De huidige economische, politieke en morele crises kunnen niet worden opgelost, zelfs niet worden verminderd, door dezelfde dingen te blijven doen die ze eerst veroorzaakt hebben. Nieuwe ideeën, eigenwijs denken en paradigmatische veranderingen zijn nodig. Veel gebruikelijke concepten die voor vanzelfsprekend worden gehouden, moeten opnieuw bestudeerd en ter discussie gesteld worden. Geld is zo’n concept.

– Geld en duurzaamheid, Van een falend geldsysteem naar een monetair ecosysteem (2012), Bernard Lietaer e.a., voorwoord door World Academy of Art and Science, p.19

Geld en duurzaamheid  /  voorwoord

Oikos gaf recent het rapport Geld en duurzaamheid in boekvorm uit. Het boek telt om en bij de 300 pagina’s en is een deskundig geschreven tekst die ons huidig monetair systeem onder de loep neemt. In tijden van economische crisis en regelrecht wantrouwen in onze financiële autoriteiten komt dit boek als geroepen. Het standpunt van de auteurs is zo elegant als dat het radicaal is: het falende geldsysteem hoort omgezet te worden naar een monetair ecosysteem waarin complementaire munten een veelheid aan transacties toestaan die sociale cohesie en ecologische koerswijzigingen bevorderen. Om mezelf door deze niet altijd even hapklare brok informatie te worstelen heb ik me voorgenomen het boek hoofdstuk per hoofdstuk te behandelen. In dit eerste verslag komt bijvoorbeeld het voorwoord aan bod dat bestaat uit bijdragen van verschillende organisaties, waaronder de World Business Academy en de World Academy of Art and Science. Tezelfdertijd leek het me wenselijk om waar mogelijk het boek onmiddellijk te toetsen aan mijn dagdagelijkse realiteit. Op die manier wil ik er in slagen het boek met persoonlijke illustraties te voorzien, iets waar het wetenschappelijke tractaten als dit soms wel eens aan ontbreekt. Die kans om het boek in de praktijk om te zetten kwam er al meteen begin februari toen ik uitgenodigd werd voor een zogenaamd instapmoment van LETS Antwerpen-Stad (LAS) op 8 februari. Dit is het tweede deel van het verslag, het eerste deel is hier terug te vinden: https://www.dewereldmorgen.be/blogs/sven-g/2013/02/28/lets-antwerpen-stad-13-8-februari-2013.

Time is money

De kritiek op de samenleving die in de LETStekst online geformuleerd wordt is niet mals. Hoewel de intentieverklaring dateert van de begindagen van LETS (midden jaren negentig) zal de opsomming aan waarschuwingskreten u nu meer dan ooit bekend in de oren klinken. Nationale overheden kunnen geen verweer bieden tegen Europese richtlijnen tot bezuiniging of tegen de grillen van de internationale losgeslagen financiële markten, wat leidt tot enorme werkloosheidscijfers en een kloof tussen arm en rijk die alsmaar groter wordt. Het milieu lijdt onder de ongebreidelde hebzucht van een op winst gebaseerd economisch marktmodel. Maar is dit dan misschien te wijten aan een wijze van transactie die uitgaat van één munt?

Dennis Meadows, professor emeritus aan de universiteit van New Hampshire, lijst in zijn voorwoord op Geld en duurzaamheid de vijf pijnpunten van het huidige geldsysteem op:

Ik begrijp nu, zoals duidelijk bewezen wordt in deze tekst, dat het heersende financiële systeem op vijf manieren niet verenigbaar is met duurzaamheid:

– het veroorzaakt op- en neergaande cycli in de economie

– het produceert kortetermijndenken

– het vereist eindeloze groei

– het concentreert rijkdom

– het vernietigt sociaal kapitaal

– Geld en duurzaamheid, Van een falend geldsysteem naar een monetair ecosysteem (2012), Bernard Lietaer e.a., voorwoord van Dennis Meadows, p.24

Vooral dat laatste punt wil ik eventjes belichten: de vernietiging van het sociaal kapitaal.

Niet alleen vervreemding van de natuur, individualisering en racisme worden in de hand gewerkt in de wedloop naar een baan op de competitieve, gefragmenteerde arbeidsmarkt maar een algehele tijdsdruk laat nog het meest van al van zich voelen. “Druk, druk, druk.” Mogelijk vloeit daaruit een zeker wantrouwen met betrekking tot het tijdsaspect voort dat soms te bespeuren valt in de LETSomgeving. Al te vaak wordt arbeid op de traditionele werkvloer immers verricht tegen het uur van de klok en wordt verwacht dat goederen en diensten just in time de klant bereiken. Die logica mag uiteraard niet bepalend zijn in het LETSysteem. Meer nog: het uiteindelijke tijdstip van beloning voor de verrichte handeling vormt de culminatie van de LETStransactie en heeft als bedoeling opnieuw een moment voor expliciete waardering in te bouwen onder de mensen:

Onderhandelen doe je in het nu. Hoe is het voor mij om dit nú voor jou te doen. Hoe is het voor jou nú om dit van mij  te krijgen. Als mensen eerlijk zijn met zichzelf gaat het onderhandelen vanzelf en vaak leer je nog iets bij over jezelf of de ander.

Op het Artefact Festival van vorig jaar werd de eerste Belgische tak van de Time/Bank ingehuldigd. Dit initiatief van kunstenaars Julieta Aranda en Anton Vidokle, vooral gericht op de culturele sector, heeft vestigingen elders op de wereld in New York, Sydney, Warschau en Den Haag. De Belgische Time/Bank site (http://e-flux.vom/timebank) geeft momenteel voornamelijk activiteiten aan in het Nederlandse kamp, waar onlangs op 5 april een Live Session werd georganiseerd om mensen vertrouwd te maken met de basisprincipes. Zoals bij LETS wordt in de Time/Bank de standaardmunt buiten beschouwing gelaten, maar in plaats van een nieuwe munt te introduceren worden diensten en goederen hier verhandeld met ‘tijd’ als ruilmiddel; een tekst vertalen voor 3 uur, de hond uitlaten voor 1 uur. Het krediet van uren kan opgespaard worden nadat een taak is uitgevoerd, aan een ander lid worden geschonken of bijdragen aan de ontwikkeling van grotere gemeenschappelijke projecten.

Tijd besteden aan een gezamelijk project in wederzijds vertrouwen is de normale gang van zaken in een aantal muziekgroepen waarin ik speel als drummer. Muzikanten in het bijzonder zijn mogelijk enorm gebaat bij dit speels en tegelijk reëel meetbaar instrument om creativiteit te belonen en vereenzaming tegen te gaan. Datzelfde geldt trouwens voor de luisteraars. In een meeneemkrantje dat werd uitgegeven door Time/Bank mijmert David Boyle in zijn artikel ‘Time Banks And The New Creative Economy’:

Imagine that, instead of being able to download tracks for free, you got charged for doing it. Not in money, but in time. Imagine that, every time you pressed download, you got a gentle reminder that you now owed 10 minutes’ support – giving lifts, teaching young people, shopping for old people, or, indeed, making music.