In een tijd die steeds complexer wordt is het belangrijk om breed en op een intelligente wijze naar alles te kunnen kijken. Het financieel kapitaal beschikt al sinds eeuwen over een denkbeeldig instrument of handvat dat toelaat om breed en intelligent te kijken naar de bedrijfsverrichtingen: de zogenaamde financiële T-balans (een modernere naam voor dubbel boekhouden). Leonardo Da Vinci komt hier zijdelings voor het voetlicht. Samen met nog twee andere denkbeeldige instrumenten die er later bijkwamen (vennootschap en recht) beschikt het financieel kapitaal over een drieledig model, met een krachtige eigen logica en taal. Hiermee kon het greep krijgen op héél véél in de samenleving. Hierna zetten we uiteen dat we deze logica van deze drie “denkbeeldige pijlers” kunnen ombuigen in een maatschappelijke logica. Het resultaat is een overkoepelend en praktisch T-model, waarmee balans en orde mogelijk is op vele vlakken. Hiermee heeft de maatschappij dan een eigen, robuuste en overkoepelende vorm (vorm die er nu niet is en waaraan de logica van het kapitaal dan ondergeschikt is.
Da Vinci zei ooit: “Sapere Videre” of “Weten hoé te kijken” en Einstein zei hierna : “De realiteit rondom ons heeft geen betekenis zonder intelligente observator”. Het financieel kapitaal beschikt al sedert eeuwen over een ingenieus denkbeeldig instrument dat toelaat op een tweevoudige, intelligente wijze naar de bedrijfsverrichtingen te kijken en vervolgens aan deze verrichtingen betekenis te geven: “de financiële T-balans”. Dit is een modernere naam voor het dubbel boekhouden, waarbij de “T” staat voor een balans met twee zijden. Het laat ook toe orde te scheppen in de chaos van de vele bedrijfsverrichtingen. Het wordt wereldwijd geroemd om zijn denkkracht en werd op schrift gezet door Luca Pacioli, vriend en leermeester wiskunde van Leonardo Da Vinci. Deze financiële T-balans werd later aangevuld met het concept “vennootschap” en dit alles werd verankerd in het recht: een (drieledig) mono-kapitaal-model met een hele specifieke logica en taal. Dit heerst op onzichtbare wijze over de wereld, iets wat kan afgeleid worden uit meerdere evoluties die men énkel kan waarnemen als men kennis heeft van de gehanteerde logica en taal. Er zijn echter ook duurzame evoluties vanuit dit oogpunt waar te nemen. Dit zette er ons toe aan dat we de logica en taal van het mono-kapitaal-model kunnen ombuigen tot een maatschappelijke logica en taal. Met model dat hierna bekomen wordt, het universele T-model, kunnen we dan veel diepgaander betekenis geven aan alles wat ons omgeeft en wat er rond ons gebeurt (en tevens orde hierin scheppen). De quote van Einstein wordt hiermee dan in de praktijk gebracht. We zetten dit alles uiteen in een verhaal ondersteund door een bierkaartje met twee zijden: “heden” en “toekomst”.
We verwijzen naar de eerste zijde van het bierkaartje hieronder weergegeven: “NU”. Aan de hand van de logica en taal van het kapitaal wordt hiermee de huidige wereld gevisualiseerd. We geven eerst enige algemene uitleg, en we vertrekken hierbij ter ondersteuning reeds van de visualisatie op het bierkaartje (eerste zijde).
Hierin ziet men vooreerst de “T” van het financiële T-balans, een geestelijk artefact van de mens. De “T” staat dus voor een financiële balans met twee zijden, en komt uit een dubbele boekhouding. Hierin is alles in cijfers en geld uitgedrukt en wordt kapitaal, dat iets abstract is, zichtbaar: het wordt rechts van de “T” (of balans) ingeschreven als een geldbedrag. Het is een bedrag dat men blijvend beschikbaar stelt aan een bedrijf voor het drijven van de handel. Men noemt deze kant ook het “passief”. Dit bedrag blijft daar immers staan, het verandert niet echt veel. En ditzelfde bedrag wordt dan tevens gelijktijdig ingeschreven links van de “T”, hier wordt vermeld wat er met het geld gedaan wordt. Dit noemt men ‘actief’: men gaat er ‘actief’ mee aan de slag, men wendt dit geld aan om zaken te kopen en verkopen. Vanuit dit oogpunt beschouwd is kapitaal in dit denkkader dus een “bron”: het geld dat men in het bedrijf en rechts wordt ingeschreven stopt “stroomt” als het ware van rechts naar links, men spreekt in de taal van een “geldstroom”. En de beweging van het geld levert dan winst op die dan wordt bijgeteld bij het kapitaal, waarna het dan een bestemming krijgt. De cirkel geeft deze beweging aan. Verder is het ook bijzonder dat er in de taal van het kapitaal er van rechts naar links gelezen wordt, wat een historische reden heeft. Zoals gezegd is alles uitgedrukt in geld in deze financiële T-balans; de impact van het handel drijven op de levende bronnen van mens en natuur komt niet in het plaatje voor want deze impact kan immers niet in geld uitgedrukt worden. In het dubbel boekhouden dat verder een heel denkkader vormt dat alles ordent gelden er ook meerdere duurzame beginselen voor de instandhouding van het bedrijf.
Later kwam daar het concept “vennootschap” bij, een andere creatie van de menselijke geest. Men kan dit eigenlijk aanzien als een juridisch “omhulsel” van het gevoerde bedrijf; het bedrijf wordt hierdoor denkbeeldig drager van rechten en verplichtingen, net als een mens; dit omhulsel drijft dan de handel in de plaats van de mens. Deze benadering liet toe om meerdere mensen deel te nemen aan het bedrijf, hierin in te stappen: zij werden ‘aandeelhouder’ van het omhulsel of ‘vennootschap’ genoemd. In de loop der tijd werd vennootschap steeds meer het voorwerp van misbruiken want dit concept werd steeds meer gebruikt als een vehikel, een scherm om zich als mens achter te verstoppen. Sindsdien is de wereld bezaaid met een ondoorzichtig web van vennootschappen. In het recht werd dit alles vastgelegd, en dit recht werd in de loop der tijd steeds gesofisticeerder. De naam van de vennootschap wordt vermeld op de horizontale lijn: de N.V. Mono-kapitaal waarbij NV staat voor “Naamloze vennootschap”. Deze drie elementen: de financiële T-balans, vennootschap en het recht en hun specifieke logica gaven door de eeuwen heen vorm aan de huidige wereld.
Hierna staan we meer diepgaand stil bij de visualisatie van hierboven. We lezen deze visualisatie zoals gezegd van rechts naar links. De wereld wordt voorgesteld door een cirkel en is één grote vennootschap “NV Mono-kapitaal”, vermeld op de horizontale lijn. Deze vennootschap wordt geordend door een financiële boekhouding voorgesteld door een “T” en waarin alles in geld is uitgedrukt. Rechts van deze T staat X, en dit is dan het financieel kapitaal dat aan de vennootschap beschikbaar gesteld wordt, de bron voor de vennootschap, en verder ook de enige bron die meetelt; de levende bronnen van mens en natuur staan er niet bij, zij komen in deze eerste zijde van het bierkaartje niet voor. In deze zuivere “mono-kapitaalvennootschap” ziet men verder heel weinig van wat er met het kapitaal gebeurt, daarom staat er een kleine “x” links van de “T”. De duurzame beginselen die normaal gelden voor een boekhouding gelden in dit mono-kapitaal-model verder niet, het financieel kapitaal lapt ze aan haar laars, énkel financiële winst telt. Deze vennootschap noemen we “NV mono-kapitaal” en deze naam wordt vermeld op de horizontale lijn. Met dit drieledige financiële T-model, met de drie voormelde denkbeeldige pijlers (het dubbel boekhouden, vennootschap en het recht) kon het kapitaal groter worden en uitgroeien tot een “machtsbron”. De wereld is ook “uit balans”, de X rechts is groter dan de x links. Het financieel kapitaal doet verder ook de wereld “ronddraaien”, zoals blijkt uit de rode cirkel. Deze rode lijn geeft ook ergens aan dat het kapitaal (dat rechts staat) wat uit de bronnen komt (en links staat) als het ware wordt “kaalvreet”, terwijl het steeds verder aangroeit, groter en machtiger wordt. De visualisatie van de huidige wereld op een bierkaartje!
Deze visualisatie (“NU”) legt meerdere systeemfouten dan wel logische fouten bloot: de situatie zoals gevisualiseerd is verder gewoon niet houdbaar want alles wat links van de T zit wordt kaalgevreten. We zetten dit recht en bekomen hierna het universele T-model. Dit wordt dan weergegeven in de tweede zijde van het bierkaartje: “TOEKOMST”.
Hier staan we stil bij de rechtzettingen van de logische dan wel systeemfouten. De 1ste rechtzetting is de volgende. De eerste fout is dat de bronnen van mens en natuur helemaal niet meetellen. Daarom, naast de “X” van Kapitaal rechts komen ook de échte bronnen mens en natuur: in plaats van één “X” komen er twee XX’en bij : deze twee XX’en staan dan voor de levende bronnen van mens en natuur, zij tellen hierdoor mee als machtsbron; zij worden hierbij niet in geld uitgedrukt. De 2de rechtzetting is de volgende: op de eerste zijde staat er een kleine “x”, er is heel weinig zichtbaar van wat er met het kapitaal gebeurt; in de 2de rechtzetting komen er drie grote XXX’en en dit betekent dat hier links álles veel meer zichtbaar, wordt, dus ook zaken in geld in het plaatje kunnen worden opgenomen. De 3de rechtzetting is de volgende: we stelden dat de grote duurzame beginselen die gelden in een dubbele boekhouding door het financieel kapitaal overboord worden gegooid; het gaat dan om transparantie, duurzaamheid, true and fair view en voorzichtigheid en continuïteit. We zetten dit recht en stellen dat in het universele T-model deze beginselen moeten gelden. En hieraan voegen we later toe redelijkheid en ervaring (zie verder). De 4de rechtzetting tenslotte is de volgende. Momenteel bevinden we ons in een individualistische mono-kapitaalvennootschap waarin enkel geld en financiële winst telt. We brengen daarom alles van de wereld onder in één grote duurzame sociale en coöperatieve vennootschap, waarin er ook ruimte is voor maatschappelijke winst en systemisch minder misbruiken kunnen gebeuren van de drie instrumenten van het financieel kapitaal. De naam van deze vennootschap is niet langer “NV Mono-kapitaal”, maar “C.V. Multi-bronnen”, waarbij C.V. staat voor “coöperatieve vennootschap”. De naam van deze vennootschap staat op de horizontale lijn. En we leggen dit vast in het recht, en wel in statuten van deze vennootschap. De naam van de vennootschap is “Multi-bronnen” omdat het doel van deze vennootschap de levende bronnen van mens en natuur te beschermen tegen de alles overheersende, denkbeeldige “bron” van het kapitaal, een fetisj.
Al deze rechtzettingen brengen met zich mee dat de drie denkbeeldige instrumenten van het financieel kapitaal ondergeschikt worden aan het omvattende duurzame, universele T-model. Er ontstaat hierna een lachende emoji.
Als we de twee XXX’en van de tweede zijde van het bierkaartje (“NU”) hierna invullen met taal, bekomen we het onderstaande. Na de uitleg die we hierbij geven zal blijken dat wat hieronder staat afgebeeld uitgroeit tot een “mindmap” en tevens een concreet handvat.
Bovenaan staat dus de naam van de vennootschap, die verder wordt geordend door een duurzame T-balans, die we lezen van rechts naar links, wat een historische reden heeft. Rechts staan de grote, moderne bronnen van ons bestaan (mens, natuur en financieel kapitaal) en links wat daar allemaal uitkomt, wat deze bronnen voortbrengen, de concrete realiteit. Deze blik laat toe om op hetzelfde moment tweevoudig naar de realiteit te kijken. Een tweevoudige blik op de realiteit die door de “T” samengehouden wordt. Het gebruik van de boekhoudkundige “T” heeft voor gevolg dat de grote duurzame boekhoudkundige beginselen hier gelden: duurzaamheid, transparantie, true and fair view en voorzichtigheid. Zij worden aangevuld met redelijkheid en ervaring, die de weerspiegeling zijn van de bron van de mens zijn en heel actueel zijn nu. Dit alles laat dan toe de drijvende krachten van de samenleving duurzaam te herdefiniëren, waarna, als er problemen zijn, er antwoorden kunnen worden aangereikt vanuit de logica en taal van het model. We zien verder ook dat in deze universele T-balans het kapitaal is ingekapseld in het grotere geheel, een deel is van het grotere geheel. Via deze voorstelling kan er meer greep op het geheel gekregen worden, zoals we hierna zullen uiteenzetten.
Hoe kunnen we verder de universele T-balans wat diepgaander lezen. Wat uit de bronnen rechts komt, bedreigt de bronnen die links zitten. Gevaarlijke producten, atoomwapens zitten links, het zijn gezamenlijke creaties van mens, natuur en kapitaal die uit de bronnen komen en links komen te staan, maar die anderzijds de bronnen van ons bestaan bedreigen. Ander voorbeeld: de democratie die een creatie is van de mens en links zit is in gevaar, en dit bedreigt de bronnen rechts (en dit is wat nu aan het gebeuren is). Hoe dit oplossen: de herbronning van de democratie vanuit de voormelde duurzame beginselen hiervoor vermeld. Onderwijs (dat links zit) mag niet alléén de bron van het kapitaal dienen, maar moet ook de bron van mens en natuur dienen. “Groei” die zowel links als rechts zit gaat steeds verder, maar mag de bronnen van mens en natuur niet uitputten. De overheid heeft als belangrijke taak te zorgen voor evenwicht tussen de drie bronnen; haar rol kan vanuit die optiek geherdefinieerd worden. Er ontstaan concreet gefundeerde spelregels op vele vlakken, spelregels die er nu niet zijn waardoor het financieel kapitaal “vrij spel” heeft… Verder kan de boekhouding veel duurzamer gemaakt worden en kunnen de huidige indicatoren (zoals het BNP) op een bredere, duurzame wijze ingevuld worden vanuit de tweevoudige T-blik.
Deze ordening wordt verder overkoepeld door het concept vennootschap. Dit houdt in dat men “statuten” (of werkingsregels) kan maken waarin men het duurzame doel verankert. En in deze vennootschap krijgen al de deelnemers dan een duurzaam denkbeeldig sociaal en coöperatief multi-functioneel aandeel, “SoS” genaamd (“SoS” is afkorting van Share of Society). Voor vennootschappen is dit verplicht: dit laat dan toe vennootschappen die de boel belazeren te bannen.
In de duurzame T-balans zitten er meerdere tegenstellingen die vanuit het brede overzicht van het geheel én het concept vennootschap kunnen overstegen en opgelost worden. Rechts is er de voortdurende strijd tussen mens natuur en kapitaal. Zo wil het kapitaal zo weinig mogelijk belastingen betalen om maximaal te kunnen groeien en dit alles ten koste van de samenleving (die links zit). Hoe dit oplossen of overbruggen: vanuit de logica van het T-model kan er verdedigd worden dat elke bron naar draagkracht zijn bijdrage voor de samenleving dient te leveren onder de vorm van belastingen. Via belastingen kan kapitaal “in toom gehouden worden”; dit is nodig voor de instandhouding van een duurzame samenleving en haar bronnen. We zien thans wat er gebeurt als het kapitaal immens veel geld heeft verzameld (zie Musk). Hoe zou men het probleem “Musk” kunnen temperen: elke vennootschap, dus ook deze van Musk moet een duurzaam “’paspoort” of aandeel hebben en dit kan ingetrokken worden als de voorwaarden voor dit paspoort niet langer voorhanden zijn.
Het dubbel boekhouden reikt verder ook nog een hele ordening aan; en hiermee kan men nog meer greep krijgen op alles en tot orde in de chaos komen. Deze ordening kan nuttig zijn om te komen tot een verdere duurzame greep op meerdere entiteiten: landen, vennootschappen, natuurlijke personen, … Ook kan het heffen en innen van belastingen, de brandstof voor de samenleving, op een hele andere manier tweevoudig gestroomlijnd en geordend worden.
Aan de hand van dit alles kunnen er dan praktische antwoorden gegeven worden op concrete vragen waarop nu geen antwoord is: bijvoorbeeld sociale media, de plaats van de mens in het grotere geheel, … dit alles vanuit de herbronning van de realiteit.
Tot hier deze enigszins uitgebreidere inleiding op de omvorming van het heersende financiële T-model in een universeel T-model, met een eigen logica en taal. Een eigen maatschappelijke taal, waaraan de taal van het kapitaal dan ondergeschikt is.
Het gaat om nieuw paradigma, tweevoudig kijken naar alles, terwijl het oude paradigma op de achtergrond nog sluimert. Hiermee is er voor de volledige realiteit een omvattende, werkbare en dynamische vorm. Een concrete vorm waarmee werkbare antwoorden kunnen gegeven worden op vragen waarop nu geen antwoord voorhanden is, en waarmee men kan bouwen aan een duurzame toekomst.
Op (korte) termijn gaan we iets uitgebreider publiceren onder dezelfde titel en waarin er nog veel meer mogelijkheden van het dynamische, universele T-model belicht worden.
Hans Vanhaesebroeck, jurist (UGent 1987), speciaal lic. Fiscaliteit en Boekhouden (Vlerickl) (1991), ervaringsdeskundige in de taal van het kapitaal en in samenwerking met meerdere andere redacteurs. Voor nog meer info: hans.vanhaesebroeck1@gmail.com.
