We beleven woelige tijden. Vele turbulenties ervaren we ook als boeiende uitdagingen, zelfs als ze gepaard gaan met onzekerheden en twijfels. Denken we maar aan de artificiële intelligentie die spectaculaire mogelijkheden maar ook ernstige bedreigingen blootlegt.

Nog vele andere bevragingen kleuren onze debatten: de-globalisering, klimaatcrisis, migratie, handelsconflicten, autocratieën, ongelijkheid, oorlog en geweld…

Niemand zal betwisten dat diplomatie niet achterwege kan blijven bij bespreking en beheersing van deze complexe ontwikkelingen. En toch horen we steeds meer bezorgde commentaren over het “diplomatiek deficit” vooral dan als het over oorlog en vrede gaat.

De burger wordt overstelpt met polariserende strijdbulletins. Dat we veerkracht moeten ontwikkelen om het hoofd te bieden aan bedreigingen en mogelijke destabilisaties ligt voor de hand. Als we bruggen willen bouwen moeten we er immers voor zorgen dat die vanop stevige oevers worden geheid.

Maar horen we ook diplomatieke analyses? Worden we voldoende meegenomen in zoektochten naar oplossingen via studie en overleg, via inlevingsvermogen?

OVSE-monitoren op pad in de Donbass in september 2016. Foto: OSCE/Evgeniy Maloletka

In het kort bestek van deze column zou ik vooral aandacht willen vestigen op de oorlog in Oekraïne, ofschoon ook de situaties in Israël-Palestina of in Congo-Rwanda vergelijkbare bekommernissen oproepen.

Na drie jaar krampachtige toevlucht tot waanzinnig geweld, waar weinig of geen plaats was voor diplomatiek initiatief of narratief, komt er nu zicht op een ontknoping. Ik heb het hier niet over de mogelijke inhoudelijke afspraken die uit de kokers van de onderhandelaars zouden kunnen tevoorschijn komen.

Wel erger ik me aan zowel platvloerse vleierijen die de ‘vredestichter’ zich laat welgevallen als aan de kwetsende beledigingen die hij zelf kwistig rondstrooit. Een en ander zijn flagrante aanfluitingen van geloofwaardige diplomatie.

Europa zet zich schrap na een luide wake up-call. Zulks mag evenwel niet leiden tot een vermetele wapenwedloop waar de percentages van het bruto nationaal product die voor defensie gereserveerd worden eerder als fetisjen dan als redelijke en verantwoorde doelstellingen worden nagestreefd.

Voorts durf ik vermoeden dat Europa alle belang heeft bij het onderhouden van een mature transatlantische relatie. Na de ontgoochelende incidenten van de jongste dagen en weken is er heel wat werk aan de winkel.

Met een teruggevonden sereniteit en met een positief geïnspireerde ambitie om een stevige en duurzame brug ‘naar de andere oever’ te slaan meen ik dat een ‘back to basics’- benadering kan helpen.

Die zou erin bestaan zo snel mogelijk een staakt-het- vuren in acht te nemen om vervolgens, in de schoot van de paneuropese OVSE (Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa), dus ook samen met o.a. de Amerikanen, de Russen en de Oekraïners, een plechtige beginselverklaring af te kondigen die een heropleving van de Slotakte van Helsinki inhoudt.

Deze akte werd in 1975 in volle koude oorlog door de NAVO- en Warschau-pakt-leden alsook door de toenmalige neutrale landen van Europa unaniem goedgekeurd. Ze leidde uiteindelijk tot de oprichting van de OVSE en… tot de val van de muur en van het ijzeren gordijn.

Als we een Helsinki-bis oefening kunnen lanceren waarbij zowel een nieuwe veiligheidsarchitectuur als andere vertrouwenwekkende maatregelen worden uitgetekend, is waarschijnlijk voldoende hoop en goede wil voorradig om zich aan specifieke onderhandelingen te wagen die een rechtvaardige en duurzame vrede in verschiet leggen.

Johan Swinnen schreef deze bijdrage voor de Vereniging van de Adel van het Koninkrijk België. Hij was Belgisch ambassadeur in Rwanda tijdens de genocide van 1993. Op basis van deze tekst bracht Johan Swinnen op 29 april 2025 in de Onze Lieve Vrouw Kathedraal te Antwerpen een uitgebreide getuigenis, die je hier kan lezen.