De community ruimte is een vrije online ruimte (blog) waar vrijwilligers en organisaties hun opinies kunnen publiceren. De standpunten vermeld in deze community reflecteren niet noodzakelijk de redactionele lijn van DeWereldMorgen.be. De verantwoordelijkheid over de inhoud ligt bij de auteur.

Karen Armstrongs nieuwste: Heilige Natuur: een kennismaking (+ een denkfout)

woensdag 25 mei 2022 13:01
Spread the love

Een van mijn oudste dromen is te mogen meewerken aan een nieuw normaal waarin de mens zich met ontzag en bewondering terug met de Grote Natuur verbonden weet tot in de putjes van zijn & haar ziel.

De ontmoeting met schrijfster Karen Armstrong in Brussel en de kennismaking met het nieuwe werkje “Heilige Natuur” geeft mij daartoe opnieuw een beetje de kans. Een en ander inspireerde me. Ik geef graag volgende bedenkingen mee. Haal er uit wat je kunt gebruiken.

————- <<< >>> —————

 

Wat is deze meimaand mooi! Niet alleen in de feestelijk verzorgde Kruidtuin van onze thuisstad Leuven.

Inspirerend in een domein dat mijn denken en activiteit al lang heeft centraal geplaatst, de spirituele houding naar de natuur.

 

Gisteren was ik dus aandachtig aanwezig bij de toch wel grote figuur inzake geloof, religie, mens, sacraliteit, ontzag, dankbaarheid en die nu ook over Natuur gaat: Karen Armstrong.

Ik vindt haar cross-religieuze benadering verfrissend. Haar nieuwe boek is geen zware kanjer zoals veel werken voorheen, en slaat een zeer goede, juiste, heilzame, inspirerende toon aan; het werkje is bovendien zeer mooi uitgegeven, met welriekende papier, fijne vertaling en heerlijke ruwe linnen kaft in zeegroen.

De gewone katholieke benadering van mens en God en natuur – buiten het cutting-edge, frisse beeld in “Leuven” – is mij nog vaak veel te mens-centered en te beperkend, te ouderwets en op zichzelf gericht. Zeker in verband met de grote religieuze transitie die wij momenteel nodig hebben als koffie of thee in de morgen: de vergroening, de e-co-lo-gi-se-ring..

Wat is er zo bijzonder aan de  boodschap? Op pagina 30-31 van “Heilige Natuur ” vat Armstrong goed samen wat er op het spel staat, wat de grote rol kan zijn die Godsdienst momenteel moet spelen, en wat haar denkwerk dat resulteerde in dit boek, te bieden heeft. Ik citeer even.

“Hoewel het essentieel is de uitstoot van koolstofdioxide te verminderen en de waarschuwingen van wetenschappers ter harte te nemen, moeten wij niet alleen leren hoe we anders kunnen handelen, maar ook hoe we anders kunnen denken over de natuurlijke wereld. We moeten iets terugvinden van de verering van de Natuur, die mensen duizenden jaren lang zorgvuldig hebben gecultiveerd; als we dat niet doen, zal onze zorg om de omgeving oppervlakkig blijven. Maar dit hoeft geen onoverkomelijke opdracht te zijn, want ondanks ons onverschillige en destructieve gedrag hebben we onze liefde voor de Natuur niet geheel verloren. Dichters verheerlijken nog steeds de schoonheid en het mysterie van de natuurlijke wereld, en de natuurdocumentaires over wilde dieren van David Attenborough trekken onverminderd een groot publiek. Mensen vieren hun vakantie aan zee en gaan in het weekend wandelen in bossen of parken – een terugkeer naar de natuur die aangenaam is en ons de gelegenheid biedt nieuwe energie op te doen. Zelfs in onze grote, vervuilde steden, koesteren mensen hun tuin, een kleine oase van Natuur in de stedelijke woestijn. In onze strijd om de planeet te redden, moeten we dit overblijfsel van onze oerverbinding met de natuur doelbewust verder ontwikkelen. Het is niet alleen essentieel voor ons welzijn, maar ook voor ons menszijn.
Dit zal verbeelding en inspanning vergen. Het is cruciaal dat we ons anders gaan gedragen, niet alleen wanneer we daar zin in hebben, maar altijd. Hier hebben de religieuze praktijken en disciplines uit het verleden veel te bieden.”

Karen Armstrong is een goede gids over het ecologische, het spirituele en godsdienstige voor de mensheid. Het (christelijke) geloof is intussen vandaag voor velen niet relevant meer, om een aantal redenen.

Gisteren had ik nog een kleine ontmoeting op het terras van Wims Club, de cafetaria aan het spoorwegstation in Diest. De dame leed na verschillende ingrijpende operaties te ondergaan en na een leven van hard werken, intense pijnen. Wellicht juist vanuit die existentiële situatie, kwam zij tot een onverwacht persoonlijk gesprek. Ik vermeldde daarbij het gebed als bron van steun. De gesprekspartner gaf te kennen dat zij teveel had geleden om nog in een goede (en bovendien almachtige) God te kunnen geloven… ook juist nadat haar zoon op zijn vijftiende kanker ontwikkelde…

Na mijn “nieuwe Leuvense Universitaire” visie te delen op God, het  godsbeeld dat niet de nadruk legt op de twee oudmodische eigenschappen Almacht en Goedheid (die in de woorden van mijn mentor Mark Eyskens “een kolossale tegenstelling ” inhouden), werd de vijftiger met nieuwe godshoop vervuld. Ik sprak over de vrijheid en verantwoordelijkheid die de mens noodzakelijk krijgt van God, wij zijn als mensen geen marionetten op afstand bestuurd.

Het nieuwste boek van Karen Armstrong. “Heilige Natuur” is in die context een goed lees-idee. Het is compact, goed geschreven en vertaald, en het biedt bruikbare referentiekaders en concrete wegen, om te komen tot een zeer mooie en nuttige doelstelling: een verandering in mentaliteit en houding waarbij je je open stelt voor de schoonheid en voor ontzag voor de Natuur, en je als tijdgenoot, er opnieuw, na een tweetal eeuwen dat mensen het vaak zonder deze houding stelden, verbondenheid mee kan aanknopen.

 

Ik zie bij het lezen van Armstrong verband met het  inzicht van Yoshifumi Miyazaki, een van de vaders van Shinrin Yoku, het Bosbad: de voor ons mogelijk wat paradoxale bevrijding die van “ontzag” kan  uitgaan. Dit gevoel is wellicht wat gedaald als “waarde” tegenover vroeger. Het behoorde eeuwenlang tot de gewone houdingen. Ontzag voor de zon die opgaat, ontzag voor je leermeester, ontzag voor wolven, voor de graaf of de koning, ontzag voor de Schepper. Wie emoties van Ontzag voor de Grote Natuur oefent, geeft zichzelf de gelegenheid van kleine angsten af te raken. Hier hetkennen we een ‘groene versie’ van de opvatting van monnik en schrijver Benoit Standaard over de vreze Gods, die gelivigen bevrijdde van overdreven andere angsten. Van wat Barack Obama noemt “petty concerns”, kleine, kleingeestige bezorgdheden.

Ontzag is inderdaad een interessant gevoel. In het Webster’s encyclopedische woordenboek vind ik een boeiende definitie:

“Awe =

a mixed feeling that consists of Wonder, Reverence and Fear.”

Je voelt bij ontzag dus tegelijk:

1.Eerbiedige Liefde (zoals voor wat je onschendbaar lijkt: een baby, een kind, een beer, een heilige, je moeder)

Ontzag gaat dus ook over Liefde.

(Liefde, daar redeneer ik graag over met gebruikmaking van volgende definitie: “Liefde = de Cultuur van het Verlangen naar de andere”)

2. Ver-Wonder-ing

De utilitaire, commerciële houding van de moderne mens geeft het voor velen lastig gemaakt Verwondering te ervaren. (Dat heeft o.m. filosoof Dirk De Schutter overtuigend aangetoond in “Het catastrofale”).

3. Vrees.

Een Angst geboren uit gezonde voorzichtigheid en aangescherpte aandacht voor wat groter is dan jouzelf, voor wat ons overstijgt, wat transcendent is.

Het bewust omgaan met flora, fauna, landschap en natuurelementen dat Armstrong  voorstaat, heb ik persoonlijk sinds 1976 uitgeleefd in meditatieve wandelingen en in populair wetenschappelijke observatie, onder meer als amateur veldornitholoog en -botanicus.

De titel van onze vereniging, de Wielewaaljongeren, in die jaren was veelzeggend: “Vereniging voor Natuurstudie, Natuurbescherming en Natuurbeleving.”

Wij deden in de natuur tijdens het doen van waarnemingen in feite aan meditatie, niet wezenlijk verschillend van wat de mediterende zenboedhist of christelijke meditatie doet, maar nu met behulp van de veldkijker, de loupe, de vigelgids, de observatietoren… Ook zo tijdens de aandachtige studie van de zang en de roep van de inheemse vogels.

(Zoals in deze zomerdagen de Zwartkoppen zingen, en een mooie wintergast zoals de Wintertaling en een majestueuze trekvogel als de Kraanvogel hun kenmerkende, onvergetelijke geluiden maken.)

De Compassie die bij Armstrong als advieshouding telkens terugkeert, dat is een mooi advies. Ik heb dat zelf leren toepassen en daar de innerlijke vruchten van geplukt in vrijwilligerswerk; van telefonische hulp bij Tele-Onthaal over bezoeken aan dementerende oudjes in Leuven, en huiswerkbegeleiding van kansarme kinderen tot twee jaar inzet als in de Palliatieve Zorg.

 

 

Karen Armstrong was in Bozar overigens oovallend eerlijk en zelfkritisch:

“Ik pleit voor de ervaring van Stilte, maar kijk, ik heb hier zelf twee uur zitten tateren!…”

Zij had nog kunnen toevoegen: vuist- dikke boeken schrijven en lezen leidt ons af van de houding die ik met dit nieuwe boek aanprijs: in ontzag en met diepzinnigheid de Natuur op je laten inwerken.

Armstrongs verhaal is zeer actueel en juist. Zij is echter ook een wat zwaar-op-de-handse theoretica, zoals de omvang van haar vorige boeken al laat vermoeden.

Een lacune is dat de spirituele houding naar de Natuur van de inheemse volkeren in dit boek nauwelijks aan bod komt. Persoonlijk heb ik van kind af grote sympathie voor de Native American Indians. Een van de werken die over hun religie beschikbaar zijn, is “Black Elk speaks”. Dat is de geschreven neerslag door de Amerikaanse dichter John Neihardt van interviews die hij afnam van de laatste medicijnman die de tijd en tradities heeft gekend vóór de Lakota- cultuur (“Sioux”) grotendeels werd uitgewist na de komst van de blanke Europeanen. De schrijfster zegt: ik heb hen (voorlopig) niet behandeld, omdat hun innige contact met de spirituele zijde van de Natuur, [van de dierenwereld], bijna niet te vatten is voor ons.”

Tot die conclusie kwam cultuur- en natuurfilosoof Ton Lemaire ook al in zijn werkje “Binnenwegen”. (Zijn nieuwe grote boek over de vogels in de cultuur, “Op de vleugels van de ziel”, vind is interessant).

Alvast de oproep tot “kenosis” van Armstrong vind ik uitdagend: trachten uit onze typisch hedendaagse zelfbetrokkenheid, zelfonderzoek en zelfmedelijden trachten raken.  Liefst op dagdagelijkse, kleine, concrete manieren, en in  het ontwikkelen Ontzag voor de Natuur.

Een denkfout?

Karen Armstrong is een goede gids over het spirituele en godsdienstige, ook met het oog op de toekomst. Een denkfout die Armstrong o.i. maakt, wellicht te wijten aan haar gebrek aan interdisciplinaire vorming, is de strikte suggestie die zij meegaf, in navolging van het Jain-geloof, “Do no harm”. Er zijn Jain-fanatici die zelfs geen mug doden of niet op het gras lopen… Armstrong relativerrde dit uiteraard, en beperkte haar advies ertoe zoiets te proberen.

Daar zou ik zelf andere klemtonen leggen bij de analyse van welke lessen wij uit de natuur te trekken hebben.

Wie de Natuur kent, bijvoorbeeld als tuinman, beseft dat het gras niet verder kan zonder geregeld kortwieken en dus zonder grazende dieren of maaiers. Dan woekert het en sterft het uiteindelijk sneller af. (De actie “Maai mei niet” is met dit inzicht niet in tegenstelling). Idem op het niveau van de grote zoogdieren: de predator houdt mee de prooidiergroep gezond, zo weet de zoölogie. De leeuw uit zogenaamde religieuze compassie trachten te beletten de zebra te bejagen, dat zou geen zin hebben.  Een vergelijkbaar evenwicht doet zich voor in het veld van de psychologie: een goed, optimaal rouwproces veronderstelt niet dat je angst en sentiment opzij zet. De kist schouwen bij het neerdalen in de aarde, is bevorderlijk voor het rouwproces.

 

Besluit & tip

De conclusie kan zijn dat Karen Armstrong zichzelf een beetje opnieuw heeft uitgevonden en komt met een waardevolle boodschap. Dit kleinood biedt inspiratie en ideeën voor nieuwe maximes en gewoonten.

Hoe spiritualiteit en natuurbeleving verbinden?

Een eigen manier van bidden in de open groene ruimte heb beschreven in De Kovel, het monastiek tijdschrift voor Vlaanderen en Nederland. (De schrijfster,  erkent dat zij nooit heeft kunnen bidden…) Zie http://www.dekovel.org ,  2019-21-22, telkens het juninummer.

 

Stef Hublou

 

☆.♤.♡.♧.☆

 

 

Creative Commons

take down
the paywall
steun ons nu!