De community ruimte is een vrije online ruimte (blog) waar vrijwilligers en organisaties hun opinies kunnen publiceren. De standpunten vermeld in deze community reflecteren niet noodzakelijk de redactionele lijn van DeWereldMorgen.be. De verantwoordelijkheid over de inhoud ligt bij de auteur.

Hoe ver mag je te ver gaan? De cultuur van het beledigen in Frankrijk

Hoe ver mag je te ver gaan? De cultuur van het beledigen in Frankrijk

donderdag 2 december 2021 14:01
Spread the love

Charlie Hebdo, 19 maart 2019

Nog steeds in de nasleep van de moord op Samuel Paty worden er in Frankrijk voortdurend trainingen gegeven in laïciteit en in vrije meningsuiting. Een voorbeeld van dat laatste is een behoorlijk uitgewerkte leseenheid voor het secundair onderwijs over “Vrije meningsuiting en kritische zin”, waarin ook de “laïcité” aan bod komt. De leerlingen krijgen eerst lesmateriaal zoals de Charlie Hebdocover van 19 maart 2019, het beruchte citaat van Mila over de “islam de merde” en haar verdwaalde vinger, en citaten uit een muziekalbum van Freeze Corleone. De leerlingen mogen dan 10 minuten reageren op het aangeboden materiaal, dan volgen 30 minuten analyse en toelichting, en daarna krijgen de leerlingen weer 15 minuten het woord. De algemene vraagstelling is : “Wat is de vrijheid van meningsuiting en waarom is ze zo weinig ingeperkt in Frankrijk, met name tegenover de godsdienst?” Wat te denken van dit concept?

 

De competenties die met zo’n lesproject ontwikkeld moeten worden zijn:

  1. In staat zijn afstand te nemen van de eigen opinies en voorstellingen, de betekenis begrijpen van de complexiteit van de zaken, in staat zijn de anderen te zien in hun diversiteit en in hun verschillen, kunnen luisteren en leren te debatteren; respect opbrengen voor de diversiteit van de standpunten.
  2. Die ook kunnen bekritiseren; debatteren en argumenteren om het eigen standpunt te verdedigen en voor zich een kritische geest te ontwikkelen.
  3. De basis  kennen van de reglementeringen van de vrijheid van meningsuiting in Frankrijk sinds de Franse Revolutie en de motiveringen daarachter.

Dat klinkt heel mooi, al lijkt het veel stof om op 55 minuten te doen. Te waarderen (en vanzelfsprekend) is dat de leerlingen vrijuit mogen spreken en niet gesanctioneerd worden voor wat ze zeggen. Wijs is ook de keuze van een spotprent over het katholicisme – katholieken grijpen minder snel naar een mes of een kalachnikov, zodat er minder kans is dat de leerkracht onthoofd of neergekogeld wordt.

Toch zou ik niet graag in zo’n les zitten. Ook al ben ik atheïst, ik vind de Charliecover afstotelijk, Mila’s uitspraak walgelijk, en de citaten uit het muziekalbum dégoutant, maar ik zou niet de behoefte hebben dat te motiveren, wel om langdurig naar het toilet te verdwijnen tot de les voorbij zou zijn. Volgens de maker van het lesproject zou ik dan denkelijk een belangrijk stuk geestelijke ontwikkeling gemist hebben.

De expliciete boodschap die het lesproject moet overbrengen kan ik snel samenvatten:

  1. De vrijheid van meningsuiting à la française betekent dat je met alle godsdiensten mag spotten, en ook met hun symbolen of symboolfiguren, en dat je de religieuze overtuiging van mensen mag afkeuren en bespotten. Maar wat je niet mag: de mensen bespotten omdat ze een bepaald geloof aanhangen.
  2. Blasfemie is van geen tel, want ze is, lang geleden al, geschrapt uit het Franse strafrecht.
  3. Er zijn andere wettelijke beperkingen aan de vrije meningsuiting: je mag niet oproepen tot haat, of discrimineren, dus bijvoorbeeld geen antisemitische uitingen doen.

Wat mij verbaast, is dat de blasfemie helemaal niet ernstig genomen wordt – een herhaling van de verkeerde inschatting die Samuel Paty het leven kostte. Het is immers niet omdat blasfemie juridisch gezien geen delict meer is, dat ze niet meer bestaat, niet meer kwetsend is, niet meer verzurend is voor het samenleven, geen agressie oproept. En daarmee zijn we bij de verbijsterende lacune in dit hele lesproject. De centrale vraag is eigenlijk: hoe ver mag je te ver gaan? (Bijvoorbeeld juridisch: wel “Jezus was een smeerlap”, maar niet: “smerige katholiek!”)

Maar de laïcité zoals die zich in de twintigste eeuw in Frankrijk ontwikkeld heeft, was zeer bekommerd om het vreedzame samenleven en vermeed in het onderwijs van de staat alles wat aanstoot zou kunnen geven aan (katholieke enz.) ouders. In de huidige trend rond de laïcité (de geperverteerde versie van de klassieke) draait het niet meer om het vreedzame samenleven en het vermijden van kwetsende zaken, maar om het omgekeerde: mensen met een religieuze overtuiging moeten (al van in hun schooltijd en ook op school) leren beledigingen van hun godsdienst te slikken, en niet-religieuze personen moeten leren hoe ze kunnen kwetsen zonder juridisch strafbaar te zijn.

Nochtans stelt de Franse grondwet – en dat wordt herhaald in het Charter van de Laïciteit dat in alle scholen uithangt – dat “de Republiek respect heeft voor alle geloofsovertuigingen”.  De vraag is dus eigenlijk niet of een cover als die van Charlie Hebdo juridisch kan, maar wat die komt doen in een school van de staat? En waarom de lesthema’s niet gaan over respect, maar wel over respectloosheid?

Het respect is inderdaad in diskrediet. Zo praat David di Nota heel denigrerend over “de cultuur van het respect” in zijn boek over de affaire-Paty (J’ai executé un chien de l’enfer, Rapport sur l’assassinat de Samuel Paty.” Respect is problematisch, is verdacht, het is toegeven aan de islamisten! Het concept van het vreedzame samenleven in één gemeenschap, het vivre-ensemble, lijkt afgeschreven. Toch zijn er gelukkig ook andere geluiden: “Men moet durven zeggen dat de “fraternité” van de Republiek geen natuurlijk gevoel is. Het is een opgebouwde attitude, die voortkomt uit de wil tot gelijkheid en solidariteit en het leren van respect voor de ander. De speelplaats van de scholen van de Republiek is het eerste kader om dat te leren. Het is de smeltkroes van de diversiteit, van alle diversiteit.” (Didier Molines, Convictions républicaines, interrogations laïques, L’Harmattan 2021, p. 155)

 

Lesmateriaal:  https://hgc.ac-creteil.fr/?une-seance-sur-la-liberte-d-expression-en-hommage-a-samuel-paty

Een reactie op de cover: https://www.christianophobie.fr/carte/nouvelle-avanie-antichretienne-de-charlie-hebdo

Creative Commons

take down
the paywall
steun ons nu!