Met het opiniestuk tegen Slavoj Žižek bracht De Standaard weekendkrant (DS 26-27 november, ‘Hoed u voor Slavoj Žižek’ door Geerdt Magiels en Filip Buekens) opnieuw een treffende illustratie van een kampenstrijd die journalisten als Geerdt Magiels en Joël De Ceulaer al jaren systematisch de publieke opinie opdringen. Alles wat zich verbindt aan Freud, Marx, Hegel (of zelfs niet-wetenschapsfilosofie in het algemeen) is verdacht en vaag. Maar reflecties die flirten met Darwin, Stephen Hawking, Daniel Dennett of andere wetenschapsfilosofen worden enthousiast verdedigd. Ook al gaat het soms om hoogst problematische, populariserende wetenschapsfilosofie zoals het recent verschenen boek Plastic Panda’s van Bas Haring (Joël De Ceulaer roemt Haring zelfs als de Nederlandse Richard Dawkins in zijn recensie in De Standaard der Letteren van 18 november 2011). Het rationeel betoog dat deze journalisten willen voorstaan, wordt duidelijk verward met blind favoritisme en dogmatisch scepticisme. Deze onkritische polemiek tussen ‘goed’ en ‘slecht’ werkt niet alleen erg contraproductief – de lezer wordt in beide gevallen eenzijdig geïnformeerd en zelfs misleid – het leidt ook tot een gecultiveerde tweekamp die alle aandacht van het aangekaart probleem, de verdedigde stellingen of de gesuggereerde oplossingen afleidt naar een steriel oppositiedenken dat in veel gevallen gewoon niet bestaat, of toch niet in de manier waarop het wordt voorgesteld. Maar waar weliswaar heel wat academici, zoals medeauteur Filip Buekens of zijn jonge epigoon Maarten Boudry carrière mee proberen te maken. (Eveneens in DS magazine van vorig weekend staat er een interview van De Ceulaer met Maarten Boudry, waarin Boudry enkele pagina’s lang gratuit bejubeld wordt als de aanstormend kritisch talent. De lezer heeft er echter het raden naar waarop dit oordeel is gebaseerd.)
Het opiniestuk over Žižek toont waar dit oppositiedenken zoal toe leidt: Žižeks filosofie – tientallen boeken rijk – wordt ineens integraal gedemoniseerd zonder die eerst enigszins te bespreken. Twee opvallende retorische trucs die verpakt worden als rationele argumentatie-analyse zetten de teneur. (1) Žižek&co zou zich steeds immuun opstellen voor kritiek. Is dat zo? Wat dan bijvoorbeeld met al de Žižek-studies waarin zijn denken continu tegen het licht wordt gehouden? Wat dan met de vele debatten die hij wereldwijd voert? Deze zogenaamde immuniteitstrategie ten aanzien van kritiek is simpelweg verzonnen onzin. Het is een doorzichtige tactiek waarmee de criticasters hun ‘tegenstanders’ al op voorhand trachten uit te schakelen en waarmee dus vooral de aanval immuniteit verwerft. (2) Žižeks denken zou in wezen te herleiden zijn tot ressentiment en het cultiveren ervan, en is daarom intrinsiek slecht, ongeacht de uitdagende ideeën die het bevat. Is dat niet eerder het discours van fanatieke gelovigen die menen de schaduw van de Duivel gezien te hebben en daarom iedereen waarschuwen oren en ogen te bedekken? Waarom wordt kritische filosofie hier plots herleid tot een pathologie die besmettelijk is en waar onze kinderen voor behoed moeten worden, zoals voor ‘de rattenvanger van Hamelen’? Is het dan niet de taak van de filosofie om ons kritisch te leren nadenken, ook over datgene waar we het niet onmiddellijk eens mee zijn?
Overigens, wat dragen deze moraliserende methodisten zelf bij aan interessante ideeën over onze maatschappij? Zij hebben zichzelf in het intellectuele forum een plekje toegeëigend als de politieman die oordeelt over goede en gevaarlijke denkers en die bijgevolg druk doende is de publieke opinie dit normatief onderscheid aan te praten. Maar daar blijft het dan bij. Het opiniestuk over Žižek etaleert treffend hoe net deze zelfverklaarde wetenschapsfilosofen maar al te graag hun ressentiment uitleven ten aanzien van denkers die weldegelijk een zinvol verhaal brengen over onze hedendaagse samenleving, zonder dat (en misschien net omdat) ze er iets tegenover kunnen zetten. Evolutiepsychologie en breinstudies, hoe boeiend ook, leren ons helaas opvallend weinig over de urgente en pertinente sociale, ecologische en economische uitdagingen waar wij nu allen voor staan. De constructieve, onluisterende kracht die Žižek hieromtrent in zijn eentje al op gang heeft weten te brengen, en die vandaag van vitaal belang is, wordt door de wereldvreemde tunnelvisie van deze opiniemakers helaas en ten onrechte gewoon als nonsens van een clown aan de kant gezet.
Ten slotte, deze vrijblijvende afwijzing van Žižek is tegelijkertijd ook een afwijzing van het linkse politieke engagement dat hij voorstaat. Zijn optreden op Occupy Wall Street werd vreemd genoeg zelfs als een bewijs gezien voor het feit dat hij een verdacht figuur is! Het oppositiedenken van deze zelfverklaarde wetenschapsfilosofen – journalisten en academici samen onder hetzelfde hoedje – krijgt daarmee ook de facto een politiek agenda. Bert Bultinck wees er in zijn 1000 woorden in DS magazine van 12 november al op dat Etienne Vermeersch hoe langer hoe meer een conservatieve, etablissement-ondersteunende houding belichaamt. Natan Hertogen wijst er in zijn ‘Zizek en de Vlaamse index’ (Dewereldmorgen, 29 november) op dat het toch wel opmerkelijk is dat Johan Braeckman tijdens de patattenhistorie een van de prominentste tegenstanders was van de Field Liberation Movement: hij vond de activisten achterlijk en elk argument over duurzame landbouw of het gevaar van biopiraterij door de industriële landbouw werd als onzin van de hand gedaan. Toch vreemd voor een zelfverklaard wetenschapsfilosoof. Toont dit dat de vakgroep wijsbegeerte van de Universiteit Gent zijn politieke engagement, waar het in de tijd van Jaap Kruithof en Leo Apostel zo bekend en geroemd om was, achter zich gelaten heeft? Filip Buekens van de Universiteit van Tilburg probeert zich al een tijdje in de kijker te zetten met zijn kruistocht tegen alles wat met psychoanalyse en Franse filosofie te maken heeft, de kritische politieke filosofie incluis. En wat dan met journalisten als Magiels en De Ceulaer? Zijn zij een voorafspiegeling van het Vlaamse ‘Fox News’ voor wetenschap en letteren?
