Sinds dat er sprake is van onderwijs dat door de staat wordt verzorgd, is er ook aandacht voor de rol van het onderwijs in de maatschappelijke vorming van de jeugd. Minister Crevits stelt zo voor om in het onderwijs competenties met betrekking tot democratische waarden op te nemen in de eindtermen. Hieruit klinkt dat onderwijs jongeren dient voor te bereiden op de eisen die de maatschappij stelt. Je moet je schikken naar de waarden en normen in onze samenleving, iemand die hier van afwijkt wordt gesocialiseerd. Specialisten hebben een Europees referentiekader ontwikkeld dat bepaalt welke competenties jongeren nodig hebben om zich een democratische cultuur eigen te maken. Deze burgerschapscursussen zouden zelfs kunnen bijdragen in de strijd tegen extremisme en radicalisering. Maar wat houden deze cursussen dan in? Wat zijn democratische waarden en normen? Wat is eigenlijk zelfs burgerschap?

Is het trouwens wel de taak van het onderwijs om kinderen op te voeden tot goede burger? Is het de taak van onderwijs om radicalisering te bestrijden? Het lijkt wel alsof de staat wil dat het onderwijs zijn handlanger wordt. Het onderwijs moet helpen de mensen onder controle te houden. Door iedereen hetzelfde waardenpakket aan te leren, wordt er gehoopt op een collectief stilzwijgend samenleven. We streven naar een  samenleven op consensus en niet discussie of conflict. Het gevolg hiervan is dat blijvende conflicten en tegenstellingen genegeerd worden. Er mag geen strijd meer worden gevoerd want iedereen steunt op dezelfde waarden en normen. Dat de nieuwe generatie een eigen samenleving kan uitbouwen, kritisch en vrij kan zijn past hier precies niet in het plaatje. Het wordt op de schoolbanken al aangeleerd hoe je moet zijn en wat je moet doen. Er lijkt hier dus vooral sprake te zijn van overdracht waarbij het eigen kritisch denken van de student miskend wordt. Het brengt mij zelfs terug naar de tijd vóór de verlichting. Waar iedereen werd aangeleerd op dezelfde manier te handelen en te denken, wat hen een waan gaf van in vrijheid te leven. Ik ga zeker niet ontkennen dat wij onze mening en eigen opinies niet kunnen uiten, maar worden deze ook wel gehoord? Alles wordt boven ons geregeld waardoor we eerder in een representatieve democratie leven.

Is hier dan een terechte angst voor staatsopvoeding? Is vorming in de context van onderwijs een dekmantel voor indoctrinatie? Bij burgerschapsvorming krijgt de leerling niet de vrijheid om de waarden al dan niet te volgen. Hij moet dit doen, er wordt gezegd hoe hij het moet doen. Er zijn ook andere visies die niet de democratische waarden bevatten, die uitgedrukt mogen worden. Visies waarin traditie, gehoorzaamheid en tucht meer op de voorgrond liggen. Deze mogen ook tot uiting komen in scholen, gaan we deze dan verbieden omdat het niet strookt met de onze?

We kunnen vandaag de dag niet meer spreken over een multiculturele samenleving. Een migrant moet nu eerst onze waarden en cultuur bezitten voordat hij het Europees burgerschap verkrijgt. Het deel uitmaken van de maatschappij is dominant geworden in het Belgisch onderwijs en houdt integratie met behoud van de eigen identiteit tegen. De ontwikkelingen van radicaliteit maken het er niet makkelijker op en doen ons nog sterker toe leunen naar assimilatie.

De politiek speelt hier ook goed op in. Mevrouw Crevits koppelt radicalisering aan het gebrek aan burgerschap. Is deze link wel terecht? Gaan mensen niet meer radicaliseren wanneer ze een cursus “hoe een democratische Belg zijn” krijgen?  Factoren die een rol spelen in het ontstaan van radicalisering zijn enerzijds de intolerantie voor het andersdenkenden. De eigen overtuiging is de enige ware. Anderzijds speelt de eigen maatschappelijke positie een rol. De frustratie van geen waardevolle plek te hebben binnen de eigen samenleving. Het lijkt alsof de oplossing niet bij een burgerschapsvorming ligt. Integendeel, door jongeren net deze waarden op te leggen ontstaat er nog meer intolerantie voor personen die niet dezelfde waarden dragen.

Het belangrijkste vraagstuk is of onderwijs de taak heeft om maatschappelijke problemen op te lossen. Wanneer er een probleem ontstaat binnen de samenleving, zoals hier radicalisering, is er de neiging om het onderwijs aan te pakken. Dit zijn echter problemen die extern zijn aan educatie. We maken van maatschappelijke problemen pedagogische problemen. School moet draaien rond kennis. We moeten jongeren intellectueel en cognitief uitdagen en niet de politieke agenda doordrukken.