Om onze trouwe lezers van het afgelopen jaar te danken, bieden wij een Nieuwjaarsblog. Het werd een verdiepende beschouwing bij het Artikel op deze site dat reageerde na Charlie Hebdo, 7 januari 2015. Wij schrijven vanuit opgebouwde ervaringsdeskundigheid in interculturele en interreligieuze dialoog, en vanuit filosofische en wetenschappelijke kennis. Een gedicht komt als toemaatje. ( = Een light versie van de vorige blog)
Een reactie van een aandachtige lezer gaf inspiratie om van wal te steken. De bedenking luidde:
“Als overtuigd atheïst vind ik uw artikel tenenkrullend. U komt zelfs te beweren dat leven zonder één of andere religie leidt tot materialisme, immoraliteit en leegte. O.a. de door u aangehaalde Frans De Waal zegt ook: moraal is ouder dan de mens, en zeker ook ouder dan religie. Religie is verre van de voorwaarde tot een goed leven, wat verder wordt aangetoond door de vele gruweldaden die al gepleegd zijn in naam van één of andere godheid of omdat het in een heilig boek staat. Het feit dan de mens in essentie een sociaal wezen is, die niet zonder andere kan, wil nog niet zeggen dat we hem of haar moeten reduceren tot een ras, een godsdienst, een nationaliteit of een sociale klasse. Toegepast op uw titel: ik wil niet het menselijke in een moslim (jood/christen/…) zien. Wel wil ik de mens zien, en als deze het moslim(jood/christen/…)-zijn als essentieel beschouwt in zijn of haar bestaan, dan zal dat de communicatie niet vergemakkelijken. Ik zal wel mijn best blijven doen, hoor.”
————————————————————————–
Respect voor uw doordachte persoonlijke reactie, Stephan. Zij blijft het lezen en overdenken waard, ook twaalf maanden later, met een nieuwe zware aanslag in Parijs in het geheugen (13/11). Misschien is het hier toegestaan te illustreren dat ik wel vaak wat tegendraads, maar altijd doordacht leesmateriaal aanbied. Graag geef ik een paar voorbeelden van de werking van de geboden “linkse gelovige opvattingen” uir de levende praktijk. Een eerste anekdote toont aan dat wetenschap en religie niet hoeven vloeken in de omgang tussen geleerden. Een tweede voorbeeld gaat uit van eenzelfde soort contact en dialoog met eenvoudige medemensen.
1) Een toonaangevend seculier humanist, Johan Braeckman, is professor filosofie verbonden aan de UGent en specialist in de Evolutietheorie, en in leven en betekenis van Charles Darwin. Johan is sinds jaar en dag een een intellectuele partner, een vriend. Een aantal zaken, waar onder de jeugdliefde voor ornithologische excursies en een passie voor de grote figuur van Darwin verbindt ons. Door die ‘brug in de wereldbeelden’ slagen wij erin het vertrouwen te bewaren, ook al veroorzaken grote verschillen in mensbeeld wel eens een “cultuurschok’, of de niet minder gevaarlijke en vaak niet onderkende“intellectuele stress’. Vanuit het verlangen naar de cultuur van het herbergzame meningsverschil, bood ik Johan een abonnement aan op Tertio, het opinieblad van christelijk denkend Vlaanderen. De filosoof nam het geschenk aan, en las het blad een jaar lang elke week in de mate van het mogelijke. Johan Braeckman liet weten dat hij de culturele pagina’s zeer interessant vindt, en dat al de artikels goed geschreven zijn. Intussen valt te merken hoe zijn expertise inzake religie is toegenomen, en ook zijn begrip voor gelovige medemensen. Onze vriendschap verdiepte zich in dit jaar, no need to say. Een van de doelen is bereikt: het niveau van de uitzuiverende kritiek van Braeckman op religiositeit en Kerk tot goed niveau helpen optillen.
In deze context merkt u terecht op dat ik geloof dat religieus leven, bidden, tot een gelovige gemeenschap (parochie, meditatiekring…) behoren enzovoort mensen kan helpen goed te leven, te bestaan met minder ellende. Ja, deze good practices kunnen beschermen tegen eenzaamheid, vervreemding, vormen van falen, van angst, van geestelijke onrust. Dat is voor mij ervaringsdeskundigheid. Overigens ben ik het met u eens dat de diepste wortels van goed gedrag (en ethiek) heel diep in de natuur van de mens geworteld zijn; ook de katten verzorgen hun jongen. De studie van de neven in het dierenrijk, de mensapen, is in dit verband uitermate boeiend gebleken en heeft een uitzuiverend effect mogen scoren op het Europese werelbeeld en mensbeeld. En toegegeven, op bepaalde oudbakken visies in de schoot van het christelijk geloof. Ook een kerkkritisch boek als “The God Delusion” van Richard Dawkins heb ik met leesvreugde bestudeerd, ik heb tijdens het lezen vaak gelachen, zo bevrijdend is zijn scout-achtige helder denkende benadering soms. De wat bittere levensvisie aan het eind heb ik er dan maar bij genomen.
2) Een tweede concreet voorbeeld van de werkzaamheid van de “zachte aanpak” die ik voorsta in het contact met andersdenkenden en andersgelovigen… gaat over moslims. Vandaag op kantoor vroeg collega Ilham (de naam betekent ‘Inspiratie’) plots een persoonlijk gesprek. Zij had veel last, zo bleek, van een oude allergische reactie die haar meer dan ooit beving. Haar gelaat zag rood, hoewel de schoonheid ervan onverstoord bleef J. Zij verbond de aanval van allergie met het feit dat ik mijn hond mee breng op het werk. Zonder meteen te beloven dat ik mijn diervriendelijke project zou opgeven, zonder mij dadelijk in het defensief te laten dringen, hebben wij een uitgebreid en open gesprek gevoerd. Ik nam haar onrust en haar klacht ernstig, hoewel ik ze gemakkelijk met stevige argumenten had kunnen weglachen. Zo namen wij kennis van elkaars visie, noden op de werkplek, wensen, kwetsbaarheden, en van de specifieke sociale en religieuze context die ons bezielt. Uit het contact bleek concreet dat bepaalde acute familiale projecten en de daarbij horende zorgen meespeelden, fenomenen die in de limiet ook met religie en mensbeeld te maken hadden. Verder hoorde ik opvattingen die teruggaan op het heilige boek van de moslims (dat een respectabele traditie kent, eeuwen mensen houvast heeft geboden in de soms lastige aardse existentie). En last but not least, kwamen jeugdherinneringen aan ‘ontmoetingen’ met huisdieren naar boven. (Allergie grenst overigens aan het samenspel geest-lichaam, en dus aan het mysterie dat elke mens is en blijft, ook in tijden dat de wetenschap veel kan. Geen enkele pil kan dadelijk een remedie bieden). Na dat gesprek onder vier ogen waren wij beiden ontroerd, mijn collega had bovendien – uiteraard – de nodige rust teruggevonden. Een luisterend oor kan immers wonderen doen, dat verdient dat wij het onderstrepen. “Openheid kan ons redden”. Wapens al veel minder. Het is de bekende “smalle weg” uit het evangelie over Jezus, maar wat mij betreft, kan enkel Betrokkenheid bijelkaar een betrouwbare brug worden over de culturele muren heen. De gelukte ontmoeting is uiteraard nooit gegarandeerd. Zij vraagt meer dan gewone inzet, moed en luistervaardigheid. En in bepaalde gevallen ook de beheersing van typische (mannelijke)voortvarendheid eigen aan onze era. Zegt onze eigen culturele traditie in deze context niet met wijsheid:
“Traag maar zeker”
“Langzaamaan, dan breekt het lijntje niet”
“De kat uit de boom kijken, dàt is de kunst”
… het laatste blijft een goede methode om mensen die in een noodsituatie zijn geraakt, er uit te halen. Het werkzame bestanddeel van deze methode is immers ook juist het doodgewone, maar intussen wat als “ouderwets” gepercipieerde handelen dat bestaat in het aanbieden van onze (bijna passieve!) vriendelijke nabijheid en aandacht.“
—————————————————————————————————
We sluiten af met een mystiek-poëtische noot
Is niet elk probleem
Persoonlijk, intercultureel of religieus
als een Kans ons gegeven door de Evolutie…?
Een opportuniteit vermomd als een obstakel
dat ons in feite
toe wil laten, persoonlijk & als samenleving,
tot meer ware Menselijkheid te komen?
°Schepper*
wil ons tot goed samen leven,
tot zelfkennis & wijsheid herderen
Tot een hogere vorm van leven, voelen en denken leiden.
Zachtjes, bijna onmerkbaar
aan het handje neemt
de Eeuwige Herder
wie de stille Stem nog hoort,
haar Zuil van Licht nog weet te zien.