Disclaimer: Ik heb dit stuk in eigen naam geschreven en vertolk hiermee noch een standpunt van Groen, noch van Jong Groen, noch van (Jong) Groen Leuven. Zoals een lid van een basisdemocratische (jongeren)partij een mening kan hebben en uiten die verschilt van die van de (jongeren)partij, zo kan de (jongeren)partij ook een standpunt hebben dat verschilt van dat van sommige leden. Dit is een kenmerk van een gezonde basisdemocratie, die alleen kan bestaan bij gratie van een open debat.
In een interview met De Morgen doet federaal minister van energie Tinne Van der Straeten een aantal uitspraken waarmee ze volgens mij de bal misslaat en die ik hieronder wil weerleggen.
Prioriteiten
“Ik heb er het volste vertrouwen in dat de energietransitie er komt. We moeten naar 100 procent hernieuwbare energie tegen 2050. Er is geen weg rond. De kernuitstap is op dat vlak geen doel op zich, maar een middel om daar te geraken.”
De minister geeft hier de onderliggende motivatie die haar hele beleid (de “energietransitie”) drijft en legt daarin al meteen de kortetermijnfocus verkeerd door te streven naar hernieuwbare i.p.v. klimaatneutrale energie.
Hernieuwbare energiebronnen zijn bronnen die geen gebruik maken van eindige fossiele voorraden en zijn dus in principe eeuwig beschikbaar. Klimaatneutraliteit betekent dat je het klimaatprobleem niet verergert en dus geen broeikasgassen zoals CO2 of methaan uitstoot. (Ook waterdamp is een sterk broeikasgas maar wordt uiteraard veel sneller weer opgenomen door het milieu.)
Gascentrales verbranden fossiel aardgas en stoten daarbij CO2 uit en zijn dus noch hernieuwbaar, noch klimaatneutraal. Windmolens gebruiken – afgezien van productie en onderhoud – geen fossiele brandstoffen en stoten geen broeikasgassen uit en zijn dus zowel hernieuwbaar als klimaatneutraal. Biomassacentrales verbranden biomassa afkomstig uit landbouw en zijn dus hernieuwbaar (met groot landgebruik), maar stoten wel CO2 uit en zijn dus niet klimaatneutraal. Kerncentrales verbruiken ’s werelds eindige uraniumvoorraad maar stoten vrijwel geen CO2 uit en zijn dus niet hernieuwbaar maar wel klimaatneutraal.
Wie zoals de minister naar hernieuwbare energie streeft, maakt dus minder of geen bezwaar tegen biomassacentrales maar zal kerncentrales willen sluiten. Als bijkomend (en eigenlijk voornaamste) argument tegen kernenergie noemt de minister terecht het kernafval waarvoor tot op heden geen oplossing bestaat. Wie naar klimaatneutraliteit streeft, maakt dan weer minder bezwaar tegen kerncentrales.
Op de lange termijn denk ik dat zowat iedereen het erover eens zal zijn dat onze energieproductie én hernieuwbaar én klimaatneutraal én kernafvalvrij moet worden. Was ons land op tijd in actie geschoten, dan waren deze doelstellingen misschien ook niet met elkaar in conflict gekomen. Maar na decennia van nationale stilstand ligt het meeste werk nog voor de boeg, en na decennia van wereldwijde stilstand staan we op de rand van een onomkeerbare klimaatramp waarvan we de laatste zomers een flauw voorsmaakje hebben gekregen. In het vonnis van de Belgische Klimaatzaak is het verwaarlozen of beschadigen van ’s werelds klimaat dan ook als een mensenrechtenschending bestempeld.
Deze ramp vereist onmiddellijke wereldwijde aandacht en een drastische reductie van de broeikasgasuitstoot; als we falen is de schade blijvend. Kernafval blijft inderdaad ook nog duizenden jaren liggen, maar wordt maar mondjesmaat geproduceerd en dit probleem kan nog aangepakt worden wanneer we de klimaatramp zo goed of zo kwaad als nog kan hebben afgewend. Wat de niet-hernieuwbaarheid van kernenergie betreft: met de werelduraniumvoorraad komen we naar schatting nog een 70-tal jaar toe. De focus moet dus in de eerste plaats liggen op klimaatneutraliteit en pas in tweede instantie op hernieuwbaarheid.
“Nu is het bijvoorbeeld nog altijd zo dat er windmolens moeten worden afgeschakeld als de kerncentrales draaien.”
Vanuit klimaatperspectief is er niets aan de hand. De oplossing van de minister is om de kerncentrale (met constante energieproductie) te sluiten en de leemte te vullen met windmolens (als er wind is) en gasverbranding (als er geen wind is). Dit verhoogt het percentage hernieuwbare energie maar brengt de klimaatramp dichterbij.
“Beperkte” CO2-uitstoot
De Morgen: Heeft N-VA geen punt als ze waarschuwt voor de CO2-uitstoot van de nieuwe gascentrales? Volgens studiebureau Energyville loopt die op met 45 ton.
Disclaimer: Dat N-VA soms een punt heeft, maakt de partij er op het gebied van mensenrechten en de rule of law niet minder problematisch op.
Die 45 ton (per jaar, neem ik aan) houdt qua grootteorde geen steek en is wellicht een lapsus van De Morgen. Volgens actiegroepen TegenGas en Citizens for Climate zal de gascentrale in Vilvoorde op volle capaciteit 2.4 miljoen ton CO2 per jaar uitstoten. De centrales dienen enkel om de gaten in de hernieuwbare energieproductie te dichten en zullen dus niet op volle capaciteit draaien. Laten we zo aardig zijn om dit getal met de natte vinger door 10 te delen, dan komen we uit op 240 000 ton CO2 per jaar.
“Met wat nu op tafel ligt, komen er maximaal twee à drie gascentrales, in plaats van de acht waar ooit sprake van was.”
Met drie zo’n centrales wordt dat 720 000 ton CO2 per jaar.
Ter vergelijking: de CO2-uitstoot van 1 vliegticket Brussel-New York wordt door een tool van de ICAO (een VN-organisatie die zich bezighoudt met luchtvaart) geraamd op 312 kg. Door te kiezen voor gascentrales, stoten we dus het equivalent uit van ca 2,3 miljoen transatlantische vliegtickets per jaar.
De gemiddelde uitstoot van alle nieuwe personenwagens in de EU bedroeg in 2019 ca 120g CO2 / km. Voor een pendelaar die dagelijks 30km op en af rijdt, 5 dagen in de week, 50 weken per jaar, komt dit op 1.8 ton CO2 per jaar. De uitstoot van de centrales is dus te vergelijken met die van 400.000 dergelijke pendelaars.
De totale CO2-uitstoot van België bedraagt ca 100 miljoen ton / jaar (Wikipedia, Our World in Data); deze centrales kunnen dus een toename van onze totale uitstoot betekenen van 0.7% aan 1/10 van hun capaciteit (tot 7% op volle capaciteit).
Pieken en dalen
“Kijk, de kernuitstap komt er sowieso. Vijf van de zeven reactoren gaan onherroepelijk dicht, dat zegt ook N-VA. Ze zijn te oud, versleten, er zitten scheurtjes in. Hou je die twee laatste toch open, dan heb je ook gas nodig als vervanging.”
Ja, maar minder. En als je 5 centrales sluit i.p.v. 7, heb je niet 5/7 van de gascapaciteit nodig, maar 5/7 van de flexibele capaciteit om de pieken en dalen in de hernieuwbare energieproductie af te vlakken, en zoals die capaciteit nu wordt gepland, bestaat ze voor een deel uit gascentrales en voor een deel uit klimaatneutrale technologieën, waarbij we dan uiteraard de gascentrales eerst moeten schrappen:
“Met wat nu op tafel ligt, komen er maximaal twee à drie gascentrales, in plaats van de acht waar ooit sprake van was. Voor de extra capaciteit gebruiken we ook alternatieven, zoals batterijopslag of waterstof.”
Bovendien, als er dan blijkbaar vandaag al technologieën voorhanden zijn om een deel van de benodigde flexibele productiecapaciteit klimaatneutraal te bouwen, dan is het met dezelfde technologie maar tegen een hogere kostprijs ook mogelijk om dit toe te passen op de gehele flexibele productiecapaciteit, zodat we geen gascentrales nodig hebben. Dit zou bovendien een extra boost geven aan deze nieuwe sector, wat enerzijds de wereldwijde energietransitie ten goede komt en anderzijds een plaats voor Belgische bedrijven in deze nieuwe sector kan verzekeren.
In de beslissing om gascentrales te bouwen kan ik dus alleen nog een financiële keuze zien. Het komt er dus op neer dat we, voor het financiële gemak van vandaag, een veel grotere financiële, economische, ecologische, maatschappelijke, leefbaarheids-, geluks-, humanitaire, mensenrechtelijke en wellicht ook militaire kost op mijn generatie en alle volgende afwentelen. Is de essentie van groene politici nu niet juist dat die een keer niet zo zouden redeneren? Ik herhaal dat het beschadigen van ’s werelds klimaat door de rechter in de Klimaatzaak o.b.v. wetenschappelijke argumenten een mensenrechtenschending is genoemd.
“Tegelijk hebben we strikte voorwaarden opgelegd aan wie vandaag een gascentrale bouwt. Tegen 2050 mogen ook zij geen CO2 meer uitstoten.”
Haha, 2050. Vertel dat eens tegen de brandweerlieden in Australië, Griekenland, Californië, Turkije en al die landen waar het ook brandt, overstroomt, stormt, uitdroogt of nog anders misloopt, maar die het nieuws om koloniale redenen niet halen. Of tegen de mensen aan de Vesder en in Noordrijn-Westfalen. Ik stel voor dat we het klimaatprobleem beginnen aan te pakken.
“Maar vooral: volgens het Planbureau valt de grootste winst in CO2-reductie te boeken door de verdere uitbouw van hernieuwbare energie. Die moeten we de vrije baan geven door de kerncentrales te sluiten, en meer flexibele gascentrales in de plaats te zetten als back-up.”
Hier kan ik wiskundig gezien geen touw aan vastknopen. Twee kerncentrales kunnen zorgen voor een constante klimaatneutrale energieproductie die aan een deel van de energievraag kan beantwoorden. Om aan de rest van de vraag te beantwoorden, hebben we hernieuwbare bronnen nodig en een flexibele capaciteit (liefst energieopslag of nog meer hernieuwbare bronnen) of vraagsturing om de grillige vraag en het grillige aanbod op elkaar af te stemmen.
Door het schrappen van de kerncentrales, vergroot inderdaad de ruimte voor hernieuwbare energie, maar daarmee ook de grilligheid van het aanbod en de nood aan een flexibele capaciteit. (Daarom ook dat de minister juist nu, bij het sluiten van de kerncentrales, beslist om de flexibele capaciteit te vergroten.) Dat geeft dus méér gas en méér CO2. Zoals ik hierboven al zei: met twee extra kerncentrales kunnen we in die flexibele capaciteit snoeien en dan met name gascentrales schrappen en waterstof- en batterijcentrales behouden.
De Morgen: Is het dan zo’n ramp om twee van de zeven kerncentrales langer open te houden?
“Wat gaan we dan binnen tien jaar zeggen? ‘We doen nog even verder, en dan zien we wel.’ Zo gaat het al twintig jaar.”
Ik stel dezelfde vraag voor het uitblijven van investeringen in een klimaatneutrale flexibele capaciteit. Wanneer gaan we dan die gascentrales sluiten?
“Iedereen vergeet in het debat dat nucleaire energie kernafval oplevert. We hebben na veertig jaar zeven olympische zwembaden vol, waar tot op vandaag geen oplossing voor is.”
Zoals reeds gezegd: dit is een belangrijk argument, maar in vergelijking met de klimaatramp niet zo dringend. Moeten de centrales toch per se dicht, dan hebben we meer klimaatneutrale flexibele capaciteit nodig.
“Op Europees niveau stijgt de CO2-uitstoot niet, want die wordt geregeld door het systeem van emissierechten, ETS.”
Dit argument zou opgaan mochten de Europese Commissie en de regeringen van de lidstaten, die samen de hoeveelheid beschikbare CO2-emissierechten vastleggen, op een andere planeet wonen en totaal niet onderhevig zijn aan politieke druk.
De realiteit is echter anders en de beleidsmakers zijn zelf deel van het systeem dat ze proberen te reguleren. Wanneer uitbaters van nieuwe gascentrales grote hoeveelheden emissierechten op de markt moeten kopen, dan zal dit de prijs van deze rechten opdrijven, hetgeen bedrijven en overheden moeilijkheden oplevert en zo zorgt voor politieke druk om niet te veel haast te maken met het afbouwen van de emissierechten. Omgekeerd: als de vraag naar emissierechten laag is, daalt hun prijs en ontstaat er druk vanuit de klimaatbeweging om juist wel haast te maken. Ook onderzoekers Erik Delarue en Kenneth Bruninx (KU Leuven/Energyville) maken in Knack gewag van dit fenomeen.
De snelheid waarmee we het klimaatprobleem aanpakken – via ETS of anders – is altijd een politieke beslissing, die gevoed wordt door een afweging van economische en klimaatargumenten, met inbegrip van hoe ver onze infrastructuur en technologie al gevorderd zijn. Minister Van der Straeten krijgt als groene politicus de hete aardappel op haar bord, heeft de mogelijkheid om door te duwen richting klimaatneutraal beleid, maar gooit via het ETS-systeem de aardappel door naar de Europese politiek en duwt ons met nieuwe gascentrales weg van het beoogde doel waardoor men in Europa alleen nog meer werk zal hebben om ons terug in de andere richting te trekken.
In België gaan we naar een tijdelijke stijging van de CO2 in 2026, maar die hebben we tegen 2030 voor tweederde ingelopen.
Dus 2/3 van de te bouwen capaciteit zal maar 4 jaar gebruikt worden? Zonder overheidssteun springt daar geen enkel bedrijf op – vandaar dat er natuurlijk wel overheidssteun komt. Maar als we dit vanuit het algemeen belang bekijken, is het veel zinniger om de centrales 4 jaar langer open te houden en intussen dezelfde hernieuwbare productie te bouwen die men nu verwacht; dan hebben we tweederde minder gascentrales nodig en stoten we veel minder CO2 uit. Dat zal niet gebeuren omdat hernieuwbare investeringen niet rendabel zijn als er een kerncentrale in de weg staat – tenzij met overheidssteun. Door de overheidssteun niet aan gascentrales te geven, maar aan hernieuwbare producenten, hebben we dus 2/3 minder de capaciteit nodig, zo lijkt het, en beginnen we pas 4 jaar later met vervuilen!
Toevoeging: Ik verneem dat een levensduurverlenging voor een korte periode als 4 jaar weinig realistisch is. Energyville schat de totale CO2-reductie bij een levensduurverlenging van 10 of 20 jaar op 25 resp. 45 miljoen ton (80 resp. 144 miljoen transatlantische vliegtickets).
Met kernafval zitten we wel 200.000 à 300.000 jaar. Dat of een beperkte CO2-stijging? Voor mij is dat een no-brainer.
De CO2-stijging is vrij gigantisch en een acuter probleem dan het kernafval. Voor mij is dit ook een no-brainer.
Conclusie
Ik denk dat minister Van der Straeten een uitstekend beleid voert als het erop aankomt een energietransitie naar hernieuwbare energie te realiseren, maar ze gaat daarbij voorbij aan de hoogdringendheid van de klimaatramp die door haar beleid juist onnodig versterkt wordt.