Stemmen die mij waarschuwden voor een reis naar Rusland krijgen ongelijk. De media communiceren eenzijdig over het conflict Rusland-Oekraïne. Dat Rusland en het communisme bij ons bijna automatisch de vijand is, zit ingebakken in de westerse cultuur.

“Pas maar op, de immigratiedienst ondervraagt je urenlang. Ze houden je zo maar een paar dagen vast. Je telefoon wordt gecontroleerd op je contacten, je laptop gescreend. Je mag blij zijn als je deze attributen terugkrijgt. En op straat word je geschaduwd, ze houden je continu in de gaten. Eén faux pas, en je wordt hardhandig opgepakt. Waarom moet je zo nodig naar zo’n dictatuur, naar een land dat een buurland binnenvalt en burgerdoelen bombardeert?” Dat, en nog veel meer andere ‘bedenkingen’ kreeg ik te horen van wie ook maar vernam dat ik op reis ging naar Rusland. Maar een reis naar dat land moest nu eenmaal mijn aspiratie afronden om de twee grootmachten te bezoeken die – met de VS – de toekomst van de wereld zullen bepalen.

Een andere realiteit

Mijn waarnemingen in Rusland duiden op een andere realiteit. De Standaard-columnist Joren Vermeersch praat de propaganda van Mikhail Khodorkovsky¹ na. Rusland is niet ‘pijlsnel op weg naar een totale digitale controlestaat’. Het wil niet ‘de Russische burger afschermen van objectieve inlichtingen’. In Rusland had mijn laptop ongehinderd toegang tot alles wat ik thuis ook heb. Contact met studenten, burgers en journalisten leerde dat men perfect geïnformeerd is over het wereldgebeuren. Misschien zelfs beter dan in onze gebrainwashte eigen Lage Landen. Niemand nam een blad voor zijn/haar mond, niemand was bang voor men in black suits zoals die met wie Donald Trump moet afrekenen. In Rusland heeft de president het voor het zeggen, niet zoals in de VS de CIA, media, Wall Street en het Pentagon.

Contact met studenten, burgers en journalisten leerde dat men perfect geïnformeerd is over het wereldgebeuren. Misschien zelfs beter dan in onze gebrainwashte eigen Lage Landen.

Om nog eens Vermeersch te hekelen: (1) de Russische economie verkeert absoluut niet in lamentabele staat; de Wereldbank voorspelt een groei van het Russische bbp van 1,4% in 2025², 1,2% in 2026 en 1,2% in 2027^3 4, (2) Poetin voert geen ‘veroveringsoorlog’ in Oekraïne, maar een proxyoorlog tegen de NAVO, en (3) dat landen in oorlog hun verliezen niet aan de grote klok hangen, is volstrekt normaal. Volgens de Russische minister van Buitenlandse Zaken Sergej Lavrov ligt de VS aan de basis van het conflict door de Russische eis voor een neutraal Oekraïne van de hand te wijzen. Lavrovs toenmalige Amerikaanse collega zei hem ijskoud dat de VS vastbesloten was korte- en middellangeafstandsraketten in Oekraïne op te stellen⁵.

Moderne, bruisende stad

Moskou kwam op mij over als een moderne, bruisende stad. Veel mensen op straat, modern en modieus gekleed, veelal actief op hun mobieltje, net als bij ons. Alles wat bij ons in de winkel ligt, was ook in Moskou te vinden, aan betaalbare prijzen, zij het vaak niet de westerse merken die uit Rusland zijn vertrokken. Het openbaar vervoer was perfect geregeld, de schitterend gedecoreerde metrostations verdienen de schoonheidsprijs. De openbare gebouwen en bezienswaardigheden zagen er opvallend proper uit. Blijkbaar hadden ze recent een grote kuis- en verfbeurt gehad. Mijn i’way transfer naar het hotel verliep volgens de regels van de kunst. De chauffeur gedroeg zich correct, sprak goed Engels, en praatte met zijn buitenlandse klant spontaan en ongeremd over maatschappelijke en politieke aangelegenheden.

De openbare gebouwen en bezienswaardigheden zagen er opvallend proper uit. Blijkbaar hadden ze recent een grote kuis- en verfbeurt gehad.

Van problemen bij de paspoortcontrole op Vnukovo International Airport was geen sprake. De enige kanttekening die men kan maken is het grote aantal reizigers en het beperkte aantal loketten. Maar dat is het geval op veel grote luchthavens. De controle verliep zorgvuldig. Er werd een foto van het gelaat gemaakt, en digitale afdrukken van vier vingers en de duim. Dat alles nam geruime tijd in beslag, en de reizigers, veelal uit vroegere Sovjetrepublieken, toeristen en werklieden, vormden niet spontaan een rij, zodat het wat dringen en duwen werd bij het aanschuiven. Het zij hen vergeven, Rusland is Groot-Brittannië niet.

Tsjaikovski uitgelicht

In Moskou was mijn gids de historica Maria Kobakhidze. Met haar bezocht ik schitterende trekpleisters als het Rode Plein, de Sint-Basiliuskathedraal, het Bolshoi theater, Lenin’s mausoleum, het Kremlin en de wapenkamer, de Patriarchbrug, de Kathedraal van Christus de Verlosser, het Novodevitsji-klooster, het Park van de Overwinning, de Arbatstraat, het uitkijkplatform van de Mussenheuvels, Sergiev Posad (de Gouden Ring), en het Trinity Lavra Orthodox klooster (het ‘Russische Vaticaan’). En ik woonde het concert ‘Tsjaikovski uitgelicht’ bij van het Academisch Symfonieorkest van de Moskouse Filharmonie⁶. Dat speelde o.a. de Slavische Mars, opgedragen aan de Russisch-Turkse Oorlog. De kristalheldere uitvoering, de ruime bezetting⁷, de consequente kostuums, waaronder lakschoenen, maakten indruk.

De Russen denken heel anders over de oorzaken van het conflict. Voor hen gaat een historische proces aan de oorlog vooraf.

Zoals aangekondigd, was het doel van mijn reis vooral om de (geopolitieke) sfeer op te snuiven. Naast het toeristische luik voerden gids Maria en ik eindeloze gesprekken over wat er om ons heen gebeurt. We stelden vast dat de Europese media eenzijdig communiceren over het conflict Rusland-Oekraïne. Rusland is de agressor, Oekraïne het onschuldige slachtoffer. Niemand houdt rekening met de belangen van Rusland en met wat president Poetin in zijn München-toespraak naar voren heeft gebracht. De Russen denken heel anders over de oorzaken van het conflict. Voor hen gaat een historische proces aan de oorlog vooraf⁸. Bovendien is het deprimerend dat men met twee maten meet: alles wat Rusland doet, is verschrikkelijk, maar wat Israël in Palestina doet, wordt door de Europeanen gewoonweg genegeerd.

Goede Europeanen

In Moskou sprak ik ook met de Russische journalist Dmitry Babich. Die stelde dat het Westen Rusland nooit heeft kunnen koloniseren. Het gaat ervan uit dat de Russen ooit wel ‘goede Europeanen’ zullen worden. De Russen smachten naar vrede. Rusland focust op militaire doelen, vermijdt burgerslachtoffers en is bereid tot compromissen. Oekraïne mag lid worden van de EU en een landbrug naar de Zwarte Zee behouden. Maar de Russischtalige Donbas moet bij Rusland blijven. Rusland staat niet te popelen om Odessa, Zaporodja en/of Dnjepropetrovsk in te nemen, ten koste van nog eens honderdduizenden doden. Een vrede moet worden beklonken met de NAVO, niet met de VS of Europa. De EU zal zich blijven verzetten tegen een Russische overwinning, aldus Babich.

Rusland staat niet te popelen om Odessa, Zaporodja en/of Dnjepropetrovsk in te nemen, ten koste van nog eens honderdduizenden doden.

Karin Kneissl, de naar Rusland uitgeweken vroegere Oostenrijkse minister van Buitenlandse Zaken, was niet beschikbaar voor een interview. Zij verontschuldigde zich en verwees naar haar Telegramkanaal. Kneissl was voor de EU te zeer op de hand van het Kremlin. Zij had zich voorstander getoond van een Europese energiepolitiek op basis van Russische fossiele brandstoffen. En zij werd ooit op haar trouwdag dansend met Poetin gefotografeerd, waar de Europese pers hysterisch op reageerde. Kneissl is niet de enige die Europese autoriteiten hebben willen aanpakken. Dat overkwam ook de Britse Ruslandexpert Richard Sakwa, de Duitse academica Ulrike Guerot en de Duitse journaliste Alina Lipp, die in Duitsland een gevangenisstraf boven het hoofd hangt voor haar verslaggeving in Rusland.

Vertrouwen

Tijdens mijn laatste weekend in Rusland kwam het nieuws van de Oekraïense aanval op Russische strategische bommenwerpers en twee bruggen die op een trein stortten. Waar deze aanvallen toe moesten leiden blijft onduidelijk. Sommige waarnemers spreken over een PR-stunt om blijvende westerse steun te waarborgen. Maar wat wél duidelijk is, is dat de aanval niet enkel het laatste restje vertrouwen tussen Moskou en het Westen heeft beschadigd, maar ook leert dat niet Trump maar de Deep State controle heeft over het Amerikaans buitenlands beleid. De bedoeling lijkt om Rusland tot een grote confrontatie met het Westen te provoceren. Dat Moskou vastberaden zal reageren staat vast, maar niet op de manier waar de men in black suits die Trump in de tang hebben op hopen.

De bedoeling lijkt om Rusland tot een grote confrontatie met het Westen te provoceren.

In St Petersburg gaf het rectoraat uiteindelijk geen groen licht voor een lezing aan de Universiteit. Maar dankzij mijn onovertroffen gids en hoofddocent Julia Gazetdinova kon ik mijn inleiding ‘The European Union: demise, or part of a Eurasian project?’op een andere locatie geven voor een selecte groep van haar studenten, met wie ik nadien in debat ging. In de long read ‘De Europese Unie: ondergang, of onderdeel van een Euraziatisch project?’ treft men een samenvatting van mijn inleiding aan, alsook een verslag van het debat met de studenten. Dat stuk verschijnt volgende week.

Lunch met Ljoedmila, Slava en Julia Gazetdinova

De dag voor mijn vertrek werd ik voor de lunch uitgenodigd bij de ouders van Julia Gazetdinova, mijn gids in St Petersburg. Lyudmila en Slava, respectievelijk pediater en chirurg, zagen het bezoek van een buitenlander als een buitenkans om eens hun hart te luchten over wat er in de wereld gebeurt, specifiek de tientallen jaren aanslepende hetze tegen Rusland, hun vaderland. Getolkt door Julia reageerde ik met wat ik in mijn artikel ‘De psychologie van de Oekraïne-oorlog’ al had verwoord. Een koloniale mentaliteit en latent racisme speelt een rol, en men vergeet dat wij in het Westen eeuwenlang hebben kunnen profiteren van ongelijke machtsverhoudingen.

Mensen hebben een houvast nodig. Als zij zich maar houden aan de regels hoeven ze niet na te denken over hun gedrag of overtuigingen.

Dat Rusland en het communisme bijna automatisch de vijand is, zit ingebakken in de westerse cultuur, zo hield ik Lyudmila en Slava voor. Vanuit de basisbehoefte om zich veilig te voelen, ontstaat ook een wij-zij-gevoel. Het is een houding die gevoelens van empathie uitsluit en patriottisme aanwakkert. Mensen hebben een houvast nodig. Als zij zich maar houden aan de regels hoeven ze niet na te denken over hun gedrag of overtuigingen. Komen zij in aanraking met andere culturen, dan gaat hun basis wankelen. Zo’n aanraking stelt hun geloof in de westerse democratie, in hun cultuur, in hun christelijk geloof, in vraag. Dat plaatst hen voor een moeilijke denkoefening.

De feedback van Julia na afloop was ontroerend: ‘Mijn moeder zei dat ze fijne en vredige gevoelens heeft na je bezoek. Alsof ze een soulmate heeft gevonden’. Het was een mooi besluit van mijn reis naar Rusland.

*****

1 De in Londen woonachtige Khodorkovsky plakt op Twitter/X zich het etiket ‘leider van de Russische oppositie, hervormer en gewezen politiek gevangene’ op. AlJazeera publiceerde 20 december 2013 een profiel van hem. Samengevat: Voormalige oliemagnaat. Ooit een van de rijkste mannen van Rusland. Raakte in ongenade toen hij politieke tegenstanders van Poetin steunde. Werd in oktober 2003 gearresteerd op beschuldiging van belastingontduiking, fraude en verduistering. Na meer dan tien jaar gevangenschap verleende Poetin hem gratie.

2 De door de Europese Commissie verwachte groei van het bbp in 2025 in de EU (1,1%) en de Eurozone (0,9%) blijft significant achter op die van Rusland.

3 Volgens de World Economic Outlook van het Internationaal Monetair Fonds (IMF) is de verwachte BBP-PPP-ranglijst voor de belangrijkste economieën in 2025 als volgt: (1) China, (2) Verenigde Staten, (3) India, (4) Rusland, (5) Japan, (6) Duitsland, (7) Indonesië, (8) Brazilië, (9) Frankrijk en (10) Verenigd Koninkrijk. Rusland staat op een respectabele 4^e plaats, vóór Japan, Duitsland, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk.

4 Gemeten naar het nominale bbp staat Rusland lager. Maar het nominale bbp wordt beïnvloed door wisselkoersen, die volatiel zijn en vaak gemanipuleerd of vertekend worden door sancties, kapitaalcontroles of energieprijzen. Men moet ook kijken naar de manier waarop het bbp wordt samengesteld. Westerse landen nemen schattingen op in hun bbp voor drugsverkoop, prostitutie en andere illegale activiteiten. De richtlijnen van Eurostat staan dit toe. Rusland daarentegen sluit een enorme schaduweconomie uit. Van informele arbeid tot grijze marktdiensten, zwarte lonen en ruilhandel, niets hiervan wordt opgenomen in de officiële Russische bbp-statistieken. Een betere maatstaf is dus koopkrachtpariteit (PPP), die rekening houdt met lokale prijzen en kosten van levensonderhoud.

5 De Russen waren woedend. Korte- en middellangeafstandsraketten vallen immers in een klasse die was verboden onder het INF-verdrag waar de Amerikanen juist eenzijdig waren uitgestapt.

6 Het orkest stond onder leiding van Yuri Simonov (°4 maart 1941), een dirigent met een indrukwekkend palmares: debuut in 1969 in het Bolshoi Theater met de opera Aida (Verdi), in de jaren tachtig en negentig optreden met de beste orkesten ter wereld, gastdirigent van het Orkest van Buenos Aires, in de periode 1994-2002 muzikaal leider van het Nationaal Orkest van België en sinds 1998 artistiek leider en chef-dirigent van het Academisch Symfonieorkest van de Moskouse Filharmonie.

7 Ik telde o.a. 16 musici 1e viool en 8 contrabas, daar waar het Symfonieorkest Vlaanderen meestal speelt met een bezetting van 10, resp. 4.

8 Op ‘Geopolitiek in context’ treft met tal van artikelen aan die dat historisch proces uitvoerig beschrijven. Tik op ‘Oekraïne’ in de rubriek ‘tags’ in de rechter kolom.

*****

Dit artikel verscheen eerder op Geopolitiek in context.