Eind van de jaren ’70 trad het kapitalisme in een nieuwe fase, het neoliberalisme. Dit hield een nieuwe logica in die breekt met het verleden, met name voor het economisch en sociaal beleid. Het werd een totale breuk met het sociaal pact dat na de tweede wereldoorlog was afgesloten. Het is ook de dominantie van een geopolitiek blok met de hegemonie van de Verenigde Staten, Europa en Japan. Het offensief werd vanaf 1977-79 ingezet tegen de regimes die uit de dekolonisering zijn ontstaan, daarna volgde een offensief tegen de Oostbloklanden en met name tegen de Sovjet-Unie, en een derde offensief is vooral gericht tegen de inkomensverdeling tussen arbeid en kapitaal.
De beweging van de andersmondialisten is een antisysteembeweging die zich verzet tegen dit dominante neoliberale systeem. Die antisysteemlogica ontstaat telkens opnieuw. Vroeger werd de strijd hoofdzakelijk door de vakbonden gevoerd. Uit die ervaring is duidelijk gebleken dat dit antisystemische karakter niet enkel symbolisch is, maar medebepalend voor de evolutie van de tegenstellingen en van de strijd zelf.
De andersmondialiseringsbeweging heeft met name kritiek op de logica en de gevolgen van het dominante beleid: de financiële economie, de regulering door de mondiale kapitaalmarkt, de gedwongen aanpassing van elke maatschappij aan de wereldmarkt, door middel van een neoliberaal beleid, programma’s voor structurele aanpassing en vermarkting.
De beweging van de andersmondialisten is het resultaat van een convergentie van een groot aantal bewegingen die al eerder in verzet waren tegen de gevolgen van de dominante logica: het verzet tegen de armoede, de ongelijkheid en de discriminatie, het ecologisch verzet, het verzet tegen de oorlog en de permanente destabilisering van de samenleving en het ideologisch verzet met telkens een poging om de vrijheden te vrijwaren. Die strijd en dat verzet berusten altijd op sociale praktijken en op een intellectuele vertaling die ze tegelijk ook hebben vernieuwd.
De beweging van de andersmondialisten is ontstaan uit een weigering van het neoliberalisme en botst sinds het begin op de logica die eraan ten grondslag ligt, met name het kapitalisme. De andersmondialiseringsbeweging kan zich moeilijk beperken tot het bestrijden van het neoliberalisme zonder ook de logica van het kapitalisme aan de kaak te stellen. Dat neemt niet weg dat de discussie over de manier waarop het neoliberalisme kan worden overwonnen op twee sporen loopt: het kapitalisme heruitvinden of het kapitalisme overstijgen. Met de crisis zijn deze twee standpunten dichter bij elkaar gekomen zonder de verschillen evenwel te doen verdwijnen.
Een historische emancipatiebeweging
De andersmondialiseringsbeweging is een historische emancipatiebeweging die de band aantoont tussen de verschillende dimensies van alle bevrijdingsbewegingen: sociale, democratische, politieke en ecologische bevrijding. Ze verschilt grondig van andere antisysteembewegingen, zoals religieuze, nationalistische of identitaire bewegingen. Zoals elke nieuwe emancipatiebeweging, is ook deze beweging een verlenging en een vernieuwing van alle voorgaande bewegingen. Ze strijdt tegen onderdrukking en is gericht op bevrijding. Men gaat uit van de onopgeloste vragen en van de nieuwe manier waarop ze worden gesteld.
De andersmondialiseringsbeweging verwijst naar de sociale strijd van de 19de en de 20ste eeuw en dan vooral naar de arbeidersstrijd, die nog steeds een strategische plaats inneemt, en naar de strijd van de boeren. Er worden vragen gesteld bij de manier waarop de sociale strijd verloopt en de weigering van elke vorm van onderdrukking en overheersing. Op die manier wordt aangeknoopt bij de feministische strijd, de strijd tegen elke discriminatie, tegen het racisme en de vreemdelingenhaat.
Ook de historische beweging van de dekolonisering komt bij de ansdersmondialiseringsbeweging weer aan bod. De historische draagwijdte ervan wordt onder de loep genomen, zonder voorbij te gaan aan de ernst van de crisis van de dekolonisering en de evolutie van de regimes die eruit zijn ontstaan. Er wordt nagedacht over de mogelijkheid van een nieuwe fase in de dekolonisering die dan niet beperkt zou blijven tot de nationale bevrijding en het op de helling zetten van het geopolitieke evenwicht.
De andersmondialiseringsbeweging is ook een verlenging van de historische beweging voor vrijheid en tegen het totalitarisme en het autoritarisme, een beweging die vooral tussen 1965 en 1973 zeer sterk stond en overal ter wereld tot opstanden heeft geleid. Er wordt gewezen op het wezenlijke belang van de democratie in het opbouwen van bewegingen en in de maatschappelijke verandering. Maar ook de democratie zelf wordt bevraagd en de spectaculaire ideologie van de mensenrechten, zowel als de heiligverklaring van de markt worden geweigerd. De beweging is gehecht aan het universalisme en wil dat tegelijk opnieuw definiëren.
De andersmondialiseringsbeweging begint in al haar verscheidenheid ook de implicaties van het ecologisch probleem onder ogen te zien. De grenzen van de draagkracht van de planeet worden duidelijk en men vraagt zich af welke gevolgen dit kan hebben voor het kapitalisme. Die vaststelling stelt tegelijk grenzen aan de markt en doet vragen rijzen bij de projecten voor maatschappelijke verandering die moeten afrekenen met het productivisme en de groei-ideologie. De andersmondialiseringsbeweging kijkt naar al deze nieuwe situaties die ook voortvloeien uit de koppeling van de ecologie met de andere vormen van sociale strijd, van de dekolonisering tot de strijd tegen de geopolitieke hegemonie, de strijd voor rechten, voor vrijheden en tegen elk totalitarisme.
De andersmondialiseringsbeweging is ook het resultaat van haar eigen geschiedenis. Er kunnen tussen 1980 en 2008 verschillende fasen worden onderkend, en het dient gezegd dat deze periode ook gekenmerkt wordt door enkele markante gebeurtenissen, zoals de val van de Muur, 11 september 2001 en de crisis van 2008. Er zijn in de beweging drie verschillende perioden: van 1980 tot 1989 begint de strijd in de landen van het Zuiden en dit leidt tot het ontstaan van de beweging; van 1989 tot 1999 wordt strijd gevoerd tegen de instellingen van de mondialisering; van 2000 tot 2008 ontstaat het proces van de Wereld Sociale Fora. Vanaf 2008 en de mondiale crisis is de beweging aan een nieuwe fase begonnen.
Gus Massiah, lid van de internationale raad van het WSF, voormalig voorzitter van CRID.
Van Gus Massiah verschijnt in januari 2011 ‘Une stratégie altermondialiste’, Ed. La Découverte.
