De community ruimte is een vrije online ruimte (blog) waar vrijwilligers en organisaties hun opinies kunnen publiceren. De standpunten vermeld in deze community reflecteren niet noodzakelijk de redactionele lijn van DeWereldMorgen.be. De verantwoordelijkheid over de inhoud ligt bij de auteur.

Hoogtijd voor een Vlaams nano-debat
Nanotechnologie, Publiek debat, Stroomlijning onderzoek, Wetenschap -

Hoogtijd voor een Vlaams nano-debat

vrijdag 2 april 2010 11:04
Spread the love

Zonnecrème, kledij, sportartikelen, krasvrij glas… Er zijn al heel wat nanoproducten te koop. Het ruime publiek is nauwelijks op de hoogte. Niet alleen is ‘nanotechnologie’ een vrij onbekend begrip. Het is evenmin duidelijk welke producten op nanotechnologie gebaseerd zijn. Sterker nog: zelfs voor een wakkere burger valt het niet mee om te achterhalen of een bepaald product—zeg zonnecrème—al dan niet nanodeeltjes bevat.

Nanotechnologie valt ook moeilijk te definiëren. Dat zou niet erg zijn als de lange termijn gevolgen ervan duidelijker zouden zijn. Nanotechnologieën maken gebruik van speciale eigenschappen die zich voordoen op de nanoschaal, zeg maar op de schaal van een paar atomen, dit is ongeveer nog duizend maal kleiner dan de grootte van een typische bacterie.

Door manipulatie van atomen op de nanoschaal kunnen wetenschappers materialen creëren met andere fysische, chemische of elektronische eigenschappen; eigenschappen die een verschil maken op de macroschaal, de schaal die ons bekend is in het dagelijkse leven. Nano-toepassingen buiten deze nieuwe eigenschappen uit; aan de toepassingen zelf valt het nano-gehalte niet of nauwelijks af te lezen.

Neem, opnieuw, zonnecrème als voorbeeld. Nano-zonnecrème ziet er uit als gewone zonnecrème, zij het meer doorschijnend, minder wit. Dat ze ‘nano’ genoemd kan worden, is te danken aan heel kleine deeltjes die er in zitten en die maken dat onze huid beter beschermd is tegen UV-stralen. Deze deeltjes worden opgenomen door de bovenste laag van onze huid. En daar begint de discussie: kunnen die deeltjes niet dieper doordringen in ons lichaam en kunnen ze daar geen schade veroorzaken.

Trouwens, dergelijke discussies leiden tot een andere betwisting: of de betreffende deeltjes werkelijk ‘nano’ zijn, en dus vatbaar voor onenigheid over mogelijke gezondheidsrisico’s. Ondertussen werken centra voor onderzoek en ontwikkeling hard aan een hele resem toekomstige technologieën waarin eigenschappen op nanoschaal van belang zijn. ‘Slimme’ producten—koelkast, T-shirt, tapijt—die ons een deel weetjes uit handen nemen en ermee aan de slag gaan. Koelkast bijna leeg? Ziehier een suggestie voor een menu van de restjes; ondertussen is de boodschappenlijst al aangekomen in het warenhuis van jouw keuze. Iets niet in orde met je insulinegehalte? Het medisch centrum is al op de hoogte en heeft een uitnodiging verstuurd om een bijsturing van je behandeling te bespreken. Oude vrouw ten val in haar appartement? Zorgverleners zijn onderweg.

Promotoren van nano-toepassingen koesteren hoge verwachtingen. ‘Nano’ staat hoog op de innovatie-agenda van Vlaamse en Europese overheden die voluit gaan voor een kenniseconomie. Nano-wetenschappers vinden relatief gemakkelijk geldschieters voor onderzoek dat onder het nano-label geschoven kan worden. Bedrijven zien gaten in de markt: ICT-producten voor een groeiende en relatief kapitaalkrachtige groep van ouderen met toenemende behoefte aan (gezondheids)zorg, nano-materialen als middel om grondstoffenschaarste te omzeilen, nano-filters of –sensoren ter detectie, herstel of voorkoming van milieuvervuiling.

Het is inderdaad denkbaar dat nanotechnologieën uitkomst bieden. Maar niets staat vast. Zal productie en consumptie van nano-materialen de energiebehoefte doen stijgen of dalen? Zullen nano-deeltjes die zich in onze lichamen of in onze omgeving verspreiden geen nieuwe ernstige en onomkeerbare bron van milieuvervuiling zijn? Wat zullen al die nieuwe technologieën betekenen voor de kwaliteit van leven en samenleven?

Nano-onderzoek zit, net als het meeste onderzoek, mee in de stroom van de globalisering. Het wordt gekenmerkt door een toenemende specialisatie en de brokjes kennis die van pas kunnen komen bij de ontwikkeling van toepassingen liggen her en der verspreid over disciplines, onderzoeksgroepen en –instellingen over de hele wereld.

Verantwoordelijkheden voor onderzoeksresultaten en de toepassingen die er uit voortvloeien zijn gefragmenteerd en slecht gedefinieerd. Er spelen uiteenlopende en vaak tegengestelde belangen.

De vraag dringt zich op: hoe kunnen wij in Vlaanderen het nano-onderzoek stroomlijnen, opdat het zijn maatschappelijke doelen niet voorbij schiet? In Nederland en Frankrijk zijn al publieke debatten opgestart (zie http://www.nanopodium.nl en http://debatpublic-nano.org). Wanneer volgt Vlaanderen? Thema’s voor het debat liggen al voor het rapen op www.nanosoc.be!

 

take down
the paywall
steun ons nu!