De community ruimte is een vrije online ruimte (blog) waar vrijwilligers en organisaties hun opinies kunnen publiceren. De standpunten vermeld in deze community reflecteren niet noodzakelijk de redactionele lijn van DeWereldMorgen.be. De verantwoordelijkheid over de inhoud ligt bij de auteur.

Joe Biden, Iran en de de-Trumpificatie

Joe Biden, Iran en de de-Trumpificatie

donderdag 17 december 2020 13:04
Spread the love

Na zijn intrek in het Witte Huis op 20 januari 2021 zal één van de belangrijkste taken van het buitenlands beleid van Joe Biden eruit bestaan de relaties en overeenkomsten met andere landen die Donald Trump de afgelopen vier jaar aan stukken heeft gescheurd te herstellen. De belangrijkste daarvan is de nucleaire overeenkomst van 2015 met Iran, waarvan Trump zich in 2018 heeft teruggetrokken. Dit zal op zijn zachtst gezegd geen gemakkelijke opgave zijn.

Sindsdien zijn de spanningen in de Perzische Golfregio aanzienlijke toegenomen. Het jaar 2020 begon in crescendo met de door Trump bevolen moord op de Iraanse generaal Qassem Suleimani in Irak. Het jaar eindigt (voorlopig?) met een nieuwe moord. Dit keer op de Iraanse wetenschapper Mohsen Fakhrizadeh. Hij werd op klaarlichte dag in Absard, op zo’n 40 kilometer van Teheran.

Herinner u die naam, Fakhrezadeh,” zei de Israëlische premier Benjamin Netanyahu over Mohsen Fakhrizadeh op een persconferentie in Tel Aviv in april 2018. Israël bevestigt of ontkent vandaag niet of het verantwoordelijk is voor de aanslag, maar heeft ook niet veel gedaan om zijn betrokkenheid te verbergen. Op dinsdag 8 december, berichte Iran dat de moord vanop afstand was uitgevoerd met een machinegeweer dat was uitgerust met een satellietgestuurd slim systeem. Als dit klopt zijn het niet zozeer ‘rebellen’ die over die middelen beschikken. Het blijft daarom speculeren maar het zou niet de eerste keer zijn dat Tel Aviv betrokken is bij de moorden op Iraanse nucleaire wetenschappers.

Op 12 januari 2010 werd Massoud Ali-Mohammadi door een op afstand bediende bom in Teheran vermoord. Majid Shahriyari kwam op 29 november 2010 om bij een autobomaanslag in Teheran. Fereydoun Abbassi-Davani raakte op dezelfde dag gewond bij een aanslag met een tweede autobom. Darioush Rezai werd op 23 juli 2011 in Oost-Teheran neergeschoten. Ze werkten allen mee aan het Iraanse nucleaire programma en volgens Iran waren Israël en de VS er iedere keer bij betrokken.

Israël is dan ook wereldleider in gerichte moorden. Volgens de Israëlische mensenrechtenorganisatie B’tselem heeft het land bijvoorbeeld tussen 2002 en mei 2008 ten minste 387 Palestijnen gericht vermoord. 234 waren een echt doelwit, de overige doden ‘collateral damage’. Israël heeft alleszins het motief, de methoden en de mogelijkheden. In het schimmenspel in het Midden-Oosten zijn de indrukken moeilijk te verdrijven. Temeer omdat een Israëlische functionaris aan de New York Times wist te vertellen dat de wereld Israël zou moeten bedanken voor de moord op de ‘vader van het Iraanse kernwapenprogramma, Mohsen Fakhrizadeh’.

Drie dagen voor Fakhrizadeh vermoord werd, ging een geheime bijeenkomst tussen de kroonprins van Saoedi-Arabië Mohammad Bin Salman en premier Benyamin Netanyahu van Israël in Neom, Saoedi-Arabië door. De partijen ontkenden maar verschillende internationale persbronnen bevestigden het feit. Ook de Amerikaanse staatssecretaris van Buitenlandse Zaken, Mike Pompeo, en de baas van de Mossad, Yossi Cohen zouden daarbij aanwezig zijn geweest. Dat kon geen toeval zijn. De moord op Fakhrizadeh moet volgens velen voorkomen dat de Verenigde Staten met Joe Biden als president terug de JCPOA zouden instappen.

Joe Biden maakte er immers een punt van tijdens zijn verkiezingscampagne. Eenmaal in het Witte Huis zou hij het in het Iraanse dossier na vier jaar Trump en zijn doctrine van “maximale druk” over een compleet andere boeg gooien.

Feit is wel dat tot 20 januari 2021 Trump nog president van de VS is en het vergiftigde geschenk dat hij Joe Biden wil nalaten groeit ondertussen verder aan. Trump blijft de sancties tegen Iran vermenigvuldigen. Half november zat hij zelfs nog in een vergadering waarbij hij zou gezocht hebben naar opties om Iran aan te vallen. Hij kon toen blijkbaar overtuigd worden om dat niet te doen maar een laatste wanhopige actie tegen de Iraans kerncentrale van Natanz is volgens sommigen niet uitgesloten.

Een moeilijke oefening

Terugkeren naar de overeenkomst zal niet gemakkelijk zijn. De nucleaire deal van 2015 is door andere landen in de regio nooit vertrouwd. Netanyahu en de Arabische regimes denken dat Biden niet begrijpt hoe het Midden-Oosten in de afgelopen vijf jaar is veranderd en dat hij zich naïef voorbereidt om weer aan te sluiten bij een overeenkomst die niet ingaat op de werkelijke dreiging die Iran vormt voor de Amerikaanse bondgenoten en belangen in de regio. Vijf jaar geleden dachten ze ook al dat de oorspronkelijke overeenkomst de dreiging niet aanpakte. De niet-permanente aard – ‘slechts’ 15 jaar – van de beperkingen op uraniumverrijking, het ontbreken van duidelijkheid over de Iraanse ballistische raketten en de zogenaamde ‘expansionistische activiteiten’ liggen zwaar op de maag. Israël en de Soennitische regimes vonden elkaar in hun tegenstand tegen de deal en dat leidde uiteindelijk tot de zeer recente ‘Abraham Akkoorden‘ waarbij de Verenigde Arabische Emiraten en Bahrein hun relaties met Israël normaliseerden.

Biden erft dus een situatie die wordt gedomineerd door een diepe vertrouwenscrisis. Gewoon terug instappen in de JCPOA is in de gegeven omstandigheden bijzonder moeilijk. Hoe de traditionele regionale bondgenoten ervan overtuigen dat terug meedoen met het nucleaire akkoord dat diezelfde bondgenoten al van bij het begin hebben verworpen, een goede zaak is? Hoe kan dat zo kort na verkiezingen die de kloof tussen onverzettelijken en voorstanders van dialoog met Teheran zo duidelijk gemaakt heeft? Kan het zonder op zijn minst concessies van Iran op het gebied van raketten en op zijn activiteiten in Syrië, Libanon, Irak en Jemen?

Maar Teheran wil eerst dat alle sancties opgeheven worden voor er nog maar sprake kan zijn om rond te tafel te gaan zitten. Over de nucleaire deal willen de Iraniërs niet meer onderhandelen. Ze willen wel terugkeren naar de oorspronkelijke afspraken en niet meer verder splijtstof verrijken. Ze willen waarschijnlijk ook de voorraad die ze na de opzegging van de deal door de VS hebben aangemaakt, afstaan en de moderne centrifuges die daarvoor dienden ontmantelen, maar over de JCPOA zelf willen ze niet meer praten. Die deal is gemaakt en moet niet vermengd worden met andere onderwerpen. Als de Amerikanen het willen hebben over het rakettenprogramma of de aanwezigheid van Iran in buurlanden, dan kan dat. Maar ‘first things first’: de sancties opheffen en terugkeren naar de oorspronkelijke nucleaire overeenkomst.

De weg naar de-escalatie en dialoog

Er zal een nieuwe logica moeten worden ontwikkeld. De tijd dat de VS unilateraal hun wil konden opleggen aan eender welk land is voorbij. Er zal dit keer rekening moeten gehouden worden met de regionale rol die Iran in het Midden-Oosten inneemt. Als de regering-Biden hier niet wil in meegaan is het alternatief – onaanvaardbaar voor het Westen – dat Iran economisch volledig gaat mikken op China en, wanneer het gezamenlijke belangen heeft in de regio, op Rusland.

Om van koers te veranderen in de VS-politiek tegenover Iran zal Biden’s regering tijd nodig hebben. De spanning in de regio is momenteel echter zo hoog dat er tot op het moment dat Biden effectief aan de macht komt er een oorlog kan uitbreken om zelfs een banaal feit als een slechte communicatie.

Er is daarom snel nood aan manieren om te overleggen. Er zijn tekenen dat de eerste schuchtere stappen daarvoor al zijn gezet. Zo meldde de Iraanse krant Sedai-e Eslahat, dat het Iraanse ministerie van Buitenlandse Zaken geheime onderhandelingen is begonnen met het buitenlands beleidsteam van Joe Biden. “Onlangs hebben sommige bronnen onthuld dat Mohammad Javad Zarif en leden van de volgende regering van de VS contacten hebben gelegd”, schreef de krant, verwijzend naar de Iraanse minister van Buitenlandse Zaken. De speculaties over geheime afspraken tussen de twee landen stegen na een interview van Javad Zarif, twee weken na de Amerikaanse presidentsverkiezingen. Aan de krant Hamshahri vertelde hij: “Ik ken Biden al 30 jaar en ik heb hem ontmoet”. Ook met de Europese ondertekenaars van de nucleaire deal zouden er al gesprekken zijn.

Dat Teheran en Washington terug zouden gaan praten is een goede zaak maar onvoldoende. Er zal ook een structuur moeten worden opgezet om een regionale dialoog op gang te brengen. Saoedi-Arabië, de Emiraten en andere Golfmonarchieën voelen zich, met of zonder de JCPOA, onveilig en bedreigd door Iran. Net zoals Iran zich bedreigd voelt door Washington en Tel Aviv en Tel Aviv dan weer door Teheran.

De regionale vijanden zullen waarschijnlijk nooit hechte bondgenoten worden maar om de spiraal van geweld en de eeuwige wapenwedloop die daarmee gepaard gaat te stoppen is die dialoog broodnodig.

De valkuil vermijden

Er blijft nog een anderhalve maand over van hoge spanning. Donald Trump zal nog stokken in de wielen steken. De Israëlische premier Benyamin Netanyahu steunt hen daarbij. Hij wil niet dat Teheran dank zij de versoepeling van de sancties terug zijn plaats inneemt in de regio.

Als er, na de moord op Fakhrizadeh, nog van dit soort acties volgen, zal Teheran voor een dilemma komen te staan: reageren (met het risico dat de dialoog met Biden uitgesloten wordt), of (opnieuw) geduldig wachten. Het risico daarvan is dat het zwak zou kunnen overkomen. Geen gemakkelijke keuze.

Teheran zal waarschijnlijk proberen een escalatie te voorkomen. Iran heeft een zware economische crisis te verwerken die niet alleen wordt veroorzaakt door de Amerikaanse sancties maar ook door de ineenstorting van de prijzen voor ruwe olie en die daarboven nog eens verergerd wordt door de pandemie. Voor de krant Ebtekar was de moord een complot om Iraanse politici ertoe aan te zetten emotionele beslissingen te nemen tegen de nationale belangen van het land in. Hervormingsgezinde politici waarschuwden president Hassan Rouhani en conservatieve parlementsleden om niet in de ‘val van Israël te trappen’ om een nieuwe militaire confrontatie tussen Teheran en Washington te ontketenen.

Als Iran alsnog militair reageert zal de respons waarschijnlijk vergelijkbaar zijn met degene die afgelopen januari werd uitgevoerd na de moord op Soleimani: 22 ballistische raketten werden toen op twee verschillenden Amerikaanse bases in Irak afgevuurd. Teheran informeerde de VS wel op voorhand voor de actie en er vielen blijkbaar geen dodelijke slachtoffers.

De Iraanse reactie is op dit ogenblik niet militair maar ligt op het gebied van het nucleaire programma zelf. Het Iraanse parlement, de Majlis, nam een niet-bindend besluit om het verrijkingspercentage te verhogen tot 20 procent, geavanceerde IR-2m centrifuges op verrijkingslocaties te plaatsen, een zwaarwaterreactor herop te bouwen en zich zelfs terug te trekken uit het aanvullend protocol van de Internationale Organisatie voor Atoomenergie (IAEA). Ook werden maatregelen voorgesteld om de IAEA-inspecteurs, die ervan worden beschuldigd details over de vermoorde Fakhrizadeh te hebben gelekt, te beperken en om diplomatieke stappen te ondernemen tegen de verantwoordelijken voor de moord.

Het valt nog te bezien hoeveel ruimte er in de huidige context overblijft voor diplomatie. En of de Trump-regering (en zijn bondgenoten in de regio) er tijdens de zes weken die Joe Biden scheiden van het Witte Huis, in zullen slagen hem al voordien te verbranden.

Creative Commons

dagelijkse newsletter

take down
the paywall
steun ons nu!