Toch stelt minister van Omgeving Brouns net het omgekeerde voor: een TFA-norm die maar liefst zeven keer zo hoog ligt als die in Wallonië en in Nederland. Onverantwoord, stellen de vier organisaties.
Pesticiden belangrijke bron van torenhoge TFA-concentraties
In Vlaanderen worden TFA-concentraties gemeten die tot op heden veruit de hoogste in Europa zijn, op basis van beschikbare metingen. TFA (trifluorazijnzuur, een ‘forever chemical’) is een ultrakorte keten PFAS die accumuleert in grondwater en jarenlang niet gemonitord, en dus ook niet teruggedrongen werd.
Recente berichtgeving van VRT toont dat in drinkwaterbekkens in heel Vlaanderen TFA wordt aangetroffen. De hoogste waarden worden gezien in West-Vlaanderen, waar de Watergroep waarden tot 12 microgram per liter meet.
Pesticiden waar PFAS in zit, zijn een van de belangrijkste bronnen van TFA in grondwater, zeker in landelijke gebieden (1). Er zijn vandaag in de Europese Unie nog steeds 35 PFAS-stoffen toegelaten voor toepassing in pesticidenproducten. Een uitfasering van pesticiden die deze stoffen bevatten, is van cruciaal belang om onze kwetsbare drinkwatervoorraad te beschermen.
Gezondheidsrisico’s maken lagere norm noodzakelijk
TFA wordt gelinkt aan gezondheidsrisico’s. Bij chronische blootstelling, zoals bij het drinken van water, wijzen wetenschappers op significante risico’s. Het Duitse Agentschap voor Chemische stoffen stelt voor om TFA voor te dragen als vermoedelijk toxisch voor de voortplanting (Reprotox1B) (2). Bovendien wordt onder meer de classificatie ‘Heel persistent en heel mobiel’ (very persistent and very mobile – vPvM) voorgesteld, en ‘persistent, mobiel en toxisch’ (PMT).
Deze classificatievoorstellen zorgen ervoor dat TFA als ‘relevante metaboliet’ zou moeten worden gezien. Hiervoor geldt een norm van 0,1 microgram per liter (µg/L). Deze norm wordt ruimschoots overschreden in de TFA-metingen, zeker in West-Vlaanderen, waar waarden tot 12 µg/L worden gemeten (Zillebeke). De norm voor totale PFAS-concentratie die op EU-niveau wordt voorgesteld ligt op 0,5 µg/L.
Voorstel hoge norm Vlaanderen is onverdedigbaar
In Wallonië hanteert men een norm van 2,2 µg/L, gebaseerd op een advies van het Nederlandse Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM). Minister van Omgeving Jo Brouns stelt in Vlaanderen een limiet van 15,6 µg/L voor, maar liefst 7 keer zoveel als de Waalse richtwaarde.
Concentraties die in Wallonië en Nederland voor overschrijding zouden zorgen, vormen in Vlaanderen dus blijkbaar geen probleem. Bovendien kunnen recente inzichten dat de stof mogelijk schadelijk is voor de voortplanting ook deze Nederlandse norm nog aanzienlijk aanscherpen.
“De ervaring leert dat de norm van gevaarlijke stoffen steeds lager wordt over de tijd, naarmate de inzichten vorderen. We drinken het water en geven het aan onze kinderen. Daar mogen we geen risico’s mee nemen. Het is onbegrijpelijk dat Vlaanderen een grote gok mee neemt met de gezondheid en een zeven keer hogere norm voorstelt.”, stelt Tjerk Dalhuisen van PAN Europe.
“De reactie van minister Brouns staat ook haaks op het voorzorgsprincipe. Dat er nog onzekerheid bestaat over de risico’s van TFA, is net een reden om juist wél een strenge norm te hanteren.” stelt Geert Gommers van Velt.
Volgens de Europese Richtlijn Duurzaam Pesticidengebruik (3), de Kaderrichtlijn Water, de Grond- en Drinkwaterrichtlijn zijn lidstaten verplicht het aquatische milieu en drinkwater te beschermen. Zo dienen pesticidenvrije bufferzones en beschermingszones afgebakend te worden om waterorganismen, waterlichamen en drinkwater te beschermen.
Het gebruik van pesticiden is een regionale bevoegdheid. Vlaanderen laat na waterzones en andere kwetsbare gebieden effectief te beschermen tegen pesticiden, en werd hiervoor al in 2023 gedagvaard door enkele milieuorganisaties.
Verbod op pesticiden met PFAS essentieel
Het feit dat TFA, net als andere PFAS, moeilijk te verwijderen is en zo leidt tot hoge maatschappelijke kosten, maakt het aanpakken van het probleem aan de bron essentieel, bijvoorbeeld via een verbod op het gebruik van PFAS-pesticiden. Ook de Watergroep en Water-link geven aan dat de vervuiling door pesticiden en industrie zoveel mogelijk naar beneden moet (4).
Recent vroegen 49 milieuorganisaties (5) om een verbod op het veel gebruikte herbicide Flufenacet, een PFAS-pesticide, waarvan de Europese Autoriteit voor voedselveiligheid (EFSA) concludeerde dat het ook een hormoonverstoorder is. Het is een van de belangrijke bronnen van TFA in ons water. Duitsland zal Flufenacet verbieden (6).
“De Vlaamse regering dient de komende maanden een nieuw pesticidenplan te lanceren. Een uitfaseringsplan voor pesticiden met PFAS en andere moeilijk verwijderbare stoffen, stevige pesticidenvrije bufferzones om onze drinkwatervoorraad te beschermen, en budgetten voor onderzoek naar alternatieven, zijn daarin onontbeerlijk”, stelt Heleen De Smet van Bond Beter Leefmilieu.
“In de Blankaart werken vrijwilligers al jaren aan een betere natuur”, zegt Robin Verachtert van Natuurpunt. “En met succes, want de zeearenden broeden daar opnieuw. Maar duurzaam natuurherstel valt of staat met goede waterkwaliteit voor mens en dier. Er is geen tijd meer om in de marge te morrelen met PFAS en pesticiden.”
Een groep internationale wetenschappers waarschuwde afgelopen maand dat TFA een bedreiging vormt voor de globale drinkwatervoorraad. Zij stellen voor TFA toe te voegen aan de lijst van planetaire grenzen (7). Doordat TFA accumuleert in grondwater, zal uitstel van de nodige maatregelen het probleem enkel vergroten. Met de hoge nood aan een nieuw ambitieus pesticidenplan, krijgt de minister een uitgelezen kans om deze problematiek coherent, snel en adequaat aan te pakken.
Bronnen:
Pesticides can be a substantial source of trifluoroacetate (TFA) to water resources
(2) German Chemicals Office Plans EU Proposal Linking TFA to Reproductive Toxicity
Registry of CLH intentions until outcome – Trifluoroacetic acid
(3) RICHTLIJN 2009/128/EG VAN HET EUROPEES PARLEMENT EN DE RAAD van 21 oktober 2009 tot vaststelling van een kader voor communautaire actie ter verwezenlijking van een duurzaam gebruik van pesticiden
Kleinste PFAS-variant aangetroffen in Vlaams drinkwater: onduidelijk wat gezondheidsrisico is
(6) Bundesamt verbietet zahlreiche Pestizide
(7) The Global Threat from the Irreversible Accumulation of Trifluoroacetic Acid (TFA)
