Zoals velen ben ik onder de indruk van haar charmante uitstraling, haar professionele expertise en haar goede bedoelingen. Ze heeft in haar campagne bovendien expliciet het woord “genocide” in de mond genomen. Dit is een positieve evolutie, die al ingezet was door alle huidige Belgische rectoren die zich samen hebben uitgesproken tegen het Associatieverdrag dat Israël sinds 2000 een geprivilegieerde positie met Europa geeft.
Met het vertrouwen dat Vermeire gekregen heeft, zou ze nu ook namens de KU Leuven een voortrekkersrol in deze zaak kunnen opnemen. Dit zal echter afhangen van drie uitdagingen: zullen haar financiële beslissingen steunen op internationaal recht of op haar goede vrienden? Staat ze open voor een ruimer historisch narratief? Wil ze haar visie op diversiteit grondig verdiepen?
Goede vrienden in het verzet
Wat de financiën betreft: Vermeire is sinds 2020 onderzoekscoördinator van de groep Biomedische Wetenschappen. In die rol is ze verantwoordelijk voor bijna 20 projecten met Israël, waaronder zelfs één van de overheid. Wanneer hier vragen over komen, verwijst Vermeire steevast naar “heel goede vrienden in Israël” die haar “smeken om individuele banden in stand te houden” omdat zij “van binnenuit werken aan het verzet”. Dit antwoord is om vele redenen ontgoochelend. Om te beginnen betreft de oproep tot een boycot niet individuele banden, maar institutionele samenwerkingen.
Bovendien haalt Vermeire als voorbeeld van dit verzet de Israëlische betogingen tegen Netanyahu aan. Maar daarin is nauwelijks sprake van sympathie voor het lot van de Palestijnen. Integendeel, ondanks de hemeltergende situatie in Gaza is vandaag 53% van het Israëlische publiek tegen humanitaire hulp ter plaatse (De Standaard, 22/5/2025). De vraag blijft dus welk soort verzet haar goede vrienden dan wel gepleegd hebben om Israël een institutionele voorkeursbehandeling te gunnen die collega’s uit Iran of Rusland zonder dralen ontzegd werd. Voor de geloofwaardigheid van onze universiteit in de wereld mogen we hopen dat het algemeen belang en internationaal recht de steunpilaren zullen zijn van beslissingen over institutionele samenwerking.
Historisch kader
Het kader waarin de Palestijnse zaak moet worden gezien, is veel ruimer dan een gewelddaad van twee jaar geleden en zelfs dan de oprichting van Hamas in de jaren tachtig. Het betreft een alsmaar duidelijker uitgesproken ambitie van Israël om binnen en buiten de landsgrenzen grondgebied toe te eigenen en één grote natie onder Israëlische controle te stichten.
Onze toekomstige rector hanteert een veel beperkter historisch kader wanneer ze aangeeft dat haar vrienden die tegen Netanyahu protesteren, dit “al maanden voor 7 oktober 2023” deden. Hiermee bevestigt ze de (waan)gedachte dat de aanval van Hamas een donderslag bij heldere hemel was – een onverdiende terroristische aanval op het meest morele leger op aarde of op de enige democratie in het Midden-Oosten. De Israëlische “reactie” op deze “actie” vindt ze dan wel disproportioneel, maar ook enigszins terecht.
Terroristische organisaties, zoals het ANC van Nelson Mandela, zijn vaak een wanhopige reactie op aanhoudend onrecht dat door machtige landen wordt toegestaan of zelfs aangemoedigd. Hamas heeft inderdaad een gewelddadige kern die heel pijnlijk uit de hoek kan komen, maar is pas in de jaren 80 ontstaan, na decennia van illegale bezetting en mensenrechtenschendingen die door de internationale gemeenschap in theorie veroordeeld, maar in feite getolereerd werden. Daarom is, naast het internationaal recht, ook een historisch kader nodig dat verder gaat dan twee jaar.
Ethische commissie
Een punt waarop Vermeire zich sterk profileert, is diversiteit – een waarde die wellicht iedereen steunt. Op het gebied van gender is ze daar, als eerste vrouwelijke rector van de KU Leuven, bovendien de belichaming van. Maar het gebrek aan diversiteit gaat veel verder: het betreft ook onze impliciete blindheid voor de rest van de wereld. Zoals bij de genderproblematiek moeten we beginnen met die blinde vlek in kaart te brengen.
Een concreet voorbeeld is de ethische commissie van de KU Leuven, waarvoor Vermeire haar grote bewondering uitsprak. Deze commissie toetst elke nieuwe aanvraag tot samenwerking op haar morele waarde, wat in theorie een goede zaak is. Maar als gevolg van hun beslissingen heeft de KU Leuven vandaag nog steeds 55 samenwerkingsverbanden met instituties binnen en buiten Israël die hen bewapenen (zie Documenting Academic Complicity).
De leden die zetelen in deze commissie komen hoofdzakelijk uit de (bio-)ingenieurswetenschappen en geneeskunde, maar ook uit economie, rechten en wijsbegeerte. De meeste professoren aan onze universiteit pretenderen in hun onderzoek universele inzichten te bieden op basis van bijna exclusief westerse bronnen, vooral Engelstalige. Kennis van andere regio’s, gevoeligheden, bronnen, begrippen, vragen en visies is een grote en miskende blinde vlek aan onze instelling.
Een remediëring daarvan behelst een grondigere stap naar diversiteit dan buitenlandse studenten ontvangen, helpen, trainen en steunen. We moeten ook onze eigen bril op de wereld stevig diversifiëren, bronnen in andere talen consulteren, vreemde posities leren begrijpen en iets opsteken van buitenlandse gasten. Vanuit een Metaforum-denktank is er in 2022 een aanzet gegeven om de situatie in kaart te brengen. Maar tot nu toe heeft de KU Leuven elke poging tot dit soort zelfonderzoek afgeremd met de boodschap dat we goed bezig zijn.
Dit laatste punt gaat veel dieper dan onze institutionele relatie met Israël. Het gaat niet alleen om het lot van de Palestijnen, maar vooral ook om het onze in een snel veranderende wereld.
De drie uitdagingen die ik hier aangehaald heb, betreffen eerder het institutionele kader waarin onze nieuwe rector zich situeert dan haar persoonlijke eigenschappen. Daarom hoop ik dat ze net uit haar enthousiasme en empathie kracht zal putten om meer te doen dan alleen voort te ploegen in het bestaande kader. Misschien kan ze als eerste vrouwelijke rector echt enkele stenen verleggen in de bedding van onze rivier.
C. Defoort, Chinese Studies, KU Leuven
