Update: epiloog over het onverhoopte effect op het VRT-journaal, 2 sept, 19u30.

Het is een platitude: we leven in een wereld die door technologie en massacommunicatie gemakkelijker wordt gemaakt. Het Ancien Régime, zo weet de historicus, was geen gemakkelijk model. Armoede was een gesel voor bijna iedereen, hygiëne was te beperkt en daardoor stierven mensen rond hun 35ste. Het leven was harder, maar zoals James Rebanks beschrijft in zijn boeken over het herdersleven in Engeland, het bestaan gaf ook meer voldoening en de mens kwam toe aan innerlijke rust. Technologie en media lijken zware negatieve bij-effecten mee te brengen. De deken van smog die de planeet omhult, is er een sterk recent voorbeeld van, hoewel een leven zonder ondersteuning van motoren niet meer denkbaar is. Het tv-journaal brengt gemengde vruchten voort. De informatie die we ontvangen, laat ons toe bewuster en misschien gemakkelijker en beter te leven. Toch vormt het een prachtig voorbeeld van de ambivalentie van het hedendaagse leven. Zowel pulp-reeksen als tv-journaal als dagelijkse krantenberichten dragen een groot intrinsiek gevaar in zich. Ik maak de analyse en ga op zoek naar mogelijke remediëring.

Wat een paradijsje op aarde is onze hoogtechnologische industriële democratie toch. We kunnen ons misschien zorgen maken omwille van binnenkort bijna onbetaalbare energiefacturen, of ons schuldig voelen en ongelukkig omdat nog eens goed gebraden vlees eten niet meer hoort, om bepaalde nieuwe redenen. Heel Vlaanderen voelt iets van de horror die in enkele straten in Antwerpen hangt met dank aan de drugsmaffia.

Maar dan is er die held van het journalistengilde, de buiten proportie slimme Rudy Vranckx, die ons helpt de dingen in het juiste perspectief te blijven zien.

Die behulpzaam duidelijk maakt dat wij tenminste onze beide nieren kunnen blijven behouden en dat onze dochter van vijftien niet hoeft uitgehuwelijkt aan een welgestelde zestigjarige buurman, om de rest van het gezin brood te bieden.

Kom in Europa wonen! De beste existentie die je kunt indenken! De complexiteit,  een hoge mate van artificieel bestaan en een aantal sluipende gevaren moet u er wel bij nemen.

_____________________

Uitgebreide kritiek op het perfide format van het journaal lees je in de betreffende monografie van de Britse filosoof Alain de Botton.

Een opvallend recent voorbeeld van de (onder)bewuste deelname van ook de meest ‘integere’ journalisten aan wat ik percipieer als een bijzonder ongezond spel, is minstens een deel van de verslaggeving van Björn Soenens uit de VSA.

In zijn podcast van vorige winter stelt hij zichzelf als ethish verantwoord werkende journalist voor. “Ik doe niet aan sensatie” klinkt het. Hij becritiseerd met zijn warme rokersstem de waan van de dag met als een van de voorbeelden de vuurgevechten op straat in de grote Amerikaanse steden: de lange termijn trend is stevig dalend. De kranten en de tv-reals stellen integendeel keer op keer: het neemt toe, uw leven wordt gevaarlijker! Er is dus in feite reden tot gerustheid en optimisme. Dat draagt Soenens uit. Wanneer hij een paar maanden later, aan het begin van de zomer, een reportage brengt voor het 19 uur VRT-journaal bij een nieuwe schietpartij in New York, is Soenens deze wetenschappelijke waarheid vergeten. Of besluit hij ze bewust onvermeld te laten? De trend naar veiliger steden doorheen de decennia wordt niet vermeld. De nadruk ligt volledig op het alarm. Op de waan van de dag.

Dit toxische schimmenspel, deze schadelijke en overmatig beangstigende volksverlakkerij is al tientallen jaren bezig. Ik geef een ouder voorbeeld. Op een dag ga ik na een concert in gesprek  met een musicus. Hij geeft een getuigenis hoe hij in de jaren zeventig in Italië reist met een vriend per trein. Tegenover hen blijken twee Argentijnen te zitten. Wanneer deze vernemen dat de twee Belgen zijn, concluderen zij “Ah, dan bent u nu waarschijnlijk op de vlucht, weg uit uw land?” Stomverbaasd vraagt de Leuvenaar naar de bron van deze scheve analyse. Bleek dat de mannen in Buenos Aires op de televisie geregeld gevoerd werden met beelden, veel te fel gefocust dus, zonder ooit iets anders uit ons land te zien als context, van de relletjes in Voeren, waarbij soms een paar rijkswachters te paard chargeerden tijdens de zogenaamde taalstrijd. Die politieke spelletjes werden opgezet en opgehitst door toenmalig burgemeester José Happart.

Remedie?

Hoe kunnen we met een en ander beter omgaan? Het journaal lijkt zoals De Botton aangeeft, grondig te moeten herschreven. In afwachting dat dit gebeurt, lijkt het een sterke aanrader dat de kijker ook geregeld andere formats bekijkt. Zoals documentaires, die door een ander soort mensen worden gemaakt. Waar tijd en ruimte is om lange termijn-trends en wetenschappelijke gezichtspunten mee te geven. Die dichter bij het leven zoals het is, staan. Die dieper begrip en veel rust meegeven, bij vergelijking met de formats die teren op de waan van de dag. Ook de gewone dagelijkse ontmoeting met medemensen blijven cultiveren lijkt een goed tegengif tegen de toenemende angstpsychose. Evenals het lezen van “rustige” formats als de roman en de wetenschappelijke studie. Als we dit onvoldoende gaan toepassen, lijkt een dodelijke golf van vervreemding, angst en tenslotte paniek, zoals tijdens de genocide in 1994 in Rwanda, op termijn de voorspelbare uitkomst.

In de column van 20 augustus in De Standaard toonde Alex Vansteenbergen overtuigend aan dat pulp televisie het populisme bevorderd. Het probleem is echter breder,  niet alleen pulp-reeksen, maar ook het meest populaire format van het journaal, lijkt toxische invloeden uit te wasemen. Ook voor de kranten met hun dagelijkse commerciële focus op gevaar en mistoestanden valt een gelijkaardige analyse en waarschuwing te maken. Dat de verantwoordelijken in actie schieten! Ook wijzelf, als kijkers.

__________________________

Epiloog. Vrijdag 2 september 2022

Vier dagen geleden deed ik op Facebook (via eigen profiel, dit van reporter Soenens en via een paar groepen) en via deze blog dus een gemotiveerd & geargumenteerd boekje open over de beangstigende en realiteit- vervormende aspecten van het TV-journaal.
Gisteren keek ik niet. Vanavond merk ik bij de aanvang van het programma dat de hysterisch wemelende beelden die al enkele jaren elk journaal aankondigden, elke dag verse beelden, die je nauwelijks kon determineren, zo flitsend kwamen ze, eigelijk een intro in de toon van de perceptie van wie coke in heeft genomen… nu vervangen zijn door meer rustig bewegende beelden, minder veel verschillende ook.

Tevens heeft VRT gisteren in een avonduitzending twee psychologen laten vragen beantwoorden over angst, en wat we er kunnen tegen doen. Dat interview werd uitgebreid weergeven via de VRTnieuws app van 2 september.

Mijn indruk is dat het instituut gevoelige voelsprieten bezit en snel op uitdagingen weet te reageren.

Toen ik mijn grondige en respectvol evenwichtig gehouden analyse eindigde met “Dat de verantwoordelijken in actie schieten!”, had ik niet zoveel snelle, constructieve veerkracht verwacht. “Waarheid werkt”, moet de conclusie zijn. Hopelijk ook op duurzame, structurele manier.

Toemaatje

Professor Luc Duerloo , destijds assistent geschiedenis van de adel toen ik student was aan de KU Leuven, leerde mij een wijsheid die ik de afgelopen veertig jaar geregeld heb ‘gerumineerd’:

“Een teveel aan informatie, leidt tot desinformatie”