Intro

 

Sinds mei 2019 of sinds het WVV of het Wetboek van Vennootschappen en Verenigingen van 23 maart 2019 (in werking getreden op 1 mei 2019) dus is er in België een rechtsvorm die exclusief is voorbehouden voor echte coöperatieve ondernemingen. De nieuwe coöperatieve vennootschap heet immers sindsdien en voortaan kortweg CV (in tegenstelling tot vroeger: de coöperatieve vennootschap met beperkte aansprakelijkheid, kortweg cvba, of de coöperatieve vennootschap met onbeperkte aansprakelijkheid, kortweg cvoa). De hedendaagse coöperaties, vandaag en voor het WVV actief als (meestal) CVBA, moeten zich dus voor 31 december 2023

-ofwel omvormen toe een nieuwe CV naar en volgens het WVV,

-ofwel naar een andere vennootschapsvorm,

-ofwel naar een non profit –vorm.

Als ze dit niet doen, dan worden ze per begin  januari 2024 – zelfs van rechtswege – BV.

 

De vroegere vennootschap met sociaal oogmerk (die kon aangenomen door elke vennootschap met rechtspersoonlijkheid) is vervangen door een CV erkend ‘als sociale onderneming’ door de minister bevoegd voor Economie. Deze erkenning is voorbehouden voor de coöperatieve vennootschappen en wordt door de NRC behandeld, die dan ook een nieuwe naam kreeg: een Nationale Raad voor Coöperatie, het Sociaal Ondernemerschap en de Landbouwonderneming.

 

De evolutie in het algemeen sinds 2011

 

De cv-sector ging vooral “eerder achteruit” al heet het officiêle discours dat er een stabilisatie is:

-in n:  in de periode 2014-2020 was er een negatieve evolutie van het aantal organisaties in de hele Belgische coöperatieve sector met een terugval van gemiddeld 2,3 % per jaar;

-sinds 2019 namen 1.165 coöperaties een andere rechtsvorm aan;

-sinds 2018 daalde het aantal nieuwe c.v.’ s spectaculair;

-in faillissementen: hier was er een stijgend aantal sinds 2014; vooral in Walloniê gingen veel “c.v.’s” over kop;

-in overlevingsgraad: 74% evenwel van de coöperatieve vennootschappen opgericht in 2016, heeft de vijf eerste jaren overleefd, tgo. 68,7% bij alle kmo’s. Startende CV’s overleven dus wel beter?

NewB , opgericht in 2011, overleefde ook zijn eerste vijf jaar.

 

De erkende cv’s anno 2020

Eind 2020 waren er maar 629 NRC-erkende coöperaties actief, wat neerkomt op 3,2% van alle coöperaties. Hun aantal stijgt evenwel. Van de NRC-erkende coöperaties is er 44% een ondernemingencoöperatie, 25% een consumentencoöperatie, 20% een multistakeholdercoöperatie en 9% een werkerscoöperaties.

NewB is een erkende c.v. sinds 2011. Haar ononderbroken voorzitter van het bestuursorgaan (nu door de voorzitter van de ondernemingsrechtbank op non-actief gezet als orgaan sinds 26 11 2022), zetelt in de NRC. Meer zelfs: hij is er benoemd overeenkomstig art. 3 K.B. 24 april 2014 tot vaststelling van de samenstelling en de werking van de Nationale Raad voor de Coöperatie, bij koninklijk besluit van 25 mei 2021, tot lid van de algemene vergadering van de NRC vanaf 1 juni 2021 tot en met 2027. Hij werd voorgedragen door de groeperingen van erkende coöperatieve vennootschappen en van de erkende coöperatieve vennootschappen die niet tot een groepering behoren en meer dan 100.000 vennoten tellen. Nog meer zelfs: overeenkomstig art.  4 KB  24 april 2014 tot vaststelling van de samenstelling en de werking van de Nationale Raad voor de Coöperatie, is hij tevens benoemd bij KB 24 oktober 2021, tot leden van het bureau van de NRC vanaf 9 november 2021 tot en met 08 november 2027 op voordracht van de groeperingen waarvan een van hun leden het grootst aantal vennoten telt of op voordracht van de niet tot een groepering behorende coöperatieve vennootschappen die het grootst aantal vennoten telt.

Wat zijn de voordelen voor/van een erkende CV?

De erkenning kent de coöperatieve vennootschappen bepaalde voordelen toe, die voortvloeien uit diverse fiscale en sociale wetgeving. Deze zijn volgens de FOD Economie (per februari 2020):

A.Belastingvrijstelling van een deel van de dividenden uitgekeerd aan vennoten die natuurlijke personen zijn

In principe is elke vennootschap onderworpen aan de inkomstenbelasting op het totale bedrag van haar winst, met inbegrip van de uitgekeerde dividenden (artikel 185, § 1, WIB 92).

Met de inwerkingtreding van de programmawet van 25 december 2017, die het artikel 185 WIB 92 wijzigt, genieten de erkende coöperatieve vennootschappen van een uitzondering op de regel waarbij de uitgekeerde dividenden zijn begrepen in de belastbare basis van de uitkerende vennootschap.

Concreet is deze uitzondering van toepassing op het gedeelte van de dividenden uitgekeerd aan de vennoten, natuurlijke personen, van de coöperatieve vennootschappen, erkend voor de Nationale Raad voor de Coöperatie, voor zover het dividend niet een bepaald bedrag overschrijdt.

B.Afwezigheid van herkwalificatie van interesten en dividenden

De interesten van voorschotten verleend door de vennoten van een vennootschap aan deze vennootschap zijn gewoonlijk geherkwalificeerd in dividenden als de interestvoet hoger is dan de rentevoet van de markt of als het bedrag van de voorschotten hoger is dan het gestorte kapitaal.

Bij wijze van uitzondering zijn de schuldvorderingen op de erkende coöperatieve vennootschappen niet geherkwalificeerd in dividenden door het wetboek van de inkomstenbelasting (artikel 18, 4°, van het Wetboek van de Inkomstenbelastingen).

C.Uitgebreide toepassing van het verlaagde belastingtarief voor vennootschappen

Er bestaat een verlaagd belastingtarief voor de vennootschappen waarvan de belastbare inkomsten niet meer bedragen dan 322.500 euro.

In een bepaald aantal gevallen worden vennootschappen van dit verlaagde belastingtarief uitgesloten.

Alle coöperatieve vennootschappen erkend voor de Nationale Raad voor de Coöperatie, genieten van het verlaagde tarief, ook al vallen ze onder een van de voorziene uitsluitingen (artikel 215, tweede lid, 1°, 2° en 4° van het Wetboek van de Inkomstenbelastingen).

D.Sociale zekerheid van werknemers voor de bestuurders

De personen die, als lasthebber en tegen een vergoeding anders dan kost en inwoning, als belangrijkste beroepsactiviteit het beheer of de dagelijkse leiding van erkende coöperatieve vennootschappen hebben, kunnen genieten van de sociale zekerheid van de werknemers.

De toepassing van de wet betreffende de sociale zekerheid van de werknemers is inderdaad uitgebreid tot de personen die, als lasthebber en tegen een vergoeding anders dan kost en inwoning, als belangrijkste beroepsactiviteit het beheer of de dagelijkse leiding hebben van verenigingen en organisaties die geen industriële of commerciële activiteiten uitoefenen en die hun leden en deze verenigingen en organisaties geen materieel voordeel willen verschaffen.

Deze bepaling is specifiek van toepassing op de coöperatieve vennootschappen (artikel 3, 1°, van het koninklijk besluit van 28 november 1969 tot uitvoering van de wet van 27 juni 1969 tot herziening van de besluitwet van 28 december 1944 betreffende de maatschappelijke zekerheid der arbeiders).

E.Deelgenoot zijn van de Nationale Raad voor de Coöperatie

De erkende coöperatieve vennootschappen mogen deel uitmaken van de Nationale Raad voor de Coöperatie (NRC).

De algemene vergadering, het bureau alsook de commissies van de NRC bestaan uit afgevaardigden van de erkende coöperatieve vennootschappen (niet verbonden aan een groepering) en uit afgevaardigden van groeperingen van erkende coöperatieve vennootschappen.

Iedere afgevaardigde beschikt over een stem zowel in de algemene vergadering als in het bureau.

F.Logo voor de erkende coöperatieve vennootschappen

Erkende coöperatieve vennootschappen kunnen en mogen (ze moeten niet) bijgaand logo voor hun publicaties gebruiken.

G.Andere voordelen? Daarnaast is er ook het perceptievoordeel: een erkende CV lijkt meer legitiem, socialer, sympathieker, meer maatschappelijk verantwoord.

Wat zijn de gebruikelijke waarden bij c.v.’s?

 

Wat is het ICA coöperatieve gedachtegoed. Wij citeren een recent onderzoek:”…De memorie van toelichting (nvdr: van het WVV) helpt daarbij zoals gezegd een beetje verder, door te verduidelijken dat dat gedachtegoed “samengebald” is in de ICA-beginselen, die het als volgt vertaalt:

-‘vrijwillig en open lidmaatschap’ ,

-‘democratische controle door de leden’ ,

-‘economische inbreng door de leden’ ,

-‘autonomie en onafhankelijkheid’ ,

-‘onderwijs, opleiding en informatie’ ,

-‘samenwerking tussen coöperaties’,

-‘aandacht voor de gemeenschap’…”.

 

ICA heeft deze beginselen verder uitgelegd in

a-een “Statement on the Cooperative Identity”; de rechtsleer noemt deze “jammer genoeg zeer summier”;

-de “Guidance Notes to the Co-operative Principles” de rechtsleer noemt deze

-“(gelukkig) uitgebreid”,

-“(jammer genoeg, maar begrijpelijkerwijze) zeer (namelijk meer dan 100 bladzijden) lang”,

-”niet afgestemd op het Belgische vennootschapsrecht. Wie dus, zoals een belangrijk deel van de Belgisce rechtsleer en de minister van justitie, belang hecht aan de ICA-beginselen bij de interpretatie en toepassing van artikel 6:1 WVV, wacht een heuse lees- en interpreteerkarwei…..”.

 

Wat zijn de Belgische wettelijke vereisten voor een erkende CV?

 

Art. 5 Wet 20 juli 1955 houdende instelling van een Nationale Raad voor de Coöperatie luidt als volgt: “… De statuten en de werking van de al dan niet tot een groepering behorende erkende coöperatieve vennootschappen zijn in overeenstemming met de coöperatiebeginselen, dit betekent dat zij in het bijzonder voorzien in :
a) de vrijwillige en open toetreding;
b) de gelijkheid of de beperking van het stemrecht tijdens de algemene vergadering;
c) de aanwijzing van de leden van de raad van bestuur en van de commissaris door de algemene vergadering;
d) een matige rentevoet, beperkt tot de maatschappelijke aandelen;
e) de modaliteiten van de economische deelname van leden… “.

Vertoonde NewB deze beginselen (ICA en wet) prima facie?

 

NewB leek prima facie ons aan alles te beantwoorden, prima facie.

 

De eerste vraag is of NewB wel nog echt “autonomie” heeft, wanneer bijkt dat de NBB haar na anderhalf jaar al terug vraagt 35-40 miljoen kapitaal op te halen, op sanctie van ….. . Ik zag toen eerder een opgejaagd dier, dat in de jacht op zijn dromen zichzelf is voorbijgelopen,  zijn groei, zijn leven, zijn dag en nacht niet meer beheerst. Dat zal ook bewaarheid worden; het verliest zijn banklicentie na slecht 33 maanden. NewB Bank had dus weinig autonomie in economische realiteit, NewB als coöperatie had dat meer.

 

De tweede vraag is of NewB echt samenwerkte met cooperaties.  In ons boek (vermeld bij de bronnen) tonen we aan dat NewB vooral “home alone’ was. Na de sluiting van de bank (zie Coeckelbergh, D., Newb & crypto, in https://www.dewereldmorgen.be/community/newb-crypto/) en na de overdracht door de rechtbank van het bestuur aan een voorlopig bewindvoerder (zie Coeckelbergh, D.,, Over NewB (2) NewB en de wolf, https://www.dewereldmorgen.be/community/over-newb-2-newb-en-de-wolf/) werd dat o.i. zelfs resp. “bank closed home” en vervolgens “bank closed home and cooperative under temporary administrative control”.

 

De derde vraag is of het bestaan van winstbewijzen met opbrengsten niet in strijd is met het prinvicpe van een matige rentevoet, beperkt tot de maatschappelijke aandelen. Immers: deelbewijzen zijn o.i. geen “maatschappelijke (coöperatieve) aandelen”; zij vertegenwoordigen immers geen kapitaal, zij geven ook geen recht op stemrecht; o.i. is hier sprake van een mogelijke inbreuk op de NRC-beginselen?

 

Wat  is een mogelijke reden tot het verlies van het statuut van erkende coöperatie?

 

NewB schond volgens een uitspraak in eerste aanleg van de voorzitter van de rechtbank van Brussel op 25 november 2022 haar statuten (zie Coeckelbergh, D.,, Over NewB (2) NewB en de wolf, https://www.dewereldmorgen.be/community/over-newb-2-newb-en-de-wolf/). Het schond volgens bepaalde coöperanten zelfs zijn statutaire waarden (zie Coeckelbergh, D.,, Over NewB (2) NewB en de wolf, https://www.dewereldmorgen.be/community/over-newb-2-newb-en-de-wolf/; Coeckelbergh, D., Over NewB, To (New)B(e) or not to (New)B(e), The Cheops Integrity Papers 2022/1, 2022 (in het Nederlands), paperback, https://dirkcoeckelbergh.eu).

 

Wat  is een mogelijke reden tot het verlies van het statuut van erkende coöperatie? Art. 5. Wet 20 juli 1955 houdende instelling van een Nationale Raad voor de Coöperatiestelt mede het volgende: “…..   De erkenning kan geweigerd worden aan een coöperatieve vennootschap als er door een Belgische bevoegde autoriteit of een bevoegde autoriteit van een Staat waar de vennootschap haar maatschappelijke zetel heeft, werd vastgesteld dat de statuten of de werking van de coöperatieve vennootschap niet conform zijn met de bepalingen van het Wetboek van vennootschappen of het vennootschapsrecht van de Staat waar ze haar maatschappelijke zetel heeft….”.

Deze formulering is o.i. erg stringent:

-ze limiteert degene die het kan vaststellen;

-ze limiteert de gronden tot puur juridische elementen of afgeleiden ervan.

 

Is dat het geval bij NewB? 

De wet voorziet slechts twee voorwaarden:

-de vaststelling dat “de statuten of de werking van de coöperatieve vennootschap niet conform zijn met de bepalingen van het Wetboek van vennootschappen of het vennootschapsrecht van de Staat waar ze haar maatschappelijke zetel heeft”, i.c. dus België; de werking van NewB was inderdaad niet conform aan het WWV, dat ook de c.v. verplicht haar statuten met een bepaalde inhoud te stofferen en die na te leven;

-“door een Belgische bevoegde autoriteit of een bevoegde autoriteit van een Staat waar de vennootschap haar maatschappelijke zetel heeft”: dat was het geval met name door een voorzitter van een ondernemingsrechtbank  (zie Coeckelbergh, D.,, Over NewB (2) NewB en de wolf, https://www.dewereldmorgen.be/community/over-newb-2-newb-en-de-wolf/).

Het antwoord is o.i. dus ja.

 

Dus… ?

 

De kans dat dit echt gebeurt schatten we in de praktijk in op quasi nul.

 

De coöperatieve wereld binnen de NRC is een immers een erg besloten wereld met weinig ophef of emoties. Het beste bewijs is de crisis van 2018: de ene “coöperatieve groep” na de andere viel en bijna een  miljoen coöperanten bleven in de kou staan (vb. Dexia met achter zich de coöperatieve  Arco’s, KBC met achter zich de coöperatieves Cera en de Boerenbondgroep, … ); wij kunnen ons niet herinneren dat er vanuit de NRC of de coöperatieve wereld ooit één (openlijke) reactie kwam op dit uiterst gigantische fenomeen, zoals we er maar één in de honderd jaar aanschouwen. In de literatuur nemen we dit ‘the silence of the lambs”… .

Tenzij coöperanten zich zouden roeren?

 

Bronnen

-Https://www.ica.coop/fr/

–Https://feb.kuleuven.be/drc/kco/belgiancooperativemonitor

-Corporate Finance lab, november 2022,  Wat blijft er nog over van de coöperatie onder het WVV?

-Https://economie.fgov.be/nl/themas/ondernemingen/een-onderneming-oprichten/belangrijkste-stappen-om-een/vennootschapsvormen/cooperatieve-vennootschappen/erkenning/voordelen-verbonden-aan-de

-Https://economie.fgov.be/nl/themas/ondernemingen/een-onderneming-oprichten/belangrijkste-stappen-om-een/vennootschapsvormen/cooperatieve-vennootschappen/erkenning/de-nationale-raad-voor-de

– Coeckelbergh, D., NewB, Ils étaient dix!, Chronique d’un échec annoncé, The Cheops Integrity Papers 2022/3, Editions Edipro, 2022 (in het Frans), https://www.edipro.eu/nl

-Coeckelbergh, D., Over NewB, To (New)B(e) or not to (New)B(e), The Cheops Integrity Papers 2022/1, 2022 (in het Nederlands), e-pub versie, www.bol.com

-Coeckelbergh, D., Over NewB, To (New)B(e) or not to (New)B(e), The Cheops Integrity Papers 2022/1, 2022 (in het Nederlands), paperback, https://dirkcoeckelbergh.eu

-Coeckelbergh, D., NEWB & crypto, in DeWereldMorgen, maandag 21 november 2022, 16:04,  https://www.dewereldmorgen.be/?post_type=post&p=239235&preview=true

-Coeckelbergh, D., Over NewB (2): “NewB en de wolf”, inhttps://www.dewereldmorgen.be/community/over-newb-2-newb-en-de-wolf/

-Coeckelbergh, D., Over NewB (3):”No Balls, no glory”, in

https://www.dewereldmorgen.be/artikel//newb-3-no-balls-no-glory/

-Coeckelbergh, D. (a.o.), Praktijkboek De Vennootschap met sociaal oogmerk, Wolters Kluwer Belgium, Coopburo, ISBN 9789046592915, 2016, 421 p., no more available and/or sold out

-Coeckelbergh, D., Bosschaert, M. , Jacobs, L., Praktijkboek De vennootschap met sociaal oogmerk, i.s.m. Coopburo, Wolters Kluwer Belgium NV, Mechelen, 2016, p. 91

-Coeckelbergh, D., Omvormingen: vzw, vso, vennootschap erkend als sociale onderneming?, in VZW Actueel nr. 12 van 11 06 2019

-Coeckelbergh, D., vso, Quo vadis?, in Social Profit Jaarboek, 1999, 138-139

-Coeckelbergh, D.,  Breesch, T., De vso – Een kennismaking, in Z.W., 1995, 131

-Coeckelbergh, D., De vennootschap met sociaal oogmerk, In Management Voor de non-profit sector, Wolters Kluwe, losbladig, 2016, supplement 93, MNP SU 6093, 138 p.

-Coeckelbergh, D.,  m.m.v. Breesch, T., Van Merris, P., Ondernemen met de vennootschap met sociaal oogmerk, Juridisch, fiscaalrechtelijk, sociaalrechtelijk, financieel, subsidiematig, statistisch, kritisch en praktisch bekeken in historisch en toekomstperspectief, in de reeks: Non-profitsector Recht & Management, Mys&Breesch i.sm. Procura vzw in dienst van non-profit, 2001, 393 p.

-Coeckelbergh, D.,  Breesch, T., De vennootschap met sociaal oogmerk, Juridische, fiscale en management aspecten, Mys & Breesch Uitgevers, 126 p. + IX, 1995

-Coeckelbergh, D.,  Ondernemen met de vennootschap met sociaal oogmerk, Gent, Mys & Breesch ism Procura, 2001

-Coeckelbergh, D.,  Is de vso een alternatief voor de vzw?, Uiteenzetting te Ieper,  11 06 1996