De agenda van M23 strekt veel verder dan de uitvoering van het vredesakkoord of controle over natuurlijke rijkdommen, stelt het onderzoeksinstituut IPIS in een nieuw rapport.
Tussen 2007 en 2010 publiceerde IPIS verschillende rapporten en kaarten over gewapende groepen in de Democratische Rupubliek Congo (DRC). Naar aanleiding van de recente gebeurtenissen rond Goma brengt IPIS vandaag een kort rapport uit waarin het de motieven van M23 analyseert. IPIS bestudeerde hiervoor de communicatie van M23 en gebruikte informatie uit het publieke domein, terreinformatie en eigen cartografisch materiaal.
M23 lijkt één van de vele rebellengroepen te zijn die controle wil verwerven over de mijnsites in de regio om zich te verrijken met de natuurlijke rijkdommen van Oost-Congo. Tot op vandaag blijven de precieze motieven van M23 echter onduidelijk, en een grondiger analyse geeft een beter zicht op de recente activiteiten van deze gewapende groep.
Wat vooraf ging
Op 23 maart 2009 sloot de Congolese overheid een vredesakkoord met de rebellenbeweging Congrès national pour la défense du peuple (CNDP), opgericht door Laurent Nkunda en na diens arrestatie geleid door Bosco Ntaganda. Het CNDP werd geïntegreerd in het Congolese leger. Op 6 mei 2012 richtte een groep voormalige CNDP-officieren de beweging M23 op omdat de Congolese overheid het akkoord volgens hen niet naleefde. De oprichting van M23 was voorafgegaan door een aantal andere initiatieven en grootschalige muiterij in de regio. De onregelmatigheden bij de herverkiezing van president Kabila speelde hierin een grote rol.
Enkele dagen later ondernam M23 militaire actie tegen het regeringsleger, met een reeks gevechten in de loop van mei, juni en juli in het gebied Rutushuru waarbij M23 systhematisch terrein won. M23 rukte verder op en veroverde Goma op 20 november. Daarop volgden verschillende kleinere plaatsen en werd ook Bukavu bedreigd.
Vredesakkoord
Wat drijft de rebellen van M23? Het eerste en meest vanzelfsprekende motief is de eis die zij bij hun oprichting in mei zelf communiceerden, de uitvoering van het vredesakkoord van 23 maart 2009 waarvan hun naam is afgeleid. M23 gebruikt een eigen website en accounts op Facebook, Twitter en Youtube om haar boodschap te communiceren. Sinds augustus communiceert M23 echter een ambitieuzere politieke agenda en positioneert zich als een alternatief voor het regime in Kinshasa. Naast uitvoering van de vredesakkoord vraagt M23 nu ook een herziening van de verkiezingsuitslag en onderhandelingen waarbij de Congolese oppositie en het middenveld vertegenwoordigd zijn.
Etnische bescherming
Het tweede motief dat vaak wordt vermeld is de etnische agenda van M23. De bevelsstructuur van M23 wordt gedomineerd door etnische Tutsi en M23 wees al meermaals op de veiligheidssituatie van de Tutsi-minderheid in Congo. Maar in de feiten blijkt dit geen belangrijk onderdeel van de agenda. M23 richt zich duidelijk op de grote steden Goma en Bukavu in plaats van op de controle over Masisi, waar de meeste Tutsi leven. Daarnaast blijven heel wat Tutsi-officieren trouw aan het Congolese leger en lijkt M23 op sommige plaatsen zelfs samen te werken met strijders van de Hutu-rebellengroep FDLR.
Natuurlijke rijkdommen
De meest gehoorde verklaring voor de agenda van M23 is echter die van de natuurlijke rijkdommen. Wat opvalt is dat M23 geen aanstalten maakt om mijnsites over te nemen. Nog vreemder is de vaststelling dat vele M23-commandanten controle hadden over mijnsites toen zij nog deel uitmaakten van het Congolese regeringsleger. In dat opzicht is de rebellie zelfs nadelig voor hen. Alleszins op korte termijn ontbreekt hier elke strategie.
Politieke controle
Wat is dan wel de agenda van M23? Het offensief op Goma en de communicatie die daarop volgde toont een duidelijke politieke ambitie. De eisen verlegden zich van de uitvoering van het vredesakkoord naar een groeiend pakket politieke eisen. De eventuele militaire terugtrekking uit Goma verloopt enkel op voorwaarde dat M23 de bestuurlijke controle over de stad behoudt. Pogingen om allianties te vormen met gewapende groepen in andere delen van Congo wijzen op hetzelfde. Belangrijke oppositieleiders werden door M23 benaderd.
Alle actoren die de operaties van M23 onderzochten kwamen tot hetzelfde besluit, namelijk dat M23 niet de capaciteit had om de territoriale expansie en de politieke manouvres op eigen kracht waar te maken. Het VN-expertenpanel voor Congo stelde in haar recente rapport dat M23 geleid wordt door James Kabarebe, de Rwandese minister van defensie. Het is afdoende bewezen dat Rwanda belang heeft bij politieke controle over Oost-Congo en een regimewissel in Kinshasa, en dit al sinds 1996 op verschillende wijzen heeft nagestreefd.
Hoewel M23 vanaf haar oprichting communiceerde dat het de uitvoering van het vredesakkoord van 23 maart 2009 nastreefde, kreeg deze eis de volgende maanden steeds minder belang in haar discours. De militaire strategie wijst er niet op dat de bescherming van Tutsi-bevolking de prioriteit heeft en M23 onderneemt evenmin actie om belangrijke mijngebieden onder haar controle te brengen. De rebellen hebben echter een duidelijke politieke agenda die politieke controle over het grondgebied nastreeft, en die gericht is tegen de regering van Kabila.
Filip Reyniers is directeur van IPIS.
Lees het volledige rapport met bronvermeldingen en kaarten.
Meer informatie: Filip Reyniers, filip.reyniers(at)ipisresearch.be, 03 225 00 22.
IPIS vzw is een onafhankelijk onderzoeksinstituut dat focust op Sub-Sahara Afrika. De onderzoeksthema’s zijn wapenhandel, natuurlijke rijkdommen en maatschappelijk verantwoord ondernemen.
Volg IPIS op Facebook: International Peace Information Service Volg IPIS op Twitter: @IPISresearch
