Schrijver en denker Stefan Hertmans schrikt op Facebook van de actie van de dag waarbij klimaatactivisten in Londen een prachtig schilderij van Velasquez, de Rockeby Venus, bijna beschadigden met een ontsnappingshamertje  dat door het beveiligingsglas ging.

Het ingrijpen lijkt op het eerste gezicht hard,grof en uitermate fysiek voor een ver verwijderde doelstelling. Iets extreem moois moest er bijna aan geloven. Toch kan ik voor dergelijke “straffe acties” wel enig begrip opbrengen. Misschien is niet iedereen al voldoende doordrongen van de mega-gevaren die op de hele planetaire mensheid af komen. Niet volgende eeuw, maar de volgende decennia en de volgende dagen.

Gevaren die sommige jongeren in het spoor van de “Jeanne d’Arc” van onze tijd uit Stockholm, Greta Thunberg, soms juist zeer goed aanvoelen en voorvoelen. Zoals ik zelf kon vaststellen toen ik te midden van hen tientallen donderdagen op mars doorbracht voor de goede groene zaak in vijf steden in het Revoltejaar negentien. En dan komt licht de formule in actie die de mensheid altijd weer een beetje bepaalt, (onverminderd in populaties die dachten dat ze fysieke tikken bij de opvoeding moesten uitroeien en dat fysiek geweld en oorlog binnenkort zouden zijn uitgebannen):

“Wie niet horen wil, moet voelen!”

Het is mij niet echt moeilijk de gedachtegang te volgen: wat baten verfijnde kunstwerken en -genietingen de mensheid, als binnenkort de daken van onze huizen vliegen door stormen in alle continenten? Wanneer er grote tekorten aan water en warmte dreigen. Wanneer soorten voedsel nodig voor een gezond opgroeien wellicht schaars zullen worden of onbeschikbaar.

Laten we samen met onze fijnzinnigheid toch ons “oog voor de allergrootste gevaren” én ons gevoel voor proportie bewaren, beste vrienden kunstliefhebbers.

Het is nochtans intelligibel: door iets waaraan miljoenen mensen grote waarde hechten, die vaak in miljoenen dollars wordt uitgedrukt, te bedreigen en te besmeuren, kortom neer te halen, willen deze mensen de mensheid erop wijzen dat er intussen, nog teveel ongemerkt, iets bedreigd wordt dat van onmetelijk grotere “waarde” is. Het leven en voortbestaan op aarde zelf, van zowel Mens als Biosfeer.

Er is op de opiniepagina van De Standaard al geregeld debat gevoerd over de zin of onzin van zulke extreme acties. Onder andere de ervaren denker over ecologie, ditecteur van denktank Oikos, Dirk Holemans heeft erop gewezen dat ze betekenis en waarde hebben in het geheel van de strijd voor (aandacht voor) de Ecologische Transitie waar we niet onderuit kunnen. We are all in the same boat. There is no Planet B.

Door de meer extreme acties worden de meer gematigde activisten organisaties salonfähig voor overheden en bedrijven, die dan met graagte de dialoog aan gaan met hen.

Kunst is een van de zes manieren waarop mensen volgens de filosoof Scheler schouwend en bouwend aan escapisme doen. Daar is onder normale omstandigheden veel begrip voor op te brengen; maar voor deze groep verlichte ecologische activisten werkt dit dus overgevoelig. Het is de rode lap. Omdat de Boodschap juist is: “Kijk niet meer weg; of er zal geen “escape” meer mogelijk zijn. Voor 7 miljard aardbewoners. En voor dat grootste aller kunstwerken: de Natuur!”

Betekenis moet gezocht

In plaats van een zinloze daad staan we hier volgens mij voor een actie die juist vol van betekenis is; op voorwaarde dat we ze kunnen lezen, ontcijferen. Wat is dit? Op een bij uitstek sacrale plek, in een tempel van de kunst(liefhebbers) –  wordt aan extreem bezielde, krachtige metonymische mise en scène gedaan. De activist die de moker hanteert, herhaalt de agressie die hij ziet dat er gebeurt op wereldschaal in het klein en op symbolische manier; volgens het mechanisme dat de psychologie beschrijft met de formulering “identificatie met de agressor “. De industriële mens beukt immers op de grootst denkbare schaal dag na dag met de sloophamer van zijn machines en industrie in op de Natuur. De Natuur, die voor de activist – en dit is toch niet geheel onterecht – het grootste, het meest sacrale Kunstwerk ooit is. Een  kunstwerk waar een transcendente Kracht nu al afgerond een miljard jaar aan werkt, aan sculpteert. Een sacraal, een universeel, gigantisch kunstwerk waar wij allen deel van uitmaken; dat echter de laatste twee eeuwen zeer kwetsbaar is gebleken voor de mokerslagen die de mens het – nog altijd voor een deel zonder het te beseffen – toebrengt.

Miljoenen diersoorten zijn al uitgestorven in deze generatie. Dat is een verschrikkelijk verlies voor het Kunstwerk, als je daar stil bij staat. Iets dat Heilige Woede, die per definitie bedoelt is om iets anders dan het ik te beschermen, bij verantwoord lijkt.

Deze acties staan ook niet op zichzelf. Sinds zowat twee decennia staan er juristen op die (willen mogen) spreken in naam van de Natuur. Van rivieren en bossen, van bergen en bomen. Sinds een jaar of twee wordt het juridische concept “ecocide” schoorvoetend aanvaard in het wereldje van het Recht. Omdat de natuur in onze (vreemde, al te vernieuwende) samenleving in de verdrukking komt en geen stem heeft om te spreken. De activisten die kunstwerken met geweld bewerken spreken geen juridische taal, maar ze nemen pogend eveneens het woord voor die onbeschermde Natuur. Deze daden zijn niet zo irrationeel als ze lijken.

De actualiteit biedt ook genoeg bronnen tot boosheid voor wie met mensheid en Natuur is begaan: vorige week nog sprak het opperhoofd van oliereus Chevron, Mike Wirth, uit dat fossiel niet teruggeschroefd, maar juist nog uitgebouwd wordt. Met argumenten als “Fossiel brengt de kerstpakjes bij de kinderen!” worden honderden miljoenen aan consolidatie besteedt.

Een therapeutisch aspect aan geweld

Bij het zoeken van begrip en verklaring komen ook de teksten van dé filosoof over geweld in aanmerking: Georges Bataille. Hoe geweld voor deze denker altijd ook juist een beweging van “de brug slagen naar de ander” is. Ik kan mij perfect voorstellen dat doorleefde activisten – en ik herhaal dat ik een heel jaar mee ben opgestapt met de klimaatmeisjes en de denkwereld en de emoties dus goed ken en begrijp – met een probleem van cognitieve dissonantie lopen: “Hoe is het mogelijk dat tijdgenoten in de kunstwereld zozeer in eigen bubbel blijven zitten dat zij hét niet zien!” Zo iemand slaat dan door inzet van (nogmaals: beperkt en in feite onschadelijk) geweld de brug naar de betrokken andere. Dat moet opluchten.

(Persoonlijk volg ik de milieu- en klimaatkwestie sinds de jaren tachtig en we hebben in het revoltejaar ‘negentien bijna alle vijfentwintig klimaatmarsen meegedaan).