Het weekblad Humo publiceerde op 30 maart een lang interview van Jana Antonissen met Virginie Le Roy, de advocate van de familie van Samuel Paty, over de zaak-Paty. Het werd op 8 april overgenomen in de digitale editie van De Morgen. Het is een voorbeeld van minderwaardige journalistiek, en als zodanig interessant. Ik reageerde op 10 maar al eens op de berichtgeving in De Morgen met een korte opiniebijdrage, maar daar kreeg ik geen reactie op, ook niet na een herinnering op 15 maart. (Tekst onderaan deze beschouwing.) In het beste geval is de redactie daar slecht georganiseerd, maar de overname van een niveauloos, van islamofobie doordrongen stuk uit Humo laat erger vermoeden. Dus toch maar even ingaan op wat er mis is met dit soort journalistiek.
Waarom eigenlijk de advocate van de familie interviewen, en uitsluitend die, en dan nog wel zonder enig kritisch weerwerk? Mevrouw Le Roy mag ongehinderd een heiligenprentje van Samuel Paty tekenen (“Een humanist in de ware zin van het woord: rustig en anoniem, maar overtuigd van zijn waarden.”), met irrelevante details (hij liet zijn ouders een Koran meebrengen uit Tunesië, hij had ooit contact opgenomen met het Institut du monde arabe om Arabische bandjes te bekomen…) en hij was een man “die een doelwit werd omdat hij was wie hij was: een leraar die lesgaf. Hij hield van zijn baan. Maar boven alles hield hij van zijn leerlingen.”
Dat laatste is op geen enkele manier te onderbouwen. Paty werd niet omgebracht omdat hij een enthousiaste leraar was en van zijn leerlingen hield – wie wil daar nu een moord voor begaan? – maar omwille van smaad tegenover de Profeet, zoals zijn moordenaar duidelijk heeft aangegeven. Het gaat om blasfemie, maar daar gaat het interview niet op in. De vraag die zich opdringt (maar die niet gesteld wordt) is: waarom moest Paty zo nodig een obscene, voor alle moslims (en voor mij als niet-moslim en atheïst) kwetsende cartoon tonen? Valt de vrijheid van meningsuiting niet uit te leggen zonder dat je zo’n extreem, alle grenzen overschrijdend voorbeeld toont? En als zo’n voorbeeld maar vluchtig getoond wordt, zonder analyse, welk pedagogisch rendement heeft dat dan?
Volgens de advocate was er met Paty niks aan de hand, een perfecte leraar. En zij stelt dat de directrice adequaat reageerde, maar verwijt de collega’s dat die dat niet genoeg deden: “Ze heeft het heel goed gedaan, in alle opzichten: proactief, gedecideerd, dapper. Zeker als je het vergelijkt met enkele collega’s van Paty, die hem onmiddellijk met de vinger wezen.” In werkelijkheid werd de klacht van de ouder niet ernstig genomen, werd de pedagogische aanpak van Paty door een aantal van zijn collega’s problematisch gevonden, stond ook de inspectie kritisch tegenover die aanpak en was er zelfs al eerder een moeder over zijn lessen komen klagen.
De islamofobe advocate (“Mijn toga is een middel om ons te verweren tegen een gesel van deze tijd, de radicale islam.”) maakt de activist Abdelhakim Sefrioui zwart: hij is “een islamistische agitator” – en dus hoef je niet naar zijn standpunten en argumenten te luisteren? En hij wordt verdacht gemaakt als moordlustig: “Hij wist perfect wat hij deed : hij maakte van Samuel Paty een levend doelwit.” Dat komt niet overeen met de werkelijkheid. Nergens werd er opgeroepen tot geweld tegen de leerkracht, alleen tot protest tegen wat als een wantoestand in de lessen van Paty ervaren werd. (Volkomen terecht, denk ik, als ouder, leraar, en onbevangen waarnemer.) De advocate brengt de (volgens mij volkomen legitieme) actie van de ouder en van zijn medestander Sefrioui ook in verband met een oproep van Al Qaeda van 11 september 2020 tot aanslagen, zonder dat er enige aanwijzing is voor een verband tussen het protest en Al Qaeda. Maar de bedoeling is duidelijk een normaal, vreedzaam protest, dat binnen de democratische normen valt, te criminaliseren als terroristisch. In feite heeft het protest niets te maken met islamitisch radicalisme, maar past het perfect binnen de Franse normen van laïciteit, die respect voor de levensbeschouwingen voorschrijven.
De journaliste, Jana Antonissen, presteert het de moord op Paty te vergelijken met 9/11: “vrijdag 16 oktober was het Nine-eleven van het Franse onderwijs.” Dat is niet alleen een vergelijking die buiten alle proporties is, maar die ook de kern van de zaak vervormt. Het gaat in de zaak-Paty niet om een internationale terreurorganisatie die een willekeurig gekozen enorme massa burgers ombrengt, maar om een beperkte actie van een eenling met een duidelijke (maar voor ons niet acceptabele) motivering en gericht op een enkele persoon wegens een heel precieze reden: de smaad tegenover de Profeet. Dit in de sfeer trekken van internationaal massaterrorisme gebaseerd op islamitisch radicalisme is ongefundeerd en is alleen maar stemmingmakerij.
De journaliste gaat ook onkritisch mee in het fabeltje over de leugens van Z., de leerlinge die haar vader sprak over de cartoons die in de les getoond werden. De mediacampagne die gevoerd werd en wordt probeert te doen alsof de moord op Paty te herleiden is tot een leugen van een gestoord meisje. Maar haar leugentjes zijn bijkomstig, of zij al dan niet in de les zat, doet er niet toe. Zij gaf volkomen juist aan dat Paty karikaturen van de Profeet toonde in de les, waaronder de zeer obscene en totaal onmogelijke van Coco. Dat is niet acceptabel, daar ging Paty helemaal in de fout, en als dat gebaseerd is op het onderwijsprogramma, moet dat dringend doorgelicht en afgekeurd worden. Het is de verdienste van Z. dat zij dat probleem heeft aangekaart.
Om een lang verhaal kort te maken: Humo en De Morgen zijn door de publicatie van het artikel van Jana Antonissen behoorlijk ontspoord. Dat is geen ernstig te nemen journalistiek meer!
Opiniestuk voor De Morgen, opgestuurd op 10 maart en opnieuw op 15 maart:
ANDER LICHT OP DE ZAAK-PATY
In De Morgen van 10 maart lees ik: “Leugentje van 13-jarige leidde tot moord leraar. Nieuwe onthullingen werpen nieuw licht op zaak-Samuel Paty”. Dat suggereert dat de klachten over de leraar ongegrond waren, want verzonnen, en dat het meisje van 13 dat die klachten aan haar vader vertelde, verantwoordelijk is voor de dood van de leraar. Klopt dat?
Dat er leugens zaten in het verhaal van het meisje is helemaal niet nieuw, dat was al bekend van in november vorig jaar. Maar die leugens gingen over haar aanwezigheid bij de lessen waar het over ging, niet over de kern van de zaak: dat Paty het nodig vond cartoons, waarvan hij wist dat ze aanstootgevend waren, te tonen in de les en dat hij er daarbij van uitging dat islamitische leerlingen geschokt zouden kunnen zijn, zodat hij ze waarschuwde niet te kijken of even buiten te gaan.
In de vandaag overheersende mentaliteit in Frankrijk is vooral dat laatste punt een probleem, het eerste niet of nauwelijks. Want een onderscheid maken tussen moslims en niet-moslims, dat ruikt naar segregatie, en die is verwerpelijk. Nochtans is het tonen van de cartoons eigenlijk een veel groter probleem, en de centrale kwestie: welke pedagogische redenen kunnen er zijn om een hoogst obscene voorstelling van de Profeet te tonen aan kinderen, te meer als je weet dat het hen kan schokken? Valt de vrijheid van meningsuiting niet uit te leggen zonder zulke buitensporige voorbeelden?
Bovendien was het tonen van die cartoons strijdig met het charter van de laïciteit, dat in elke Franse school aan de muur hangt en als norm geldt. Het zegt en herhaalt dat respect voor elkaars levensbeschouwing noodzakelijk is. Prenten die op zijn minst een deel van het schoolpubliek diep beledigen horen op school dus niet thuis, en zeker niet met als begeleidende boodschap: moet kunnen! Dat blasfemische voorstellingen in Frankrijk juridisch niet strafbaar zijn, betekent niet dat ze dus iets goeds zijn en nog veel minder dat ze geschikt lesmateriaal voor kinderen vormen.
Paty was al vijf, zes jaar bezig met in zijn les dergelijke cartoons te tonen, en daar was ook vroeger al over geklaagd bij de directie. Dat de vader van de dertienjarige, bijgestaan door de imam en activist Sefrioui, voor een gesprek naar de schooldirectie stapte, was een goede zaak. Dat zij, toen dat niets opleverde, een protestactie startten, was hun goed recht en ook een goede zaak. Nergens riepen zij op tot geweld en zij zochten naar een juridische weg om de wantoestand op de school te elimineren door voor advies naar het CCIF te gaan, dat kort daarna door de regering zou worden ontbonden, juist omdat de beide klagers daar waren langsgegaan.
In de pers lees je over een “haatcampagne” – hoezo? Is in de toekomst elke sociale actie een haatcampagne? Als je het ontslag eist van iemand die schade berokkent en zich niet aan de regels van zijn instelling houdt, is dat dan haat?
Nieuw licht op de zaak Paty? Dat zou erin kunnen bestaan uit te leggen hoe president Macron de interpretatie van Paty’s daden en levenseinde gemonopoliseerd heeft voor zijn kort voor de moord afgekondigde strijd tegen het islamisme, benoemd tot nationale vijand. En ook hoe Macron en zijn minister Darmanin de scheiding van de machten overtraden door publieke uitspraken te doen over een lopend juridisch onderzoek, namelijk door de beide actievoerders als moordlustig en schuldig te bestempelen: zij zouden zelfs een ‘fatwa’ uitgesproken hebben! Ook het rechtsprincipe van het vermoeden van onschuld ten opzichte van de actievoerders werd daarbij met de voeten getreden.
De pedagogiek van Paty was problematisch (wat de regering niet wil erkennen), maar even problematisch is hoe hij na zijn dood misbruikt werd als toonbeeld van zogenaamd Republikeinse deugden, terwijl hij die juist miskende.
Eric Hulsens
