Nooit eerder in het recente verleden was de wereld getuige van zulke gruwelijkheden als die van de beweging die bekendstaat als IS – de Islamitische Staat. De combinatie van hun minachting voor menselijk leven, de slimme inzet van sociale media, en de kunst om buitenlandse volgelingen te ronselen is ongekend. Wie zijn deze sadistische strijders? Hoe weten zij zovelen geestdriftig te maken voor een gruwelijke strijd? Wat is hun strategie en hoe kunnen we die frustreren?
De regering-Obama heeft de rol van de Islamitische Staat in Irak en Syrië (ISIS), thans kortweg IS, te lang gerelativeerd. De via sociale media in de zomer van 2014 verspreide gruwelijke executies van de Amerikanen James Foley en Steven Sotloff – video’s met als titel ‘Boodschap aan Amerika’ – betekenden echter de ommekeer. En toen volgden de vragen. Wie waren deze mannen? Waar kwamen ze vandaan? Wat was er aan te doen? Enzovoort. Al deze vragen waren de aanleiding tot het schrijven van het boek IS. Staat van terreur. Het boek is een poging ISIS binnen de wereldwijde jihadbeweging te plaatsen en aan te geven wat de positie van deze groepering juist is binnen het extremisme, om zo de werkelijke implicaties hiervan beter in te kunnen schatten. Het waagt zich in troebele, onverkende wateren op zoek naar antwoorden.
De oorsprong van IS ligt bij Abu Musab al Zarqawi, een Jordaanse misdadiger die dankzij de invasie van de Verenigde Staten in Irak de kans kreeg carrière te maken als terrorist. Extreme gewelddadigheid werd zijn handelsmerk. Zelfs Osama Bin Laden en later zijn opvolger Ayman al Zawahiri probeerden Zarqawi zijn bloedige praktijken te beteugelen. Zarqawi was inmiddels de leider van de Iraakse tak van Al Qaida geworden, maar vaarde meer en meer zijn eigen koers.
In juni 2006 werd Zarqawi gedood bij een Amerikaans luchtbombardement. Gehoopt werd dat door zijn dood de organisatie van Al Qaida in Irak in elkaar zou storten. Niets was echter minder waar. Zarqawi werd een martelaar voor de jihadistische rebellen. De oprichting van de Islamitische Staat in Irak (ISI) werd aangekondigd met Omar al Baghdadi als leider en het uiteindelijke doel was om deze organisatie uit te bouwen tot een kalifaat.
Omar al Baghdadi kwam net als zijn voorganger om het leven bij een luchtaanval. ISI was zijn leiding kwijt en leek in eerste instantie verzwakt. In mei 2010 aanvaardde echter een zekere Abu Bakr al Baghdadi het leiderschap van de Islamitische Staat in Irak. De nieuwe leider bleek een fenomenaal strategisch inzicht te hebben. Onder zijn leiding voerde ISI het geweld in 2010 en 2011 gestaag op én kondigde Baghdadi aan hun territorium uit te breiden tot in Syrië, dit sterk tegen de zin van Al Qaida. Maar voortaan zou ISI bekendstaan als de Islamitische Staat in Irak en Syrië (ISIS). Uit een sterk verzwakte organisatie was een nieuwe en sterke jihadistische groepering ontstaan die streefde naar een grensoverschrijdende, verenigde islamitische staat. In het voorjaar van 2014 brak Al Qaida openlijk met ISIS. Hierdoor is de wereldwijde jijadbeweging opgesplitst in twee grote facties. Al Qaida en zijn dochterorganisaties onder leiderschap van Ayman al Zawahiri en IS onder leiding van Abu Bakr al Baghdadi.
Gaandeweg werd ISIS de rijkste terreurgroep ter wereld, met reserves van honderden miljoenen dollars. Volgens sommigen genereert ISIS één tot drie miljoen dollar per dag!
Op 29 juni 2014 werd door ISIS het kalifaat uitgeroepen. Abu Bakr al Baghdadi werd de nieuwe ‘kalief Ibrahim’. Het kalifaat heette simpelweg IS en niet meer ISIS, om zo aanspraak te kunnen maken op een wereldomspannend rijk en verder te kunnen kijken dan enkel Irak en Syrië. Om deze expansie van de hele wereld te kunnen bewerkstelligen was en is het belangrijk dat IS zoveel mogelijk bondgenoten en strijders kan rekruteren. En dit doet IS met behulp van een methode die geen enkele andere extremistische groepering voorheen heeft gebruikt, namelijk met een uitgekiende mediastrategie. IS heeft zich een podium weten toe te eigenen dat geen enkele andere terreurgroep tot dan toe had weten te veroveren: de sociale media. En de bestorming van deze sociale media gebeurt op een manier die even agressief is als IS haar militaire tactieken. En de cyberjihad lijkt aan te slaan, ook bij buitenlanders. Het exact aantal buitenlandse strijders die meevechten voor IS is onmogelijk te bepalen gezien het gevaar dat IS vormt voor journalisten en inlichtingendiensten, maar een aantal bronnen hebben het over 17.000-19.000 strijders, waarvan ongeveer 32% afkomstig is uit Europa (met inbegrip van Turkije). Een onevenredig hoog aantal van deze westerse rekruten zijn bekeerlingen.
Om zich van een langdurige loyaliteit te verzekeren wordt er ook veel aandacht besteed aan de indoctrinatie van kinderen. Geweld wordt voor hen zo een levenswijze, een moedjahedien worden de ultieme betrachting.
Eén ding staat vast: IS is populairder onder jihadisten dan Al Qaida ooit is geweest. En dat is omdat IS staat voor een allesomvattende samenleving. Niet alleen de strijd is belangrijk, maar ook de dienstverlening aan de bevolking van het kalifaat. In alle gebieden die IS onder controle heeft gekregen, kregen de politiewagens, ambulances en het ambtenarenapparaat het embleem van IS, de zwarte vlag, ‘opgeplakt’. Consumentenbeschermingbureau’s, klachtenbureau’s en verzorgingstehuizen werden opgericht. Aan artsen, ingenieurs en wetenschappers werd gevraagd te emigreren naar het kalifaat. In tegenstelling tot Al Qaida streefde IS niet de verre droom van het kalifaat na, het installeerde het kalifaat gewoon.
Het boek is een zeer helder relaas van het verleden, heden en toekomst van IS. Het vertelt het verhaal van het ontstaan van Al Qaida in 1988, de opkomst van dochterorganisaties, de omschakeling naar het leiderloos verzet, de groeiende conflicten tussen Al Qaida en sommige van haar afdelingen, het ‘slimme’ gebruik van de social media, de fitna oftewel onderlinge geschillen, en de uiteindelijke heerschappij van IS.
Ook het hoofdstuk over de psychologische oorlogvoering van IS en wat de dreiging van terrorisme met ons doet is verhelderend en zou door iedereen gelezen moeten worden. De kans dat je doodgaat door een val uit bed of van een ander meubelstuk is 1 op 4283, veel groter dan de kans door IS te worden aangevallen. Toch leggen we ons dagelijks zonder enige vrees te slapen in bed, terwijl we van angst verstarren wanneer we naast een man met lange zwarte baard staan te wachten voor het rode licht.
Ook zeer lezenswaardig is de appendix, die je in het kort de geschiedenis van de islam verteld, het verschil tussen de verschillende strekkingen binnen deze godsdienst, wat het kalifaat juist is, enzovoort.
Het boek is een must read voor iedereen die zich wil verdiepen op het gebied van IS en het gewelddadig extremisme. Een aanrader!
Nick Mertens
