Soms geloof je je eigen oren niet. In de achttien jaar dat ik rondloop op mijn school, nooit of te nimmer horen zingen op de speelkoer… Gisterenmorgen wel, een kliekje van vijf, zes jongens (vierde of vijfde jaar, ik weet het niet eens) staan vol overtuiging onder het afdak – want het regende – de eerste regels van het Nazi-marslied ,,Erika” mee te brullen.
,,Auf der Heide blüht ein kleines Blümelein/Und das heißt: Erika./Heiß von hunderttausend kleinen Bienelein/Wird umschwärmt…’’ De sfeer is jolig en er is gelach, als ze het al na twee verzen stoppen. Eén van hen houdt aan de anderen de tekst voor via zijn smartphone, waarmee hij het filmpje heeft gedownload. Duitstalige karaoke op de speelkoer, dat is nieuw. Ik stap er naartoe, want ik wil wel es weten wat de reden is van hun gezang en nog meer hoe ze tot deze wel zeer eigenaardige repertoire-keuze zijn geraakt.
Antwoord: ,,We vinden dit mooi!” En zeer onschuldig: ,,Het heeft niks met het nazisme of het communisme te maken, hoor.” En: ,,Kijk, mijnheer, het liedje is in enkele maanden tijd al drie miljoen keren gedeeld op YT…” Ik krijg van de jongen de Duitse tekst met een Engelse vertaling erbovenop aangeboden, allemaal zonder enige argwaan. Als ik probeer aan te brengen, dat dit liedje toch wel in een zeer kwestieuze context ontstaan is in de jaren ’30, luidt het tegenargument van de karaokebar dat het ,,tot op vandaag op het repertoire staat van de Bundeswehrmacht’’, dat weet de jongen met stellige zekerheid van zijn nonkel, die soldaat geweest is in Duitsland…
Het klopt nog ook. Ik kan mij vergissen; op YT vind ik minstens tien versies van heidebloempje ,,Erika’’, wereldwijd van zeer summiere commentaar voorzien. In de meeste gevallen wordt dit marslied de hemel in geprezen door fans van marsmuziek; soms beperkt het beeld erbij zich tot een blond meisje in een bloemenjurkje en de tekst in gotische letters, soms wordt het vergezeld van heldhaftig oprukkende, Duitse soldaten, hakenkruisen, met mopjes over Fransen en Engelsen die het in hun broek doen voor de oprukkende Duitsers… Voorts op één uitzondering na, geen enkele historische of cultuurwetenschappelijke duiding, niet over de componist Herms Niel die bij Goebbels in de smaak viel vanwege het eenvoudige, propagandistische karakter van het lied, dat zelfs onder de Pinochet-dictatuur bij het Chileense leger nog een tweede leven kreeg. Dat dit onschuldige liedje duizenden marcherende soldaten even gedachteloos zingend en fluitend als mijn leerlingen op de speelkoer, de dood injoeg tijdens WO II, dat het een exponent is van de Blut & Boden Kultur die de nazi’s oplegden, de verheerlijking van de eigen Heimat, met Erika als brave, geduldige maagd op het thuisfront, terwijl duizenden andere ,,entartete’’ kunstwerken op de brandstapel belandden, moet je tussen de regels van dit liedje lezen.
’s Anderendaags kondigt onze onderwijsminister met de fanfare voorop, zijn plan aan om met 10 miljoen euro voor de gepensioneerde leerkrachten, de leerachterstand weg te werken. Welke leerachterstand, vraag ik me dan af?
Misschien werd in mijn school het vak ,,muzikale opvoeding” enkele jaren geleden beter niet geschrapt; of esthetica niet gereduceerd tot keuzevak, als een groepje pubers spontaan, niet gestoord door enige kennis, dit liedje uit volle borst opdreunt op de speelkoer in volle Corona-tijd. Terwijl het onderwijs achterop hinkt, doen de kleine schermpjes stilletjes hun werk, scrollend en swipend zetten ze ons verstand op nul tot zolang ,,het collectieve geheugen verdwijnt’’ (Primo Levi).
,,Elke tijd heeft zijn fascisme: de voorboden zijn overal te zien waar de concentratie van macht de burger de mogelijkheid en het vermogen ontneemt om zijn wil te uiten en uit te voeren. Dit gebeurt op vele manieren, niet noodzakelijkerwijs door angst voor politie-intimidatie, maar evenzeer door het ontkennen of verdraaien van informatie, het bezoedelen van de rechtspraak, het verlammen van scholen, het op allerlei subtiele manieren verspreiden van heimwee naar een wereld waarin orde heerste en waarin de veiligheid van de bevoorrechte enkeling berustte op de dwangarbeid en het gedwongen zwijgen van velen.’’ (1)
__________________
(1) ,,Ogni tempo ha il suo fascismo: se ne notano i segni premonitori dovunque la concentrazione di potere nega al cittadino la possibilità e la capacità di esprimere ed attuare la sua volontà. A questo si arriva in molti modi, non necessariamente col timore dell’intimidazione poliziesca, ma anche negando o distorcendo l’informazione, inquinando la giustizia, paralizzando la scuola, diffondendo in molti modi sottili la nostalgia per un mondo in cui regnava sovrano l’ordine, ed in cui la sicurezza dei pochi privilegiati riposava sul lavoro forzato e sul silenzio forzato dei molti.” (Primo LEVI, L’asimmetria e la vita)
