Twee teams experten debatteren over de oorlog in Oekraïne en de kans op de inzet van kernwapens. De Realisten hameren op het erkennen van de vei­lig­heids­be­langen van Rusland, de Liberalisten willen dat Oe­kra­ïne de agressor het land uitjaagt. Experten zeggen dat de Amerikaanse kernwapens pro­bleem­loos kunnen ver­dwij­nen, maar Europa zal er niet in slagen een eigen koers te varen zo lang het bezet blijft door de VS.

Nu rond de Oekraïnecrisis bij herhaling de mogelijke inzet van kern­wapens aan de orde is geweest, laten we van­daag twee teams van vier experten aan het woord. Het eerste team spreekt zich uit over de motie: “Het beëindigen van de ergste geo­poli­tieke crisis ter wereld begint met het erkennen van de veilig­heids­belangen van Rusland”. De sprekers zijn twee bekende Ameri­kaanse hoog­leraren die de theorie van het politiek Realisme¹ aanhangen, een voor­malig Democratische ambassadeur van de VS in Rusland, en een Poolse christen­demo­cra­tische politicus en journalist. In het tweede debat discus­siëren drie Belgen en een Neder­lander over zin en onzin van kern­wapens, vooraf­gegaan door een inleiding door een Belgische nucleaire ont­wapenings­expert.

Het eerste team: Munk-debat over de oorlog in Oekraïne

De bovenstaande video is afkomstig van een livestream op het Canadese Munk Debates-kanaal dat door Edward Ron werd geüpload voor educatieve doeleinden. Ron verklaart dat hij voornemens is de video van YouTube te verwijderen zodra een officiële opname van het debat wordt vrijgegeven. De eerste 30 minuten zijn overgeslagen omwille van technische problemen in de originele livestream. Het debat wordt gevoerd in het Engels, maar kan via de instellingen worden ondertiteld (klik op het pijltje naar rechts, selecteer ‘Automatisch’ en scroll omlaag naar ‘Nederlands’).

Hoe kan de snel evoluerende crisis tot een goed einde worden gebracht? Is het antwoord nóg meer druk van het Westen om het Rusland van Poetin economisch, politiek en militair te straffen, te isoleren en te vernederen?

Het geanimeerde debat op 12 mei 2022 tussen Stephen Walt, John Mearsheimer, Michael McFaul² en Radoslaw Sikorski ging over de stelling “Het beëindigen van de ergste geopolitieke crisis ter wereld begint met het erkennen van de veiligheidsbelangen van Rusland”. In de discussie stond het schrikbeeld van een omvangrijk grootmachtconflict tegen de achtergrond van de huidige internationale orde centraal. Hoe kan de snel evoluerende crisis tot een goed einde worden gebracht? Is het antwoord nóg meer druk van het Westen om het Rusland van Poetin economisch, politiek en militair te straffen, te isoleren en te vernederen? Of moeten we zo snel mogelijk de veiligheidsbehoeften van Rusland erkennen en rond de tafel gaan om de oorlog te laten de-escaleren?

Mearsheimer is vurig verdediger van de stelling. Het gaat voor hem niet om een crisis, maar om een regelrechte ramp. Niet enkel wordt Oekraïne verwoest, de oorlog dreigt te ontaarden in een kernoorlog tussen grootmachten. Amerika is er duidelijk op uit om Rusland een beslissende nederlaag te bezorgen en economisch op de knieën te krijgen. Moskou kan dat enkel als existentiële bedreiging zien, met alle risico’s van de inzet van kernwapens van dien. De oorlog moet dus stoppen. Rusland heeft geen imperialistische ambities. Het land wordt gemotiveerd door de vrees dat van Oekraïne een westers bolwerk wordt gemaakt. Oekraïne moet neutraal worden. In de Cubacrisis wisten vroegere leiders wél een deal te sluiten: ook de Amerikaanse nucleaire Jupiter-raketten in Turkije werden teruggetrokken.

Nu Zelensky heeft verklaard af te zien van het NAVO-lidmaatschap kan Poetin zijn troepen uit Oekraïne terugtrekken.

Sikorski beweert dat Poetin Oekraïne wil inlijven en de Sovjet-Unie herscheppen. Hij heeft troepen in Armenië, Moldavië, Kazachstan, Wit-Rusland en Georgië. Nu Zweden en Finland tot de NAVO toetreden, krijgt hij er 1340 km NAVO-grens bij en wordt de Baltische Zee een NAVO-zee. De denkbeelden van aanhangers van het Realisme zoals Mearsheimer en Walt zijn gewoon niet realistisch. In hun theorie moet Poetin nu Finland en Zweden binnenvallen. Nu Zelensky heeft verklaard af te zien van het NAVO-lidmaatschap kan Poetin zijn troepen uit Oekraïne terugtrekken. Om de oorlog te beëindigen moet hij volgens Sikorski erkennen dat Oekraïne ook veiligheidsbelangen heeft, een recht om te bestaan, om een democratie te zijn, en om met het Westen te integreren als het dat wil.

Walt zegt dat grote mogendheden niets ontziend, gevaarlijk en illegaal optreden als ze menen dat hun veiligheid in gevaar is. Hij wijst op het gedrag van China in de Korea-oorlog en de VS in Vietnam en Cambodja. Miljoenen mensen kwamen om omdat Amerikaanse leiders dachten dat het verlies van Zuid-Vietnam hun veiligheid zou ondermijnen. En dat terwijl Vietnam niet eens langs de Amerikaanse grens lag. Dat de Irak-oorlog leidde tot de geboorte van ISIS deerde de VS niet. Grote mogendheden verdubbelen hun inspanning als de oorlog niet goed loopt, ze veranderen niet van koers. In het nucleaire tijdperk is het bedreigen van een nucleaire mogendheid riskant, en het laten aanslepen van een oorlog is voor Walt moreel verwerpelijk. Er moet een politieke oplossing komen voor het conflict in Oekraïne.

Blijkbaar moet na de annexatie van de Krim ook die van Donbas komen. En het land moet worden bevrijd van neonazi’s. Waar stopt het?

McFaul stelt dat de NAVO nooit de Sovjet-Unie of Rusland heeft aangevallen, en de VS 3 decennia lang de Russische veiligheidsbelangen heeft erkend. De toetreding van Oekraïne en Georgië tot de NAVO werd sinds 2008 bevroren. Poetin had geen enkele reden om Oekraïne binnen te vallen. Een Russische leider als Navalny is helemaal niet akkoord met de oorlog. Voor het uitbreken van de oorlog stelde de VS voor om rond de tafel te gaan om tot een Helsinki 2.0³ te komen. Maar blijkbaar ging het voor Poetin helemaal niet om de NAVO of veiligheid, maar om wat anders. Poetin definieert zijn veiligheidsbelangen in imperialistische, antidemocratische termen. Blijkbaar moet na de annexatie van de Krim ook die van Donbas komen. En het land moet worden bevrijd van neonazi’s. Waar stopt het?

In de slotpleidooien herhaalden de Realisten Walt en Mearsheimer hun standpunten. Sikorski stelde dat voor hem de beste oplossing is dat Oekraïne de agressor het land uitjaagt, Rusland zich na een verloren oorlog hervormt, een democratie wordt en toetreedt tot “de familie van vrijheidslievende mensen”. McFaul sloot zich hierbij aan en herhaalde dat voor hem de omstreden Russische activist Alexei Navalny⁴ “een groot leider” is die Rusland wil integreren in een democratisch en veilig Europa. In McFauls slotpleidooi klonk het Amerikaanse plan tot regime change in Moskou door. Bij de aanvang van het debat stemde 53% van het Canadese publiek voor de motie, na de debatten nog slechts 37%. Voor de moderator een “technische overwinning” voor Sikorski en McFaul.

Canada heeft de uitvoering van Minsk ondermijnd. Het heeft het Oekraïense leger, waaronder leden van het neo-Nazi Azov Bataljon, opgeleid.

Het Canadese onafhankelijke nieuwsplatform The Maple dat een breed publiek aanspreekt, laat professor Ivan Katchanovski⁵ aan het woord. Die stelt dat een oorlog had kunnen worden voorkomen. Maar voor de VS, dat zowat de Oekraïense politiek dicteert, past een vredesakkoord met Rusland niet in het beleid, aldus Katchanovski. Doctoraatsstudente Tamara Lorincz zegt dat de NAVO de oorlog jarenlang heeft uitgelokt. Canada heeft de uitvoering van Minsk ondermijnd. Het heeft het Oekraïense leger, waaronder leden van het neo-Nazi Azov Bataljon, opgeleid. Het liet een oorlogsschip in de Zwarte Zee patrouilleren en doet sinds 2014 provocatief aan enhanced Air Policing langs de Russische grenzen. “Canada wil deze oorlog. Dit is een NAVO-proxyoorlog”, aldus Lorincz.

Het tweede team: Kernwapens in België, wat staat ons land te doen?

Onder het motto “Kernwapens, terug van nooit weggeweest” vond zaterdag 7 mei 2022 in Antwerpen het slotevent plaats van het educatief vredesproject “Tot de Kern“. Daarmee werd het eerste projectjaar afgesloten. “Tot de Kern” is een interactief project over kernwapens, in het kader waarvan al in meer dan 10 middelbare scholen in België workshops rond kernwapens werden gegeven. Het project wil jongeren sensibiliseren over de gevaren van kernwapens en hen actief laten nadenken en debatteren over het onderwerp. De workshop werd ontwikkeld door experten waaronder UAntwerpen professor Tom Sauer en organisaties als Vrede, Pax Christi, het Rode Kruis en Rotary.

De recente nucleaire dreiging van Poetin heeft ons wakker doen schieten. Dat noopt ons om niet langer in abstracto te debatteren over het gevaar van kernwapens.

Voor de pauze hield een bevlogen professor Sauer een inleiding over geopolitiek en het conflict rond Oekraïne. Centraal in zijn betoog stonden kernwapens, die hij net als klimaatverandering als existentiële bedreigingen ziet, zaken dus die het voortbestaan van het leven op aarde op het spel zetten. De recente nucleaire dreiging van Poetin heeft ons wakker doen schieten. Dat noopt ons om niet langer in abstracto te debatteren over het gevaar van kernwapens. Een recente peiling leert dat 1/3 van de Vlamingen vreest dat Poetin een tactisch kernwapen zal inzetten en 1/5 zelfs vreest voor een mondiale kernoorlog. De meeste experten zeggen dat er kleine maar reële kans is dat ze ooit zullen worden ingezet, aldus Sauer.

Sauer trok drie lessen. (1) Nu Rusland al vroeg heeft gedreigd met kernwapens dienen ze blijkbaar niet als afschrikkingsmiddel, als defensieve of politieke wapens. (2) Nucleaire afschrikking maakt de wereld niet veiliger. Kernwapenstaten gedragen zich agressiever, denk aan India en Pakistan, buurlanden die regelmatig oorlog voeren rond Kashmir. (3) Als Poetin tactische kernwapens gooit op wapentransporten in Polen of Duitsland, bestemd voor Oekraïne en dus art. 5 wordt getriggerd, dan gaan we toch niet met kernwapens terugschieten? In dat scenario faalt onze nucleaire afschrikking en deinzen we terug voor een nucleair antwoord. Waarom halen we de kernwapens in Kleine Brogel en elders in Europa, die voor de Russen een eerste doelwit zijn, dan niet gewoon weg?

Anders dan wat vandaag soms wordt gesteld, zagen deze denkers al in de jaren 50 kernwapens niet als een oplossing voor de wereldvrede, maar als een nog groter gevaar dan conventionele wereldoorlogen.

Sauer hekelde politici en experten die op grond van het feit dat WO II niet is gevolgd door WO III “geloven” of “hopen” dat kernwapens nooit gebruikt zullen worden. Sauer wijst een defensiebeleid gestoeld op geloof, hoop en/of geluk van de hand. Hij wijst op publieke intellectuelen als Günter Anders, Hannah Arendt, Bertrand Russell en Albert Einstein, die twee wereldoorlogen aan den lijve hebben meegemaakt. Anders dan wat vandaag soms wordt gesteld, zagen deze denkers al in de jaren 50 kernwapens niet als een oplossing voor de wereldvrede, maar als een nog groter gevaar dan conventionele wereldoorlogen. Sauer besloot zijn betoog met de kernboodschap uit het manifesto van Russell en Einstein van 1955 “Remember your humanity, and forget the rest”.

Na de pauze volgde een panelgesprek tussen minister van Staat en voormalig NAVO secretaris-generaal Willy Claes, voormalig commandant van vliegbasis Kleine Brogel Jos Vanschoenwinkel, Pax Christi politicoloog Merel Selleslach en de Nederlandse arts en lid van Artsen voor Vrede Dirk Hoogenkamp. Claes was bijzonder kritisch voor “de nog altijd KGB-er Poetin” die “droomt van een Tsarenrijk” en wees op “de verderfelijke rol van de Orthodoxe kerk”. Vanschoenwinckel stelde dat we rustig kunnen slapen nu België de Amerikaanse kernwapens in Kleine Brogel goed verzorgt. Hoogenkamp stal de show met zijn nuchtere opmerking dat de Amerikaanse overheersing van ons continent een eengemaakt Europees buitenlands beleid in de weg staat.

Vergelijking van de debatten

De twee debatten vergelijken is een onbegonnen zaak. In het eerste debat veranderde het publiek van mening ten nadele van Walt en Mearsheimer, maar die spreken – in de letterlijke betekenis van het woord – de meest realistische taal. De veiligheid van de een moet niet ten koste gaan van die van de ander. Men moet dus rekening houden met de Russische veiligheidsbekommernissen. De andere sprekers hielden het bij uitspraken die niet altijd stroken met de werkelijkheid.

De inleider van het tweede debat drukte zijn stempel op het event door zijn wetenschappelijke expertise en onverschrokken duidelijkheid.

In het tweede debat werden de strenge uitspraken van een politicus van de oude stempel kundig geneutraliseerd door de nuchtere bijdrage van een gedreven arts-activist. De inleider van dat tweede debat drukte zijn stempel op het event door zijn wetenschappelijke expertise en onverschrokken duidelijkheid.

Men moet hopen dat de verantwoordelijke beleidsmakers en hun adviseurs oog en oor hebben voor dit soort debatten. Een kernoorlog tussen grootmachten moet te allen prijze worden vermeden.

*****

Noten

1 In de klassieke leer is Realisme de tegengestelde politieke theorie van Liberalisme. Realisme staat dan voor macht, egoïsme en conflict, Liberalisme voor moraliteit, vrede en samenwerking.

2 Voormalig Amerikaans ambassadeur in Moskou Michael McFaul is vandaag professor internationale betrekkingen aan de Stanford University, senior fellow bij de denktank Hoover Institution en columnist bij de Washington Post. Voor zijn ambassadeurschap werkte hij voor de Amerikaanse Nationale Veiligheidsraad als directeur Russische en Euraziatische zaken. Net als Radoslaw Sikorski kan hij worden gezien als aanhanger van het politiek Liberalisme.

3 De slotakte van de Conferentie over veiligheid en samenwerking in Europa, ondertekend in Helsinki in 1975, regelde de relatie tussen de Sovjet-Unie en de Verenigde Staten en leidde tot de oprichting van de OVSE. Helsinki 2.0 staat voor het idee om de principes van 1975 en die van het Handvest van Parijs uit 1990 te actualiseren, met het accent op internationaal recht en de suprematie van het VN-Handvest.

4 Volgens een gedetailleerde en van bronnen voorziene analyse in De Wereld Morgen van de hand van Lode Vanoost wordt Navalny in de westerse media geportretteerd als ‘leider van de oppositie’ tegen Poetin, maar is hij in werkelijkheid slechts een marginaal politiek fenomeen.

5 De peer reviewed paper ‘The Maidan Massacre in Ukraine: Revelations from Trials and Investigation’ van de in Oekraïne geboren Canadese UOttawa-professor Ivan Katchanovsk, waarin hij ingaat op de vraag wie verantwoordelijk was voor de massamoord op Maidan, komt aan de orde in ons artikel ‘Het stilzwijgen van de VRT over de échte toedracht van de Maidan-massamoord’ van 31 januari 2022.

*****

Dit artikel verscheen eerder vandaag op Geopolitiek in context.