“Spektakeldemocratie”,  het recente bejubelde boekje van Thomas Decreus, journalist bij de DeWereldMorgen.be was het uitgangspunt van het programma Nachtwacht van 23.05.2020. De eminente politicoloog Carl Devos gebruikte in dit programma, als boutade, economische termen om de politiek te benaderen. O.i. is dit echter niet zo toevallig en kan het teruggevoerd worden tot een ingrijpende maatschappelijke evolutie, die echter politiek (nog) niet vertaald is. Straks misschien wel, in het kader van (post) Corona?

Het programma Nachtwacht van Jan Leyers op Canvas van zaterdag 23.05.2020 had als thema: “Onze politici zijn machteloze figuranten. Waar zit de macht van onze politici?”.  Er werd een debat gevoerd  rond het voormelde boekje “Spektakeldemocratie”. Aan het debat namen, naast de auteur, journalist Thomas Decreus ook politicoloog Carl Devos deel en een vertegenwoordigster van Extinction Rebellion.

Carl Devos zei hierin zijdelings “Ik heb geen aandelen in de NV Politiek. Ik wil ze niet verdedigen”. Ongetwijfeld  een boutade, maar hij benaderde hiermee toch de politiek als een vennootschap: de “NV politiek”. Men spreekt inderdaad ook soms van “het politieke bedrijf” en verder ook dat politici de politiek “bedrijven”. Men zou kunnen stellen dat de economie en het kapitalisme ook op taalkundig vlak derwijze hegemoniaal zijn geworden dat zij ook de politiek “inpalmen”.

Maar is er hier niet meer aan de hand? Geeft het taalgebruik niet ergens aan dat de politiek neerkomt op het leiden van een bedrijf?  Moeten we niet onder ogen zien dat de maatschappij méér en méér een groot bedrijf of vennootschap wordt?

De benadering van de maatschappij als vennootschap is niet nieuw.

In een héél lang verleden werd de parlementaire democratische staat vergeleken met  een vennootschap, omdat men van mening was dat het concept vennootschap een rechtsfiguur was waarin het best de scheiding der machten verankerd kon worden. Maar deze benadering is tot nu toe niet doorgebroken, maar er wordt nog steeds over nagedacht en over geschreven (zie voor dit alles: R.W., 2017-2018, F. De Leo, p 1243, randnummer 1). Maar nu is de economische en financiële realiteit derwijze overheersend geworden dat we uiteindelijk als maatschappij, figuurlijk en denkbeeldig, zijn aanbeland in … een vennootschap.

De benadering van onze maatschappij als een kapitalistische “mono-kapitaal”vennootschap….

De maatschappij benaderen en verbeelden als een vennootschap biedt héél interessante blikpunten. Want kunnen we niet zeggen dat we momenteel leven in een zuiver kapitalistische vennootschap, waarin er  de  “dictatuur van het kapitaal” is? Of ook: “Het Financiële Regime”, naar de titel van de vertaling van het belangwekkend boek van Joseph Vogl van 2015 (“Der Souveränitätseffekt”). Een vennootschap waarin – denkbeeldig – alle ‘aandelen’ worden aangehouden door het onzichtbare financieel kapitaal. Wordt met deze beeldspraak niet de huidige realiteit wel heel dicht benaderd? Het ‘kapitaal’ van de huidige maatschappij – benaderd als vennootschap – in handen van een – onzichtbare –  ‘hand’: het financieel kapitaal, waar de échte macht zit. Men zou ook nog kunnen spreken van een “mono”-kapitaalmaatschappij, een maatschappij waarin er maar één echte (machts)bron” is: financieel kapitaal.

….die zou moeten kunnen evolueren naar een duurzame “multi-bronnen-vennootschap”….

En zouden we, verder gaand op deze benadering, en rekening houdende met de tijdsgeest, niet kunnen zeggen dat we als maatschappij eigenlijk zouden moeten kunnen evolueren wég van deze zuiver kapitalistische vennootschap naar een duurzame, sociale en coöperatieve vennootschap? Een vennootschap er naast het financieel kapitaal ook systemisch plaats is voor de (machts)bronnen van mens en natuur? Nu worden deze bronnen immers gedomineerd door het financieel kapitaal. Mens en natuur zijn nochtans heel belangrijke bronnen, eigenlijk levens-bronnen voor de samenleving:  de mens is bron van arbeid, data, kennis, welzijn en sociaal kapitaal. De natuur is bron van schoon water en schone lucht. Zouden vanuit deze benadering mens en natuur, als levende bronnen, dus, ook geen macht moeten kunnen krijgen in de ‘vennootschap’ van de maatschappij, als tegengewicht voor de macht van het financieel kapitaal?  Een soort  ‘scheiding der bronnen’ als  imminent groot principe, enigszins vergelijkbaar met de scheiding der machten, en ook als aanvulling hierop. Men zou aldus meer specifiek kunnen spreken over de –  te bereiken – “multi-bronnen-maatschappij.

Voor deze te bereiken duurzame en sociale vennootschap zouden er verder duurzame en sociale statuten opgesteld kunnen worden. Statuten waarin zou verankerd worden dat mens en natuur systemisch macht hebben tegenover het financieel kapitaal (de voormelde ‘scheiding der bronnen’). Statuten waarin ook hefbomen en grondregels om het doel van duurzame maatschappij te bereiken zouden verankerd kunnen worden. Hefbomen, grondregels en concepten die o.a. zouden kunnen afgeleid worden uit o.a. – vooral – het eeuwenoude dubbel boekhouden, dat immers specifiek geldt voor grote vennootschappen. Het dubbel boekhouden, waarvan R. De Langhe, economiefilosoof en professor, eerder stelde dat het één van de grote sprongen in de menselijke beschaving is geweest, want “zulke uitvindingen laten toe om hechtere, grotere en evenwichtigere samenlevingsverbanden te organiseren” (DM, 04.08.2017, Kernkabinet).

…een vennootschap waarin de burger een (denkbeeldig) duurzaam en sociaal aandeel zou kunnen hebben.

Daarnaast, in economische termen verder redenerend, moet de macht van de burger niet vertaald worden in het toekennen aan hem van een (denkbeeldig) duurzaam en sociaal aandeel in de huidige – kapitalistische – vennootschap van de maatschappij? Een aandeel waarméé hij dan – o.a. – de huidige zuiver kapitalistische vennootschap zou kunnen omvormen naar een duurzame en sociale vennootschap? Een aandeel verder waarmee o.a. de burgers zich over de landsgrenzen zouden kunnen verbinden om zo tot een globaal antwoord op de globalisatie te komen? En moet er aan andere ‘spelers’ in de maatschappij zoals bijvoorbeeld vennootschappen ook geen dergelijk aandeel toegekend worden, een aandeel waarmee hun optreden alsdan duurzaam en sociaal zou kunnen genormeerd worden en er een duurzaam speelveld zou komen? Dit aandeel zou noemen: “Share of Society” (letterlijk : aandeel van de maatschappij), universeel afgekort met “SoS”.  Het blikpunt van de maatschappij als – te bereiken –  ‘multi-bronnen’maatschappij biedt zonder meer enorm véél mogelijkheden; het laat verder ook toe de rol van de overheid af te lijnen tegenover de voormelde bronnen.

Een groeiende onderstroom in de maatschappij zou concreet vorm kunnen gegeven worden.

En zou er naar aanleiding van de Coronaperiode niet een aanvang kunnen genomen worden met deze duurzame maatschappelijke her-inrichting?  Is hier niet iets aangekaart dat een grondig debat waard lijkt? Er is hoe dan ook een groeiende onderstroom in de maatschappij aanwezig die verandering wil, ook voor toekomstige generaties. En als er aan deze onderstroom een goede vorm zou gegeven worden, dan zou deze stroom misschien wel de (vele) excessen van het kapitalisme kunnen wegspoelen. Want zoals het nu is, kan het toch ook niet verder?

Hans Vanhaesebroeck

° 1964, jurist (1987, UG), Speciaal Licentiaat Fiscaliteit en Boekhoudkundig Onderzoek (SLFBO, samenwerking UG/Vlerick School voor Management), ambtenaar Fod Financiën (BBi), hij vertolkt in deze opinie zijn persoonlijk standpunt; hij onderschreef tevens de zogenaamde “Verklaring van 30 november 2019”, een initiatief van Hans Claus.

Met bovenstaande tekst werkt Hans Vanhaesebroeck tevens de eerste pijler van deze “Verklaring van 30 november 2019” uit: “De economie wordt terug ten dienste gesteld van mens en natuur, met een boekhouding waarin de bescherming van mens en natuur verankerd wordt”.

Intussen vindt deze Verklaring van 30 november 2019 stilaan zijn weg naar het brede publiek ( zie de website: https://globalsharedvision.com/ , met verwijzing naar de vele Ondertekenaars van deze Verklaring en o.a. ook een opmerkelijke publicatie van Hans Claus).

Voor andere artikels van Hans Vanhaesebroeck: zie https://www.dewereldmorgen.be/schrijver/hansvanh/

Ondertekenden tevens mee dit artikel:

Hans Claus

Andras Laszlo

Nathalie van Eeden

Lieven Nollet

Marie Ange Demuysere

Verantwoording van  de foto: “Gaan we blijven rondjes draaien terwijl we tegen het plafond aan zitten?”

Voor nog meer informatie over de multi-bronnen-samenleving:  ‘trilogie’ van drie artikels:

“Collateral-advantage en share-of-society-nieuwe-woorden-in-het-post-corona-rechtsorde?” (deel I van III) : hyperlink (1);

“De-maatschappelijke-vennootschap-als-mogelijk-nieuw-sociaal-contract” (deel-II-van-III): hyperlink (2);

“Aandelen-en-aandeelhouders-in-de-multi-bronnen-samenleving” (deel III  van III) : hyperlink (3).