De afgelopen weken verschijnen met enige regelmaat positieve
berichten in de media over de lage olieprijs. De strekking is meestal
dat de wereldeconomie nu eindelijk is gered, de burger goedkoop kan
tanken en de consumptie weer wordt aangewakkerd. En ze vergezelde dat
met sombere geluiden over de kansen voor de alternatieve energiebronnen.
Onterecht, menen wij, maar een selffulfilling prophecy is natuurlijk zo
gecreëerd in ons huidig politieke klimaat.

Door Peter Polder en Maarten Nijman

Waarom daalt de olieprijs eigenlijk? Is er sprake van een dalende vraag door economische crisis?
Zeker, maar er is meer aan de hand. Zo daalt in Europa en de VS de
vraag naar olie ook door steeds zuinigere motoren en het bijmengen van
biobrandstof. De vraag in Azië stijgt echter nog steeds. En hoeveel
vraag is intussen weggevaagd door enkele jaren van blijvend hoge
prijzen?

Je kunt de redenering ook omdraaien. Een ander ‘probleem’ voor de olie-industrie is namelijk het toenemend succes van de alternatieve energiebronnen en energy efficiency die leiden tot afname van vraag naar fossiele brandstoffen.

Dus
de olieprijs blijft laag? Dat is onwaarschijnlijk. Een lage olieprijs
is niet lang vol te houden. De olie-industrie moet enorme investeringen
doen om aan de vraag te kunnen voldoen. Schalie-olie en teerzanden
hebben het lastig. Een simpel voorbeeld uit een rapport van Morgan Stanley
is dat de winning van schalieolie (de huidige ‘goedkope olie’ uit US)
voor 14 van de 18 bekeken velden verliesgevend is bij de huidige
olieprijs. Ditzelfde geldt voor de winning van Teerzanden in Canada.
Bloomberg meldt bijvoorbeeld dat Total een verlies van ruim anderhalf
miljard dollar leidt aan de extractie uit teerzanden in Canada. En al
zijn de bestaande velden zijn vaak nog winstgevend, nieuwe
ontwikkelingen zijn met de huidige olieprijs bijna onmogelijk. Het
bijkomende probleem is dat het de olie-industrie steeds meer energie
kost om olie te winnen. De verhoudingen liggen voor sommige schone
energiebronnen een stuk gunstiger, en zonder de lastige CO2.

Gaat de olieprijs dan weer omhoog? Ja, deze lage
prijs gaat van korte duur zijn. Hoe kort dat is hangt sterk af van hoe
snel het terugschroeven van de investeringen impact heeft op de
productie. Dat terugschroeven van de investeringen begon overigens in de
zomer van 2013 al, ruim voordat de OPEC een prijzenoorlog startte. De
prijs van olie kan ook weer niet onbeperkt omhoog. Er is geen markt voor
olievaten die 150 dollar kosten. Een andere factor van belang is de
politieke stabiliteit van landen als Rusland, Iran, Irak Venezuela en
Libië. Deze landen zijn voor de olievoorziening cruciaal. En het zijn
stuk voor stuk landen die te kampen hebben met burgeroorlogen of forse
interne politieke spanningen. En die spanningen lopen op als er minder
olie-inkomsten de staatskas binnen komen waarmee de die spanningen af te
kopen zijn. De situatie in Libië is al volledig uit de hand gelopen en
een naderende slag om de Oostelijke oliehavens kon wel eens een schok
betekenen voor de oliemarkt. Venezuela staat op de rand van een bankroet
en in Irak is het vooral de vraag of het met een lager staatsbudget wel
lukt om de onrust beperkt te houden buiten de door ISIS gecontroleerde
gebieden. 

En dan de vreemde paradox: als de olie duur is,
hebben we weinig financiële ruimte om te investeren in duurzame bronnen.
En als de olie goedkoop is, hebben we opeens geen noodzaak meer? Dit
getuigt van dermate kortetermijndenken dat je er cynisch van kunt
worden. Steeds meer investeerders laten zich niet van de wijs brengen
door schommelende olieprijzen. Investeerders als Warren Buffet en de
Rockenfeller Foundation gaan er vanuit dat een fors deel van alle
fossiele brandstoffen vanwege de klimaatcrisis nooit uit de grond
gehaald mag worden. Zij zien ook de kostprijs van duurzame
energiebronnen steeds verder dalen. Die zijn namelijk allang niet meer
allemaal afhankelijk van subsidies. De huidige generatie zonnepanelen en
windenergie zijn relatief goedkoop en leveren veel energie. Ze zijn
bovendien decentraal en de energieproductie vindt plaats door
(collectieven van) burgers. Er ontstaan nieuwe business modellen. Die
kun je met de meetinstrumenten van de oude economie misschien ook niet
meer goed vaststellen.

Het probleem is wel dat we in Europa nog erg
afhankelijk zijn van olie voor onze industrie transportsector. Het is
juist voor deze sectoren dus een regelrechte aanbeveling om nu
investeringen te doen in alternatieve energiebronnen. Op basis van de
kostprijs van oliewinning is het allerminst zeker dat de olieprijs
altijd laag zal blijven.