale wapenproductie. Met de Trump-administratie is in de VS een bewind aan de macht dat heel onvoorspelbaar en impulsief internationaal aantreedt. Het is aan Europa om de rol van vastberaden verzoener op te nemen, de Russische invasie krachtig te blijven veroordelen, maar tegelijk meer oog te hebben voor de gevoeligheden aan de overkant. Onnodig te zeggen dat als België verplicht wordt het defensie-aandeel tot 5 procent van het BNP te laten aangroeien die catastrofale gevolgen zal hebben voor de sociale zekerheid.
Luc Vanheerentals
