De Nederlandse polemist Klaas Maas – die eerder al met een boekje bijdroeg aan het Zwartepietdebat in zijn land – bundelt een veertigtal ingezonden stukken over de Oekraïense kwestie die hij aan diverse media richtte van 2014 tot 2023.  Dissidente beschouwingen die meestal niet werden geplaatst. Dat roept de vraag op hoe het zit met de vrije meningsuiting en de democratische besluitvorming in Nederland. Maar het probleem is natuurlijk ruimer, het geldt voor de hele EU: wat kan en mag gezegd worden in de media? Hoeveel diversiteit is daar nog mogelijk?

Van de 42 stukken in het net verschenen boek, “Oekraïne en onze verzuurde relatie met Rusland”, is er een enkel dat niet gericht is aan een krant of onlinemedium, maar aan een persoon, namelijk Geert Mak: “Ik kreeg voor mijn 77^ste verjaardag als cadeau uw laatste boek, “Grote verwachtingen”. Ik was natuurlijk op hoofdlijnen bekend met uw pro-Europa visie, maar in dit boek struikel ik over een partijdig anti-Rusland-sentiment dat niet gerechtvaardigd wordt door de geschiedenis van de laatste kwart eeuw. Het is iets te simplistisch om Rusland gelijk te stellen met een voormalige koloniale grootmacht.” (1)

Maas beargumenteert dat goed. Niet alleen waren er toppolitici in de Sovjetunie die uit de niet-Russische deelstaten kwamen, zoals de Georgiër Shevardnaze (en ik denk ook meteen aan de Oekraïner Chroesjtsjov), maar er werd in Sovjettijden ook over geklaagd dat de staatsradio en de staatstelevisie zoveel aandacht besteedden aan de bevolking van de deelstaten, die “vergeven” waren van “etnische programma’s” uit de “buitengewesten”. Dat is duidelijk geen koloniale politiek. Maas stelt dan ook: “De burgers van de niet-Russische sovjets voelden zich geen achtergestelde kolonialen.”

Russofobie

Over de vooroordelen en de oogkleppen van Geert Mak valt nog meer te zeggen, maar in het boek van Maas is hij maar één van de vele voorbeelden van het “partijdig anti-Ruslandsentiment” dat Maas terecht bestrijdt. Hij vindt die opstelling verkeerd en ongegrond. Naar aanleiding van een stemming in Nederland over het Oekraïneverdrag stelt hij: “de EU heeft heeft sinds het einde van de Koude Oorlog een soort vreedzaam landjepik gespeeld met de voormalige Sovjet-Unie waardoor ‘onze’ oostgrens zo’n 1.000 kilometer is opgeschoven, van midden-Duitsland en Joegoslavië tot de westgrenzen van Wit-Rusland en Oekraïne. Rusland ziet die expansionistische politiek (‘Drang nach Osten’ heette dat toen Hitler er nog leiding aan gaf) met lede ogen aan. Met dat associatieverdrag met Oekraïne zet de EU nog weer een grote stap in oostelijke richting. De vraag is nu, willen wij de relatie met Rusland nog verder verzieken of stoppen we daarmee? 61 procent van 31 procent van de Nederlandse kiezers heeft gekozen voor stoppen.”

De schuld van het Oekraïneconflict en de huidige oorlog die eruit voortkwam ligt volgens Klaas Maas duidelijk bij het Westen. Dat is de toezeggingen aan Rusland dat de NAVO zich niet zou uitbreiden in oostelijke richting niet nagekomen en negeert de veiligheidsbelangen van Rusland, bijvoorbeeld dat de haven van Sebastopol op de Krim voor Rusland strategisch onmisbaar is.

Zelenski kan de oorlog stoppen

De oplossing voor de oorlog is voor Klaas Maas niet de overwinning van Oekraïne, maar het toegeven van Zelenski. Als regelmatig lezer van De Groene Amsterdammer schrijft hij aan het blad, kort na het uitbreken van de oorlog, op 11 maart 2022: “zoals de BBC het stelde: ‘Om de oorlog te stoppen wil de Russische leider dat Oekraïne de Krim erkent als deel van Rusland en de onafhankelijkheid van het door separatisten bestuurde oosten erkent. En hij eist dat Oekraïne zijn grondwet wijzigt om te garanderen dat het land geen lid wordt van de NAVO en de EU’. Alleszins uitvoerbare en billijke eisen dus. De acceptatie dat de bevolking van de Krim en de Donbas niet gedwongen terugkeert naar een staat van etnische ondergeschiktheid (schaam u, Groene) en de acceptatie van een status voor Oekraïne overeenkomstig de oorspronkelijke afspraken van Malta 1989: geen NAVO-lidmaatschap, geen tegen Rusland gerichte economische associatie met West-Europa. Afspraken, beste Groene, daar zouden ook politici zich aan moeten houden. Zelensky kan deze oorlog dus beëindigen wanneer hij wil.” (blz. 63-64)

Een sterke argumentatie heeft Klaas Maas als hij het Oekraïense conflict vergelijkt met het Joegoslavische. Er werd en wordt door het Westen en door Zelenski kabaal gemaakt over de afscheuring van de Krim en die zou volgens hen terug bij Oekraïne moeten. Dat Rusland de Krim gereïntegreerd heeft, wordt als een zwaar crimineel vergrijp bekritiseerd. Maar de afscheuring van Kosovo van Joegoslavië werd en wordt normaal gevonden, en is door het Internationaal Gerechtshof correct bevonden want er was volgens deze instelling geen enkele regel van het volkenrecht geschonden. Een inconsequente manier van beoordelen: “Dat de EU voor Kosovo de afscheiding van Servië heeft erkend en mede gefaciliteerd, maar voor de Krim de afscheiding van Oekraïne afwijst is een combinatie van keuzes die niet te verdedigen valt: een ‘eat your cake and have it’-standpunt.” (p. 41)

Het is verfrissend te lezen hoe Klaas Maas niet ophoudt tegen de gangbare opinies in te gaan en er zelfs op in te beuken. Hij doet dat vanuit een juridisch en contractgericht denkkader: het gaat om niet nagekomen afspraken van het Westen, om juridisch misbruik (het proces over het neergehaalde vliegtuig MH-17 dat allesbehalve correct gevoerd werd, zoals hij goed uitlegt), om miskenning van de rechten van de Russisch sprekende bevolking van Oekraïne… Over de NAVO is hij niet te spreken, en terecht.

Geen geostrategisch kader

Maar wat ontbreekt is een ruimer kader dat verklaart waarom de NAVO zich misdraagt, waarom er geknoeid wordt met een juridisch onderzoek, wat Europa bezielt om zich zo anti-Russisch op te stellen. De geostrategische plannen dus van de VS en de NAVO en de schaduw-NAVO die de EU is. Onder andere het idee van de VS dat Rusland moet gefnuikt worden om de handen vrij te hebben om de andere concurrent voor de macht van het VS-imperium, China, te kunnen aanpakken. En de gedachte dat koste wat het kost moet voorkomen worden dat Rusland en de EU gaan samenwerken.

Het is ook jammer dat Klaas Maas niet wat meer uitleg verschaft over de reacties op zijn stukken, ook en met name die welke niet gepubliceerd werden. Werden die weigeringen tot publicatie ooit gemotiveerd? Hoe ervaart hijzelf de grenzen waarbinnen je kan publiceren, en waar de censuur begint? Hij spot terecht met de veelgeprezen “waakhondfunctie” van de journalisten: “Waakhond? Die beroepsgroep is vaker een opportunistisch keffertje dat met de meute mee blaft.” (p.37) En hij bekritiseert dat keffertje o.a. voor de onkritische benadering van de MH17-affaire: “Vanaf dag 1 conformeert onze pers zich aan onze politici die Rusland aanwijzen als de verantwoordelijke kwade macht achter de schermen.”

Hybride oorlogsvoering schrijft voor hoe je de werkelijkheid moet zien

Ook hier zet Klaas Maas geen stap verder naar de achterliggende mechanismen die dit conformisme kunnen verklaren. Maar daarvoor kan je terecht bij een ander recent boek van dezelfde uitgeverij, het bijzonder gedetailleerde, met 900 voetnoten uitstekend gedocumenteerde en onmisbare boek van Kees van der Pijl: “De tragedie van Oekraïne, Europa als opmarsgebied voor de oorlog tegen Rusland.” (1)

De auteur beschrijft de revolutie in het denken over oorlogsvoering (Revolution in Military Affairs, RMA) die neerkomt op een hybride aanpak: naast het eigenlijke vechten en de controle over terrein of zee en de lucht daarboven is de communicatie een centraal element. Het louter militaire moet gepaard gaan met een “controle over het verhaal”, dus de legitimatie en de positieve interpretatie van de eigen oorlogshandelingen, om zo het thuisfront mee te krijgen. Er wordt een “voorgeschreven werkelijkheid” gecreëerd, die dwingend wordt opgelegd. “Wie ervan afwijkt riskeert, net als in een primitieve gemeenschap, sociaal isolement.” Ingaan tegen die opgedrongen werkelijkheid is taboe.

“Media-regie is in de hybride oorlogsvoering van essentieel belang,”  schrijft Kees van der Pijl. Professionele instellingen in de VS en in Groot-Brittannië houden zich met die media-regie bezig, uiteraard op een verdoken manier. Want de “voorgeschreven werkelijkheid”, die berust op manipulatie, mag niet zo gezien worden, ze moet verschijnen als de waarheid, de enige en juiste visie op de realiteit, die onwrikbaar vaststaat en waar niet aan kan worden getwijfeld.

De verdienste van Klaas Maas is dat hij de in Nederland voorgeschreven werkelijkheid jarenlang energiek heeft doorgeprikt en zo geprobeerd heeft kleine barsten te creëren in de opgedrongen “waarheid” over Oekraïne.

1. Klaas Maas, Oekraïne en onze verzuurde relatie met Rusland, Uitgeverij de Blauwe Tijger, Groningen 2023, 100 blz.,  https://deblauwetijger.com
2. Kees van der Pijl, De tragedie van Oekraïne, Uitgeverij de Blauwe Tijger, Groningen 2023, 287 blz. Citaten blz.  144 e.v.