Ik vraag me hoe langer hoe meer af of het “coöperatieve” in het Arco-geval niet meer is dan een soort afleiding van het begrip coöperatieve vennootschap met beperkte aansprakelijkheid (cvba). Het is verschrikkelijk hoe ze ons – mensen als ik die in de coöperatieve nog echte meerwaarde zien en niet het geld – het begrip om de oren slaan.

En ik vraag mij dat vooral af na de bijdrage van Francine Swiggers, voorzitter van Arcos directiecomité, in de Zevende Dag afgelopen weekend. Ze had het namelijk over “een van de kenmerken van de coöperatieve vennootschap” en het zit zo, zegt Swiggers: iemand die bij Arco instapt ” heeft geen recht op reserves, noch meerwaarde”, enkel “op een beperkte divident”. De coöperatieve wordt als een vorm van sparen gezien, meent ze.

Daarmee zitten we nog altijd een heel eind van de principes van de oude coöperaties die aan het einde van de 19de eeuw ontstaan zijn. Los van de inmenging van politieke partijen en bewegingen, ging het er om dat coöperanten het werk zelf deden. Ze hadden geen werkgever nodig die geld opzij zou houden om te vermijden dat arbeiders het allemaal zouden opdrinken. De zwoegers hadden de Kerk niet nodig om in moeilijke tijden iedereen van warm eten en drinken te voorzien. En het kon allemaal een stuk goedkoper wanneer ze de tussenpersonen, die hun waar zo duur als mogelijk probeerden te verkopen, konden omzeilen.

Toen ik navraag deed hoe dat nu in de jaren tachtig zat, kon ik vernemen dat het toen ook niet veel beter was. De coöperatieve werd gekenmerkt – om in de lijn te blijven van Swiggers – door verankering. De coöperatieve banken waren (lokaal, nationaal) ingeplant. Dat verdween met de globalisering en de ontwikkeling van de EU na 1990. Schaalvergroting nam toen een hoge vlucht.

Het gevolg waren de grote fusies. Winst maken op schulden (door leningen aan te gaan), zowat iedereen deed er maximaal aan mee. Als het maar enorm veel kapitaal kon opleveren. De coöperanten werden gereduceerd van “verankering” tot een relatieve bron van stabiliteit.

Relatief, want de fusies hadden dergelijk grote banken gecreëerd dat het kapitaal en de financiële en inhoudelijke inbreng van de coöperanten nog maar een peulenschil was in verhouding tot de enorme kapitaalstromen op de markt. De onstabiliteit van internationale financiële markten doet vandaag banken kelderen die veel meer kapitaal bezitten (in theorie althans) dan de Belgische coöperanten van Arco.

Maar dat even terzijde. Ik blijf me dus de vraag stellen: los van die status als cvba, is Arco wel een coöperatieve? En hoe zouden we terug kunnen keren naar die oude waarden en werkingsprincipes?